اسپان الەمىندەگى ون كۇندىك ساپاردان سوڭ، سەنبى كۇنى ايدىن ايىمبەتوۆ سەرىكتەرىمەن جەر بەتىنە ورالدى. سەرىكتەرى — رەسەيلىك گەنناديي پادالكا جانە دانيالىق اندرەاس موگەنسەن. ۇشەۋىن كوتەرگەن كاپسۋلا قاراعاندى وبلىسىنىڭ اۋماعىنا ءساتتى قوندى. عارىشكەرلەر جەزقازعان قالاسىنان وڭتۇستىك-شىعىس باعىتقا قاراي 146 شاقىرىم جەرگە ءتۇستى.
جەزقازعان دالاسىنا قونعان عارىشكەرلەردى كۇتىپ الۋشىلاردىڭ قاتارىندا قازاقستاندىق عارىشكەر ايدىن ايىمبەتوۆتىڭ ۇلى ءامىر دە بولدى.
ءۇش عارىشكەردى ەلوردا اۋەجايىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى ارنايى كۇتىپ الدى.
— ءبىز بارشامىز سىزدەردىڭ امان-ەسەن ورالعاندارىڭىزدى تىلەدىك. ارينە، بارلىق قازاقستان حالقى ءبىزدىڭ ءۇشىنشى عارىشكەرىمىز ايدىننىڭ ءساتتى ورالۋىن كۇتتى. بايقوڭىر عارىش ايلاعىنىڭ مەرەيتويلى جىلىندا بۇل وتە ايرىقشا ءمانى بار وقيعا. 1960 جىلى الەمدەگى ەڭ ءىرى عارىش ايلاعى بولىپ سانالاتىن «بايقوڭىردىڭ» قۇرىلىسى باستالدى. ءدال وسى جەردەن ادام جەردىڭ تارتىلىس كۇشىن ەڭسەرىپ، العاشقى جەر سەرىگى، ءبىرىنشى ادام عارىشقا ۇشتى. سودان بەرى ءبىز «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان عارىشقا ۇشقان ادامداردىڭ بارلىعىن ءوزىمىزدىڭ جەرلەستەرىمىزدەي قابىلدايمىز. عارىشكەرلەردىڭ امان-ەسەن ورالۋىنا سىزدەرمەن بىرگە قۋانىپ، جىلى قابىلدايمىز، — دەدى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە ايدىن ايىمبەتوۆتىڭ عارىشتاعى زەرتتەۋلەرى ەلىمىزگە ۇلكەن پايداسىن تيگىزگەنىن اڭگىمەلەدى.
— «بايقوڭىر» عارىش ايلاعى قازاقستان جەرىندە بولعاننان كەيىن، ءبىز عارىشتىق مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كىرەمىز. سونىمەن بىرگە، ەلىمىزدىڭ اسپانداعى جەر سەرىكتەرى بار. ونىڭ بارلىعى ءتيىستى جۇمىستاردى اتقارىپ جاتىر. ايدىن عارىشقا بەكەر كوتەرىلگەن جوق، ياعني ول عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. سايكەسىنشە، بۇل زەرتتەۋلەردىڭ بىزگە ۇلكەن پايداسى بار، — دەدى پرەزيدەنت. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى دۇنيەجۇزىندە 200-دەن استام مەملەكەت بار ەكەنىن، الايدا ولاردىڭ باسىم بولىگىندە وزدەرىنىڭ عارىشكەرلەرىن ۇشىرۋعا مۇمكىندىكتەرى جوق ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
— دۇنيەجۇزى ەلدەرىنىڭ بىرەن-سارانى عانا بولماسا، بارلىعى بىردەي عارىشكەرلەرىن زەڭگىر كوككە ۇشىرا الماي وتىر. مۇنداي ب ا ق بىزگە بۇيىرعان. «روسكوسموستىڭ» قولداۋى ارقىلى عارىشكەرلەردى وقىتىپ، ۇشىردىق. ءبىرىنشى عارىشكەرىمىز — توقتار، ەكىنشىسى — تالعات، ءۇشىنشىسى — ايدىن. ءبىز وتە قۋانىشتىمىز.
عىلىمي جاعىنان، تەحنيكالىق وركەندەۋ تۇرعىسىندا عارىشتىق زەرتتەۋلەرمەن اينالىسقان وتە دۇرىس. ءبىز رەسەيمەن وسى جۇمىستى ءارى قاراي جالعاستىرا بەرەتىن بولامىز. بۇعان شىققان شىعىن عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن قازاقستاننىڭ اتاعى ءۇشىن قايتىپ كەلەدى دەپ سانايمىن، — دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
كەزدەسۋ بارىسىندا ءسوز العان ايدىن ايىمبەتوۆ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
— پرەزيدەنت مىرزا، ماعان ارتقان ۇلكەن سەنىمىڭىزگە راقمەت ايتامىن. جانە قولداۋ كورسەتكەن قازاقستان حالقىنا العىسىم زور. جوسپارلاعان سىناقتار ءساتتى ورىندالدى.
نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن ءبىزدىڭ ەلىمىز العا جىلجىپ، عارىش سالاسى دامىپ كەلە جاتقاندىعىنا وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى عارىشكەر.
ايتا كەتۋ كەرەك، ايدىن ايىمبەتوۆ 2 قىركۇيەكتە «سويۋز تما-16م» عارىش كەمەسىمەن حالىقارالىق عارىش ستانساسىنا (حعس) ۇشقان بولاتىن.
«ايدىن اسپاندا نە تىندىردى؟» ول عارىشتا 4 باعىت بويىنشا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدى. مىسالى، فيزيكا سالاسى بويىنشا زەرتتەۋلەرى ناتيجە بەرە باستادى. عارىشكەر ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى جۇكتەگەن جەرۇستى جاعدايىندا الۋعا كەلمەيتىن كريستالداردى سىناقتان وتكىزدى. عالىمدار 8 كۇن بويى ماسكەۋدەگى حعس-مەن تىكەلەي بايلانىستا بولىپ، ناتيجەسىندە كۋلونوۆ كريستالدارى اتتى جاڭا قۇرىلىمعا قول جەتكىزدى. ءقازىر بۇل جاڭالىق گەرمانيادا تانىستىرىلىپ جاتىر. «بولاشاقتا وسى پلازمالىق كريستالدىڭ پايداسى زور بولادى»، — دەيدى عالىمدار.
ەكىنشى باعىت. بيومەديسينا سالاسى. بۇل باعىتتا ادام جانە جانۋارلار فيزيولوگياسى ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى عارىشكەردىڭ وپەراتورلىق جۇمىس قابىلەتى، كۇيزەلىس جاعدايىنداعى ميدىڭ جۇمىسىنا باقىلاۋ جۇرگىزدى.
بۇل توقتار اۋباكىروۆتىڭ عارىشتىق ساپارىنان كەيىنگى ەكىنشى تاجىريبە.
قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ دا ايدىننىڭ زەرتتەۋلەرىنەن ءۇمىتى زور. ولار العاش رەت ۇلتتىق تاعامداردان جاسالعان قوسپالاردىڭ عارىشتا ادام اعزاسىنا ءسىڭىرىلۋىن سىناپ وتىر.
عارىشكەردىڭ كاسپيي تەڭىزىنە مۇنايدىڭ قۇيىلۋى، ارال وڭىرىندەگى شاڭ-داۋىلداردى زەرتتەۋى دە ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋ ءۇشىن اسا قاجەت. قورىتا ايتقاندا، ايىمبەتوۆتىڭ عارىشتاعى ون كۇنى عىلىمعا ۇلكەن ولجا سالماق.

بيوگرافيالىق انىقتاما
ايدىن اقان ۇلى ايىمبەتوۆ 1972 جىلعى 27 شىلدەدە الماتى وبلىسىنىڭ تالدىقورعان قالاسىندا تۋعان. 1993 جىلى ارماۆيردەگى جوعارعى اسكەري اۆياسيالىق ۋچيليششەنى «جويۋشى-ۇشقىش» ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى اسكەري-اۋە قىزمەتىنىڭ پولكوۆنيگى. 2002 جىلى رەسەي-قازاقستان مەملەكەتارالىق بىرلەسكەن عارىشقا ۇشۋ كەلىسىمى اياسىندا ماسكەۋ قالاسىندا مەديسينالىق كوميسسيادان وتكەن. 2012 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ №1304 قاۋلىسى نەگىزىندە وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عارىشكەرى دارەجەسى بەرىلدى.
ينتەرنەت ماتەريالدارى بويىنشا ازىرلەندى.

قامشى سىلتەيدى

دەرەككوز: qazaquni.kz