XXI عاسىر «اقپاراتتىق عاسىر» دەگەن پىكىر بۇگىنگى تاڭداعى اقپاراتتىق قۇرالدار ارقىلى الەمنىڭ ءبىر شارىنداعى اقپارات ەكىنشى تاراپتارعا ءدال ۋاقىتتا جەتەتىنى انىق ايعاق بولاتىنى كوپشىلىككە ءمالىم.

اقپاراتتى پايدالانۋ الەمدىك رەيتينگتەرى بويىنشا قازاقستاننىڭ ورنى ءبىرقاتار الدىعا جىلجىعان. عالامتور جەلىسىن كۇندەلىكتى پايدالانۋ كورسەتكىشتەرى دامۋ ۇردىستەرىنە بايلانىستى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار دا قاتاردان قالماۋ تاسىلىمەن عالامتورداعى اربالاۋ شارالارىن اتقارۋدا. عالامتورداعى كوپشىلىككە تانىمال بەينەحوستينگتەر، الەۋمەتتىك جەلىلەردە، اقپاراتتىق مەسسەندجەرلەردە دەسترۋكتيۆتى اعىمدار يدەولوگيالارىن تاراتۋعا تىرىسۋدا.

قازاقستانداعى تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ عالامتورداعى قاۋىپتىلىگى تۋرالى باسىمدىقتار رەتى، مەملەكەت پەن ازاماتتاردى قورعاۋعا باعىتتالعان مەملەكەتتىك باعدارلامادا ايقىندالعان. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامادا» كەلەسى تۇجىرىمدار رەتىمەن عالامتور مەن الەۋمەتتىك جەلى پايدالانۋشىلاردى ءقاۋىپتى قۇبىلىستار تۋرالى اقپاراتتاندىرىلعان:

♦ ينتەرنەتتە ورنالاستىرىلاتىن تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ اقپاراتتىق-ناسيحات ماتەريالدارىنىڭ تەحنيكالىق، كوركەمدىك جانە پسيحولوگيالىق مازمۇنى ساپاسىنىڭ ارتقانى بايقالادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانۋ حالىقارالىق تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ ەميسسارلارىنا ءوز اۋديتورياسىن ايتارلىقتاي كەڭەيتۋگە، جۇرگىزىلەتىن ۇگىت-ناسيحاتتى جۇيەلى نەگىزگە اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

♦ ينتەرنەتتىڭ جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ پايدالانۋشىلارىن تەرروريزمدى ناسيحاتتاۋ اسەرىنەن وقشاۋلاۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق كەڭىستىككە قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋىنا قاتىستى مونيتورينگ جۇرگىزىلەدى.

♦ ينتەرنەتتە جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەرروريزم مەن ەكسترەميزمدى ناسيحاتتايتىن 620 مىڭنان استام ماتەريال (2015 – 150 مىڭ، 2016 – 700 مىڭ) بۇعاتتالدى.

دەسترۋكتيۆتى جانە راديكالدى ءدىني اعىمدار عالامتور رەسۋرستارى ارقىلى وزدەرىنىڭ يدەولوگيالارىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن بىرنەشە اقپاراتتىق، پسيحولوگيالىق، كونتەنتتى ەسكەرىپ جاستاردى ارباۋعا تىرىسادى. ماسەلەن، «اقپاراتتىق اسەر» تاسىلىمەن ءدىني ماتىندەردەگى «توزاقتىڭ وتى، كۇناحار» دەگەن تۇسىنىكتەردى جازىپ، جاستاردىڭ ساناسىندا ۇرەي، قورقىنىش، فوبيا سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋعا تىرىسادى. فوبيا سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ تاسىلىمەن، راديكالدى شارالاردى قابىلداپ شەتەلدەگى لاڭكەستىك ۇيىمدارىنا بارۋعا ۇگىتتەيدى.

عالامتورداعى «پسيحولوگيالىق اسەر» تاسىلىمەن لاڭكەستىك ۇيىمدار ادىلەتتى قوعام ءۇشىن كۇرەس دەگەن جالعان ۇراندارمەن جاستاردى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ارباۋعا ارەكەت ورىن العان. «دايش» لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى عالامتوردا «يگيل  ۆ كارمانە» دەپ اتالعان ءموبيلدى قوسىمشاسىن ازىرلەپ جەكە ادامداردىڭ ۇيالى تەلەفونىنا حابارلامالار جىبەرگەنى انىقتالعان. دەسترۋكتيۆتى اعىمداردىڭ ءبىر تاسىلدەرىندە جالعان كونتەنت ۋاعىزدارىندا «اراب تىلىندەگى تەرميندىك ماعىناداعى» سوزدەردى پايدالانىپ، جاستارعا جاعىمدا كەيىپتەگى ۋاعىزشى رەتىندە وزدەرىن تانىستىرىپ جاسىرىن پسيحولوگيالىق «ميميكريا» تاسىلىمەن، جاستارعا «وزدەرىنىڭ تىلىندە، مەنتاليتەتى، تانىمىنا» ۇقساس جولدارمەن جاسىرىن ارەكەتتەرىن جۇرگىزگەنى ورىن العان.

جاستار اراسىندا «شابۋىلشى»، «قاتىگەزدىك» سەكىلدى مىنەز-قۇلىقتاردى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن «عالامتورداعى ويىنداردىڭ» ءبىرقاتار اسەرلەرى بولعانى تۋرالى پسيحولوگ ماماندار ءجيى پىكىر بىلدىرۋدە. ونلاين ويىندار بارىسىندا جاستار وسىنداي ويىنداردىڭ يدەيالارى بويىنشا كوپتەگەن قارۋ جاراقتى قولدانىپ ادام ءولتىرۋ ويىندارىنا قىزىعۋشىلىقتارى ارتىپ پسيحولوگيالىق اسەرمەن وينايدى. بۇنداي ويىنداردى ۇنەمى وينايتىن جاسوسپىرىمدەردە پسيحولوگيالىق تاۋەلدىلىك ارتىپ، «ونلاين مەن وففلاين» ايىرماشىلىعانا ءمان بەرمەۋى ىقتيمال. 

اتالعان ءقاۋىپتى قۇبىلىستاردىڭ اسەرىنەن زاڭ بۇزۋشىلىق ورىن العان جاعدايدا، قازاقستاننىڭ زاڭناماسىندا عالامتورداعى تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋ، قاتىسۋ، ۇيىمداستىرۋ ارەكەتتەرىنە ق ر قىلمىستىق كودەكسىندە ءتۇرلى سيپاتتاعى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەر كوزدەلگەن، تەرروريستىك قىلمىستار – وسى كودەكستىڭ 170، 171، 173، 177، 178، 184، 255، 256، 257، 258، 259، 260، 261، 269 جانە 270-باپتارىندا كوزدەلگەن ىس-ارەكەتتەر.

مىسالى، ق ر «قىلمىستىق كودەكستىڭ» 172-باپتا شەتەلدىك قارۋلى قاقتىعىستارعا قاتىسقان جاعدايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ شەت مەملەكەتتىڭ اۋماعىنداعى قارۋلى قاقتىعىسقا نەمەسە سوعىس قيمىلدارىنا جالدامالىلىق بەلگىلەرى بولماعان كەزدە قاساقانا قۇقىققا سىيىمسىز قاتىسۋى – بەس جىلدان توعىز جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.

يسلام دىنىندە قوعامدا ۇرەي، قورقىتۋ، بۇلىك شىعارۋدىڭ زياندىقتارىن مۇحاممەد پايعامباردىڭ (اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «فيتنا جاساۋ ياعني بۇلىك جاساۋ – ادام ولتىرگەننەن دە جامان دەپ ايتقانى» بار. وسى مىسال، ارقىلى ادامنىڭ بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق پەن كەلىسىم ورناعان قوعامدا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرتەدى. قازاق حالقىنىڭ قاناتتى ءسوزىنىڭ بىرىندە: «التاۋ الا بولسا - اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا - توبەدەگى كەلەدى»، تاتۋتىلىق پەن كەلىسىمنىڭ اۋاداي قاجەتتىگىن ۇعىندىرادى. قازاق حالقىنىڭ اتاقتى جازۋشىسى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ءبىر سوزىندە  «ادامدى ادام ەتكەن – كىتاپ، ادامزات ەتكەن – كىتاپحانا»، دەگەن وي-تولعامدارى ارقىلى جاستارعا زياندى قۇبىلىستاردان ساقتاندىرۋ ماقساتىندا پايدالى ءبىلىم الۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ايقىنداعانى بايقالادى.

قورىتىندىلاپ ايتقاندا، عالامتورداعى لاڭكەستىك جانە ەكسترەميستىك يدەولوگيانىڭ قاۋىپتىلىگى اقپاراتتىق كەڭىستىكتە جاستاردى ساقتاندىرۋ شارالارىن اتا-انالار تاراپىنان، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە، بۇقارالىق اقپاراتتىق قۇرالدار وكىلدەرى بارىنشا قولعا الۋ كەرەكتىگى بار.

عالامتورداعى تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنەن جاستاردى ساقتاندىرۋ ماقساتىندا مەديا-ساۋاتتىلىقتىڭ بىرنەشە تەتىكتەرىن ەسكەرۋدى مىسالعا الۋدى ۇسىنامىز:

-  ۇيالى تەلەفون، گادجەت، پلانشەتتەردى پايدالانۋدا رەسمي تىركەلگەن عالامتور پاكەتتەرىن پايدالانۋ كەرەك، «Play market»، «اpp store» ءموبيلدى قوسىمشىلارىنان ءدىني مازمۇندى ادەبيەتتەر، كىتاپشالاردى، اۋديو، بەينە، ويىنداردى جۇكتەمەۋدى قاداعالاۋ قاجەت؛

- الەۋمەتتىك جەلىدەگى، بەينەحوستينگتەردەگى ءدىني پاراقشالار مەن اككاۋنتارعا تەك مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رەسمي پاراقشالارىنان اقپارات الۋدى ۇسىنامىز؛

- جاسوسپىرىمدەر مەن ستۋدەنت-جاستاردىڭ رۋحاني، اقپاراتتىق كونتەنتكە سۇرانىستارى بولعان جاعدايدا بارىنشا تولىعىمەن باعىت بەرۋ، ءداستۇرلى تانىمداعى قۇندىلىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ورنى ۇلكەن؛

اتالعان باعىتتاعى ءبىرقاتار ۇسىنىستار اقپاراتتىق قوعامداعى، زياندى ارەكەت سانالاتىن لاڭكەستىك، ەكسترەميزمنىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارىن الدىن الۋعا ازداعان فاكتور بولادى دەپ پايىمدايمىز.

شاعىرباي الماسبەك دۇيسەنبەك ۇلى

ق ر عجبم عك «فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ

جانە ءدىنتانۋ ينستيتۋتى» ءدىنتانۋ ورتالىعىنىڭ

ديرەكتورى، Phd دوكتورى، ءدىنتانۋشى