قازاقستان، رەسەي جانە بەلورۋسسيا اراسىنداعى ەۋرازيالىق ەكو­نوميكالىق وداقتىڭ قۇرىلعانىنا  بيىل ءۇشىنشى جىل. ءۇش كەزەڭمەن جۇزەگە اسىرىلاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ءقازىر ەكىنشى كەزەڭىنە اياق باستى. ءبىرىنشى كەزەڭ – كەدەندىك وداق اياسىندا ەكونوميكالىق ينتەگراسيالاۋدىڭ العىشارتتارى جاسالسا، ەكىنشى كەزەڭدە – ءبىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك قۇرۋ شارالارى باستالىپ تا كەتتى.  الايدا،  ءۇش جىلدىڭ  تاجىريبەسى  كورسەتكەندەي بۇل وداقتىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىمىزعا پايداسى شامالى. ءتىپتى، ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ تا مينسكىدە وتكەن باسقوسۋدا وداقتىڭ قا­زاقستانعا تيىمسىزدىگىن، باستاپقى كەزدە ساراپشى مامانداردىڭ قاتەلىگىنەن ينتە­گراسيانىڭ باستالىپ كەتكەندىگىن باسا ايتقان ەدى. وسىعان  وراي، ەۋرازيالىق وداقتىڭ قۇرىلۋ تاريحى كەزەڭدەرى، ەل ەكونوميكاسىنا  تيگىزەر  ىقپالى  تۋرالى  بەلگىلى  ساياساتشى  راسۋل  جۇمالىنىڭ  پىكىرىن  ۇسىنىپ  وتىرمىز... 

ەۋ­رازيا­لىق وداق  تۋرالى ايتپاس  بۇرىن،  ونىڭ  پايدا  بولۋ تاريحىنا توقتالعان دۇرىس شىعار. ەۋرازيالىق وداق يدەياسى ورىس­تىڭ ن.س.ترۋبەسكوي، پ.ن.ساۆيسكيي، گ.ۆ.بەرنادسكيي، كەيىن ل.گۋميليەۆ، ا.دۋگين سياقتى كەيبىر زيالىلارىلارىنىڭ  باستاماسىمەن  ءحىح عاسىردا  پايدا  بولا  باستادى. ولاردىڭ كوزدەگەنى ەۋرازياداعى وركەنيەتتەر، مەملەكەتتەر، حالىقتار بىر-بىرىمەن تىعىز ارالاسىپ، ساياسي، دۇنيەاۋي، ساۋدا، باسقا دا قارىم-قاتىناستا بايلانىستا بولسىن دەگەن يدەيانىڭ توڭىرەگىندە تۋىندادى. ەۋروپا ەلدەرى سوعىس ارقىلى ەمەس، وركەنيەتتى، بەيبىت جولدارمەن ورتاق مامىلەگە كەلىپ، ءبىر-بىرىن سىيلاي وتىرىپ، تۇتاستىقتى ىسكە اسىرۋ بولاتىن. ءاۋ باستا وسىنداي پىكىر بولدى. جانە حح عاسىردا بۇل يدەيا نەگىزىنەن ۇمىت بولسا دا، عاسىر سوڭىندا قايتا جانداندى. ءبىزدىڭ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 1994 جىلى مگۋ-دا وقىعان دارىسىندە  ءبىرىنشى  بولىپ ەۋرازيالىق وداق قاجەتتىلىگىن كوتەرگەنى دە سوندىقتان. وسىنداي ءادىل، تاريحي جاڭا فورماسيادا ءبىز مەم­لە­كەتتەر بىرلەستىگىن، ەكونوميكاعا، سايا­ساتقا نەگىزدەلگەن بىرلەستىك قۇرساق دەگەن يدەيا ايتتى. 1994 جىلدان بەرى  رەسەيلىك تاراپ: كرەمل، ەلسين، ورىس ساياسات­كەرلەرى بۇل يدەياعا نەمقۇرايلى قاراپ كەلدى. مەنسىنبەدى، تۋراسىن ايتقاندا. پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە قانداي دا ءبىر ينتەگراسيا تۋرالى رەسەيدەن باسقا باس­تامالاردى كوتەرۋگە قانداي قاقىسى بار دەگەنداي سىڭاي تانىتتى. ءبىراق، ارادا ۋاقىت وتە كەلە، رەسەيدە بيلىك اۋىسىپ، ءپۋتيننىڭ كەلۋىمەن بىرتە-بىرتە جاڭا ينتەگراسيالىق قۇرىلىمداردىڭ باستالعانى بايقالا باستادى. ياعني، ن.نازاربايەۆ ۇسىنعان اتاۋدى الىپ، «ەۋرازيالىق وداق»، «تاعدىرلاردىڭ» ورتاقتىعى تۋرالى ويلاردى بۇركەمە رەتىندە پايدالانىپ، سول باياعى رەسەيلىك يمپەريا بولماسا، كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋدى جۇزەگە اسىرۋعا كوشتى. ياعني، بۇل اتى ەۋرازيالىق بولعانىمەن، ال، شىن مانىسىندە كەزىندەگى كەڭەستىك ۇكىمەت سياقتى قۇرىلىم. كەڭەس وداعى تۇسىندا 70 جىل بويى «كەڭەس حالقىن، كەڭەس فورماسياسىن قۇرامىز»، «كەڭەستىك مەنشىك ورناتامىز» دەگەندەردىڭ بارلىعى تەك بۇركەمە بولدى دا، ءىس جۇزىندە جاپپاي ورىستاندىرۋ ساياساتىن جۇرگىزدى. باسقا ۇلتتاردى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان، سانا-سەزىمىنەن ايىرۋ، قاي جاعىنان بولماسىن، ساياسات، ەكونوميكا، الەۋمەت، مادەنيەت، تاريح، ت. ب. سالاسىن تولىعىمەن كرەملگە باعىنىشتى ەتۋ كوزدەلدى. كە­ءزىن­­دەگى كەڭەستىك ساياساتتىڭ ۇستانعان با­عىتى وسى ەدى. ءسوز جۇزىندە – سوۆەت، ءىس جۇزىندە – ورىس. ەۋرازيالىق وداقتىڭ باعىتى دا سول. العاشقى كەزە­ڭىنەن باستاپ، رەسەيدىڭ مەڭزەگەنى شىن مانىسىندە ينتەگراسيا نەمەسە تەڭ دارەجەلى مەملەكەتتەردىڭ ءادىل، ءوزارا ءتيىمدى ىقپالداستىعى ەمەس، بۇل باياعى كەڭەس ودا­عىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ءبىر امالى بولىپ وتىر. ەۋرا­زيالىق وداق سونىڭ بۇركەمەسى عانا. سونىڭ ناتيجەسىندە كورىپ وتىرعانىمىز، وزىنە جاقىن قازاقستان، بەلورۋسسيا سەكىلدى ەل­دەر­گە ايارلىق كور­سەتىپ، كەدەندىك وداققا قول قويعىزىپ، اسىعىس، مەيلىنشە تەزدەتىپ، اينالاسى ەكى-ۇش جىلدىڭ ىشىندە كەدەندىك وداق قۇ­­رىلدى. ورتاداعى قۇجاتتاردىڭ بارلى­عى بەلورۋسسياعا دا، قازاقستانعا دا ءتيىم­­ءسىز. اسىرەسە بىزگە! ورتاق وداق دەگەن ۇعىم بولعانىمەن، باسىم بولىگى رەسەيلىك ءمۇد­­دەلەرگە نەگىزدەلگەن كەلىسىمشارتتار بولىپ وتىر. ورتاق كەدەندىك كودەكستەگى بەلگىلەنگەن سالىقتار، باج سالىعىنىڭ 92% رەسەي ورناتقان جۇيە بولىپ تابىلادى. ءۇش مەملەكەتتەردەن جوعارى تۇراتىن، وداقتى باسقارىپ وتىرعان كەدەندىك كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ 70-80% رەسەيلىكتەر. ونىڭ باسشىسى كەزىندە رەسەيدىك ۆيسە-پرەمەرى بولعان ۆيكتور حريستەنكو. ياع­ني، ەكىنشى كرەملدى جاساقتاپ الدى. داۋىس بەرۋ جۇيەسىندە دە 70-80% رەسەيدىڭ قولىندا. قالعان 30%- ىن قازاقستان مەن بەلورۋسسياعا ءبولىپ بەرگەن. ەكى مەملەكەت بىرىگىپ، وداق ءۇشىن شەشىم قابىلداي المايدى، ال، جال­عىز رەسەي ەكى مەملەكەتكە قاتىستى شەشىمدى ءوزى قابىلداي الادى. وسىنداي وتە ءادى­لەتسىزدىكتەر كوپ. كەدەندىك وداقتىڭ ءاۋ باستاعى كوزدەگەن ماقساتى دا سول بولاتىن. وسىنداي شەكتەلگەن فورماتتا بولسا دا، بۇرىنعى ماسكەۋدىڭ وكتەمدىگىن ورناتىپ، يمپەريالىق ستاتۋسىن قايتا جاڭعىرتۋ. ال، ءقازىر كرەمل اۋقىمدى كەڭەيتۋگە تىرىسۋدا. باسقا ەلدەرگە سەس كور­سەتىپ، ساۋدا سوعىستارىن، سانكسيالار جاريالادى، گازدى جاۋىپ تاستادى؛ ۋكراينا، مولدوۆا، ارمەنيا، ازەربايجان، وزبەكستان، قىرعىزستان سەكىلدى ەلدەر­گە وداققا كىرۋگە ىقپال جاساۋدا. ءتىپتى، ينتەگراسيالىق جەڭىلدىكتەر دەگەندەي ۇسىنىستار ايتۋدا. قىسپاققا العانمەن، بۇل مەملەكەتتەر وداققا كىرۋدەن باس تارتىپ وتىر. بۇل ينتەگراسيالىق وداق «ءولى تۋعان بالا». كەدەندىك وداق بولسىن، ودان كەيىنگى كەزەڭى ورتاق ەكونوميكالىق كەڭىستىك بولسىن، ەۋرازيالىق وداق تا سولاي. بۇل ەشقانداي ينتەگراسيالىق قۇرىلىم ەمەس، ءبىر جاقتى، رەسەيگە تاۋەلدى ءبىر كواليسيانى، اسكەري ساياسي بلوگتى قايتا قۇرۋ بولىپ سانالادى. ەكىنشى كەزەڭ باستالدى. ءبىزدىڭ بي­لىكتىڭ كورىپ وتىرعانى «اۋزىنىڭ كۇيىپ» وتىر­عانى. 2009-2010 جىلى ەلىمىزدىڭ ەكونو­ميستەرى، تاۋەلسىز ساراپشىلارى، ساياسات­تانۋ­شىلارى وسى ماسەلەنى كوتەردى. ولار اسىعىس شە­ءشىم قابىلداپ، كەلىسىمدەرگە نەگىزسىز قول قويۋعا، ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىمىزدى، ەرەكشەلىكتەرىمىزدى، ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك مۇددە­لە­ءرىمىزدىڭ ەسكەرمەي وداققا ەنۋگە بول­مايتىنىن ايتۋىنداي ايتتى. ەر­تەلى-كەش وسىنداي جاعدايلاردىڭ الدىمىزدان شىعاتىنىن، سوڭى نەگە اپا­را­تىنىن، ۇتىلىستارعا الىپ كە­لەتى­ءنىن ايتىپ، شىرىلداۋمەن بولدى. ال، ەڭ كەلەڭسىزى، سول كەزدەگى رەسمي بي­لىك وكىلدەرى ەرتىسبايەۆ، ەرىمبەتوۆ سە­كىلدىلەر سى­نا­عانداردى قىلمىستىق جازاعا تارتۋ كەرەك دەدى دە. ءبىراق، ۋا­قىت وتە ءبىزدىڭ كورىپ وتىرعانىمىز، زيالى قاۋىم، ەكونوميستەر، دەپۋتاتتار، مينيسترلەر، ءتىپتى، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە بۇل وتە ءتيىمسىز، ادىلەتسىز قادام ەكەنىنە كوز جەتكىزدى. سوندىقتان، ءقازىر مۇمكىندىگىنشە تەك قانا ەكونوميكامەن شەكتەۋگە تىرىسىپ وتىر. ياعني، ورتاق ۆا­ليۋتا، ورتاق پارلامەنت، قانداي دا ساياسي بىرلەستىك بولمايدى، تەك قانا ەكونوميكا. بۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. مەنىڭشە، ماسەلەنى تۋراسىنان قويۋ كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس، كەدەندىك وداقتان شىعۋعا ءتيىسپىز. سەبەبى، ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى كەدەندىك وداققا بەرىپ قويۋىمىز – ءبىز جىل سايىن ءوزىمىزدىڭ ەگەمەندى، تاۋەلسىز لاۋازىمدارىمىزدى رەسەيگە قولداپ ۇستاتا سالعانىمىز. كەدەندىك كوميسسيا دەگەنىمىز ماسكەۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل بىر-بىرىمەن سينونيمدەس ۇعىمدار. بۇل ينتەگراسيا ەكونوميكادا ۇلكەن ۇتىلىستار الىپ كەلۋدە. ءبىزدىڭ يمپورتىمىز رەسەيدەن، بەلورۋسسيادان ەكى ەسەگە كوبەيدى، ال، ولار­دان ەكسپورتىمىز ەكى ەسەگە ازايدى. ءبىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتى از عانا تاۋارىمىز بار. ونىڭ ءوزىن رەسەي ءتۇرلى جەلەۋمەن، سەبەپتەرمەن كىرگىزبەيدى. ءادىل ساۋدا، بايلانىس جوق. ولاردىڭ تاۋارلارى بىزگە ەنبەيتىن بولسا، ولار داۋ شىعارادى، ءبىزدىڭ ينتەگراسياعا قارسى ەكەنىمىزدى العا تارتادى. ال، بىزدىكىلەردى ەن­گىزبەيدى. بەلورۋسسياعا دا ءدال سولاي. ءبۇ­گىندە ولار ءىرى كاسىپورىندارىمىزعا كىرىپ جاتىر، بانك سەكتورىنا ەنۋدە، قازىرگى بانكتەردىڭ السىرەۋىنە بايلانىستى «سبەربانك» ارقىلى ءبىزدىڭ قارجىلىق نارىقتى يەمدەنۋگە تىرىسۋدا. «سبەربانك» سەكىلدى رەسەيلىك بانكتەر نەسيەلەردى تومەندەتىپ، بارلىق تۇتىنۋشىلاردىڭ وزىنە تارتىپ، نارىقتىڭ ءبىر بولىگىن يەمدەنىپ العاننان كەيىن باعالاردى كوتەرۋگە كىرىسەدى. ەندىگى كەزەكتە، تەمىرجولعا قاتىستى شارالارعا كىرىسۋدە. رەسەيلىك تەمىرجولشىلار ءۇل­كەن جەڭىلدىكتەرگە يە بولىپ وتىر. سول ارقىلى «قازاقستان تەمىر جولى» سەكىلدى ۇلتتىق كومپانيامىزدى السىرەتپەك. ءدال سونداي جاعداي، قازاقستان اۋە جولىنا دا قاتىستى. «ەير استانانى» ءقازىر ىعىستىرىپ، اشىق باسەكەلەستىككە «اەروفلوت­پەن» تايتالاستىرىپ، سول ارقىلى تىزە بۇكتىرمەكشى. ارمەنياعا دا ءدال سولاي كىرگەن. ۇلتتىق اۋە كومپانياسىن باعالاردى تومەندەتۋ ارقىلى بانكروتقا ۇشىراتتى. قازىرگى كەزدە ارمەنيانىڭ اۋە كەڭىستىگى رەسەيدىڭ مەنشىگىندە. كەلەسى قادامى تەندەرلەردە بولىپ وتىر. تەندەرگە ءبىزدىڭ كاسىپ­ورىندارمەن تەڭ دارەجەدە قاتىسۋعا مۇددەلى. ارينە، رەسەي قازاقستاننان 10-15 ەسە ءىرى مەملەكەت. قازاقستاننان ايىر­ماشىلىعى ولاردىڭ ۇلتتىق كومپا­نيالارى، ۇلتتىق بانكى­لەرى بارلىعى مەملەكەتتىڭ تىكەلەي قولداۋىنا يە. سوندىقتان ولارمەن ءادىل باسە­كەلەستىك ءبارىبىر بولمايدى. رەسەيدىڭ پيعىلى –ەكو­نوميكالىق ينتەگراسيانىڭ شەڭبەرىندە قازاقستاندى ەكونوميكالىق تۇرعىدان مەيلىنشە قاۋقارسىز، وزىنە مەنشىكتى ەتۋ، بارلىق اكتيۆتەردى وزدەرىنە قاراتىپ الۋ. ال، وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، ەكونوميكالىق تەتىكتەر كىمنىڭ قولىندا، ساياسات تا سونىڭ قولىندا بولادى. سون­دىقتان، مۇ­نى­مەن ەكونوميكامەن شەك­تەلدىك، ارى قاراي رەسەي بارا المايدى دەپ توقمەيىلسىپ وتىرۋعا بولمايدى. رەسەي استىرتىن، وتە قاتقىل ساياسات جۇرگىزىپ جاتىر. اكتيۆتەردى ساتىپ الىپ، وزدەرىنە تاۋەلدى ەتۋ، قازاقستانعا تۇك قالدىرماۋ، ەڭ بولماعاندا باقىلاۋ اكسيا­لارىن وزىنە قاراتىپ الۋ دەگەن سەكىلدى. ءبىز 3 جىل بويى ۇتىلىپ كەلە جاتىرمىز، ورىستانۋ ساياساتى جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر، بارلىق سالادا، تەك ەكونوميكادا عانا ەمەس، اقپاراتتىڭ 90% رەسەيگە قاراپ وتىر. سوندىقتان، تىعىرىقتان شىعاتىن جالعىز جول – كەدەندىك وداقتان باس تارتۋ. بۇل الەمدىك پراكتيكا. قانداي دا ءبىر وداق ءتيىمسىز بولسا، ودان جارتى، ءبىر جىل بۇرىن ەسكەرتىپ بارىپ شىعۋىنا تولىق مۇمكىندىك بار. بۇل قازاقستاننىڭ رەسەيگە قارسىلىعىن بىلدىرمەيدى. ءبىراق، قارىم-قاتىناستى ناقتىلاۋ كەرەك. رەسەي – بۇرىننان كەلە جاتقان قازاق حالقىنىڭ كورشىلەسى. ارينە، قازاقستان، ول مەملەكەتپەن ساۋدالاسسىن، ىنتىماقتاسسىن، ىقپالداسسىن، ەگەر ءبىر العىشارت ورىندالاتىن بولسا: ەكى ەل تەڭ دارەجەدە، ىشكى ىستەرىنە قول سۇعۋ بولمايتىن بولسا جانە ءوزارا ءتيىمدى بولاتىن بولسا. رەسەيدىڭ قازىرگى كوزدەپ وتىرعانى – بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان ون بەس مەم­لەكەتتىڭ تىم قۇرىعاندا جارتىسىن كەدەندىك وداقتىڭ قۇرامىن ەنگىزۋ. ارمەنيا قازىرگى كەزدە ەرىككەننەن كەدەندىك وداققا كىرەمىز دەپ وتىرعان جوق. ارمەنيا تۇيىق مەملەكەت، ازەربايجانمەن قاراباح ءۇشىن سوعىس جاعدايىندا وتىر. يرانمەن، تۇركى تىلدەس باسقا دا مەملەكەتتەرمەن قارىم-قاتىناستارى جاقسى ەمەس، قاۋىپسىزدىگى وتە كۇماندى، ىشكى ەكونوميكالىق الەۋەتى وتە تومەن. سون­دىقتان، ارمەنيا رەسەيگە تاۋەلدى. وسىنىڭ پايدالانا وتىرىپ، پۋتين ماجبۇرلەپ وتىر. ءبىراق، مۇنىڭ ەش قيسىنى جوق. سەبەبى، بىرىنشىدەن كەدەندىك وداققا ارمەنيانىڭ ساياسي ەليتاسى قارسى. ولار بۇل وداقتىڭ ەشقانداي دا كەدەندىك وداق ەمەس، رەسەيدىڭ قاراماعىنا كىرۋ ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. ءپۋتيننىڭ ەريەۆانعا ساپارىندا دا جاستاردىڭ دەمونستراسياعا شىعۋى ولاردىڭ كەلىسپەيتىنىن بىلدىرەدى. ەكىنشىدەن، ارمەنيا بۇل وداققا كىرمەيدى، تەك ءسوز جۇزىندە عانا كونيۋكتۋرالىق كومەكتى الىپ الۋدىڭ رەتى عانا. كىرگەن كۇن­ءنىڭ وزىندە وداقتىڭ جۇمىسىن ىسكە اسىرۋ نەعايبىل؟ سەبەبى، كەدەندىك وداققا ەنگەن مەملەكەتتەرمەن ورتاق شەكاراسى جوق. تۇركياعا دا قاتىستىسى وسى. تۇركيا –دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ دەڭگەيىندە دامىپ وتىرعان مەملەكەت، ءوزىن كە­دەندىك وداققا ەنىپ شەكتەپ قوياتىن مەم­لەكەت ەمەس. مەنىڭشە، بۇل تەك قانا ءسوز جۇزىندەگى اڭگىمە. ال، ۋكراينانىڭ وداققا ەنۋ-ەنبەۋىن مايدانداعى جاعداي انىقتايدى. ۋكراينانىڭ وداققا ەنگىسى جوق. الايدا، ولاردىڭ رەسەيگە ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىگى وتە زور. رەسەي كەزىندە دوستىق نىشاننىڭ كورسەتكىشى رەتىندە ىسكە اسىرىپ الدى، قۇبىرلار تارتىپ، ەكونوميكالىق اكتيۆتەردى يەمدەنىپ الدى. ءقازىر وسى بايلانىستارىن ۋكراي­نانىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسا الاتىن ساياسي قىسىم جاساۋ قۇرالى رەتىندە پايدالانىپ وتىر. بۇدان ساباق الۋىمىز كەرەك. رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالىنىڭ سوڭى قانداي ساياسي قىسىمعا الىپ كەلەتىنىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. ارينە، قازىرگى رەسەيلىك ساياساتكەرلەر، ب ا ق ۋكراينانىڭ باتىسى مەن شىعىسىنىڭ ءبولىنىپ وتىرعانىن ايتادى. بۇل بوس ءسوز. ۋكراينا حالقىنىڭ باسىم بولىگى رەسەيدىڭ قۇيتىرقى ارەكەتتەرىنەن كەيىن وركەنيەتتى تۇردە ءوز تاڭداۋلارىن جاسادى. ول – ەۋروپالىق وداق. كەڭەس وداعىنا ەنگەن ەلدەردىڭ كوپشىلىگى پۋتين­ءنىڭ وسىنداي وكتەم ساياساتىن كورگەننەن كەيىن، رەسەيمەن مەيلىنشە الشاق بولۋعا ۇمتىلۋدا. بالتىق ەلدەرى، پولشا، گرۋزيا، ءازىربايجان قۇلىقسىز، ءتىپتى، بەلورۋسسيا باسشىسى لۋكاشەنكونىڭ ءوزى دە كەدەندىك وداققا قاتىستى مالىمدەمەلەر جاساپ، وزدەرىنە ءتيىمسىز ەكەندىگىن، وداقتان شىعۋعا نيەتتى ەكەندەرىن ءبىلدىرىپ، سەز­دىرۋدە. ءبىزدىڭ ەلباسىدان باستاپ، بيلىك تە سىني پىكىرلەر ايتۋدا. كەش تە بولسا كوزىمىز اشىلدى. ءبىراق، كەدەندىك وداق بولسىن، ەۋرازيالىق وداق بولسىن ماقساتتارى بىرەۋ عانا – رەسەي يمپەرياسىن قايتا قۇرۋ. قازاقستان ءۇشىن بۇل ەگەمەندىكتەن ايىرىلۋدىڭ بىردەن-بىر جولى. مۇنىڭ الدىن الاتىن ءبىر عانا جول – كەدەندىك وداقتان شىعۋ. ءابدىراشيت ءبا­كىر­ۇلى: – راسۋلعا ۇلكەن راحمەت! بۇل ءما­سە­لەنى انىق­تاپ، وتە تۇسىنىكتى ءتىل­مەن جۇيە­لەپ ايتىپ بەردى. كەدەندىك وداق – كاسىبي سايا­ساتكەرلەردىڭ بۇرىننان كوتەرىپ كەلە جاتقان ماسەلەسى. ءبۇ­­گىنگى كەلەلى كەڭە­ءسىمىزدىڭ تاقىرىبى ءبىز­ءدىڭ باعىت باتىس پا، شىعىس پا دەگەنگە سايا­دى عوي. باتىسقا قاراي توقتا­لاتىن بولساق، بولاشاقتاعى ەۋرازيا وداعى تىكەلەي رەسەيمەن بايلانىستى. ونىڭ تۇپكى ماقساتى ەۋروپانىڭ وزىنەن باستالادى. ەۋروپادا ءحىح عاسىردا ەكو­نو­ميكالىق داعدارىستار ءجيى ورىن الىپ، الەۋ­مەتتىك دۇمپۋلەر ءجيى بولىپ وتىردى. ەۋروپا ويشىلدارى سول كەزەڭدى ەۋروپا وركەنيەتىنىڭ قۇلدىراۋ كەزەڭى دەپ ۇلكەن ەڭبەكتەر جازا باستادى. ماسە­لەن، شپەنگلەر «ەۋرونىڭ ءوشۋى» اتتى ەڭبەگىندە الەمدە بۇرىن-سوڭدى 8 وركەنيەت بولدى دەپ انىقتادى. سوناۋ ماييادان باستاپ، گرەك، جۇڭگو، ءۇندى، ۆيزان­تيا، ريم، ت.ب. وركەنيەتتەرى بولدى، ال، بو­لا­شاقتا ءورىس-سىبىر وركەنيەتىنىڭ اقى­رىن ايۋ سەكىلدى ورنىنان كوتەرىلىپ كە­لە جاتقاندىعىن ايتتى. ونىڭ جا­­­­­­­زۋىنشا، بۇل ءورىس-سىبىر وركەنيەتى ورىس­­­­تاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنەن ەمەس، ءى پە­تر باستاعان ەۋ­روپاعا ۇمتىلۋىنان تۋىن­دادى. جانە ەۋروپا وركەنيەتىنىڭ قۇشاعىنا سىي­ماۋىنان تۋىندادى دەگەن وي جازادى. شپينگلەردىڭ بۇل انىقتاماسى ورىستاردىڭ وزدەرىن ەرەكشە سەزىنۋلەرىنە، ورىستىڭ ءوز وركەنيەتى بار دەگەن يدەيالارعا الىپ كەلدى. ءبىز ەۋروپادا، ازيادا ەمەسپىز، ەۋرازيالىق قۇرىلىمبىز دەگەن يدەيا وسى­دان كەلىپ شىعادى. ءبىزدىڭ حالىقتىڭ 70 جىل بويى قالىپتاسقان ورىسشىل مەنتاليتەتىن رەسەي ساياساتكەرلەرى شەبەر پايدالانىپ، سونىمەن قاتار بۇگىندە رەسەيدىڭ الىپ نارىعى قازاقستان ءۇشىن جۇماق دەگەن يدەيانى ءبىزدىڭ سانامىزعا سىڭىرۋگە ۇمتىلىپ وتىر. شىن مانىندە، ول جۇماق ەمەس. سون­دىقتان، ءبىز رەسەيگە دە، قىتايعا دا باعىنىشتى بولماي، ەۋروپالىق وركەنيەتتى ۇلگى تۇتا وتىرىپ، ەلدەگى دەموكراتيالىق ءۇردىستى مەيلىنشە دامىتىپ، كوررۋپسيالىق احۋالدى تومەندەتۋىمىز كەرەك. حالىققا ارقا سۇيەي وتىرىپ قانا، ءبارىن قالپىنا كەلتىرۋىمىز قاجەت.  جوعارىدا ايتىلعان حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مۇنداي كەلىسىمدەر مىندەتتى ءتۇر­دە پارلامەنتتىڭ، ازاماتتىق قوعامنىڭ، ساراپشىلاردىڭ، حالىق سۇزگىسىنەن ءوتىپ بارىپ قانا ويلاستىرىلىپ شەشىلۋى كەرەك ەدى. ال، ينتەگراسياعا قاتىستى دۇنيەلەر مىندەتتى تۇردە رەفەرەندۋمعا ءتۇسۋى كەرەك. رەسەيمەن كورشى رەتىندە ءادىل، تەڭ دارەجەدەگى ىنتىماقتاستىققا قول جەتكىزۋىمىزگە بولادى. وعان جال­تاقتاۋدىڭ ەش رەتى جوق. بۇل اينا­لىپ كەلگەندە ىشكى ساياساتىمىزعا قاراما-قايشى دۇنيە. ول مەيلى الەمدىك ءتۇرلى ەكونومي­كالىق ۇيىمدار بولسىن، ەۋروپالىق وداق، دۇنيەجۇزىلىك وداق بولسىن، ولارعا رەسەيلىك پريزما ارقىلى قارا­ماي، شەشىم قابىلداعاندا ۇلتتىق مۇددە­لەردى العا تارتۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا رەسەي ءبىرىنشى ەنىپ كەتتى دە، ەندىگى كەزدە ءبىز رەسەيدىڭ ۇيىمنان ۇيرەنۋ كەزەڭىن وتكەرگەنىن كۇتىپ وتىرمىز. ول وتپەي ءبىز ەنە المايمىز. ءوزىمىز تاۋەلسىز شەشىم قابىلداي دا الۋىمىز كۇماندى. ون بەس جىل بويى ءتيىستى كەلىسىمدەر جۇرگىزىپ كەلىپ، ناقتى ىسكە كەلگەندە قاۋقارسىز بولىپ وتىرمىز. تاجىكستان ەنىپ ۇلگەردى. سوعىس ءجۇرىپ جاتقان اۋعانستان بىزدەن بۇرىن ەنەتىن بولدى. سوندىقتان، حالىقارالىق بايلانىستاردا ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددەلەرىمىزدى العا تارتۋىمىز كەرەك. ول ەشكىمگە قىر كورسەتۋ، سەس كورسەتۋ ەمەس. ارينە، ۇلتتىق مۇددە بارىنەن بيىك تۇرۋى كەرەك. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتى، حالىقارالالىق ساياساتى، ونىڭ ىشىندە ينتەگراسيالىق ساياسات ەلىمىزدىڭ ىشكى جاعدايىنا بايلانىستى بولۋى ءتيىس. نەعۇرلىم مەملەكەت مىعىم، ۇيىمشىل بولاتىن بولسا، سول مەملەكەتتىڭ سىرتقى ءمۇم­كىندىكتەرى دە جاقسارا تۇسە­ءدى نەمەسە كەرىسىنشە. سوندىقتان،نە ءنار­سە بولسا دا قازاقستاننىڭ ىشىنەن باستاۋ كەرەك. بىزدەگى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جاعدايلارعا بايلانىستى، ساياسي باسەكەلەستىكتەن، جەمقورلىقپەن كۇرەسپەن، تاعىسىن تاعىلار. نەعۇرلىم وسى ماسەلەلەر ايقىن، دەموكراتيالىق سيپاتتا بولاتىن بولسا، بالكىم قازاقستان مۇددەلەرىنە قاي­شى كەلىسىمدەر دە قابىل­دانباس ەدى. ياعني، ايتپاعىم قازاقستان ىشكى ماسەلەلەردى: ەكونوميكا مەن مادەنيەت جاعى بار، ءتىل، ءدىل، ءدىن ماسەلەسى دۇرىس شەشىلۋى كەرەك. ءبىزدىڭ بيلىك باسىنداعىلار قورشاعان ورتامىزدىڭ رەسەيمەن عانا شەكتەلمەيتىنىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. ءبىزدىڭ گەوساياسي جاعدايىمىز وتە كۇردەلى، ءىرى مەملەكەتتەردىڭ ءوز مۇددەسى بار، بۇل زاڭ­دىلىق. ءبىراق، قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ساياساتى بايسالدىلىقتى ۇستاۋ، ارا-قاشىقتىقتى ساقتاۋ. قىتايمەن دە، مۇسىلمان الەمىمەن دە، امەريكامەن دە،جالپى بارلىق الەم ەلدەرىمەن سولاي. كەي جاعدايدا قازاق­ستاننىڭ ىشكى قارىم-قاتىناستارىندا شەشىم قابىلداۋدىڭ ايقىن ەمەستىگى، شەتەل ءلوببيىنىڭ بار ەكەندىگى بايقالىپ جاتادى. ءوز كۇشىمىزگە سەنۋىمىز كەرەك. قاراپايىم اقپارات كەڭىستىگىمىزدىڭ وزىندە قانشاما رە­سەيلىك ارنا بار.ۋكرايناداعى جاعدايعا دا رەسەيلىك پريزما­دان قاراپ وتىرمىز. بۇل دۇرىس ەمەس. كوپۆەكتورلى ساياسات ۇس­تانعانىمىزبەن، ءارقايسىسىنان بىردەي قاشىقتىقتا الشاق تۇرۋىمىز كەرەك. باسقا ەلدەردىڭ امبيسيالارى بىزگە قاتىستى بولماۋى كەرەك. ۇلكەن ساياساتقا قازاقستان ورتا دەڭگەيدەگى مەملەكەت بولعاندىقتان، ارالاسۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل الەمدىك پراكتيكا. ءوز ماسەلەلەرىمىزدى تۇگەندەپ الۋىمىز كەرەك.