وسىدان ءبىر جىل بۇرىن شام جەرىنە جيھادتى كوزدەپ، ءبىرجولاتا كەتىپ قالعان قازاقستاندىق باۋىرلارىمىز تۋرالى youtube.com جەلىسىندە جاريالانعان بەينەماتەريال كوپتىڭ نازارىن اۋدارعان ەدى. سوعىس الاڭىنا قونىس اۋدارعان 150 ادامنىڭ قاتارىندا ەرەسەكتەر قاۋىمى عانا ەمەس، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان 20-30 شاقتى بالالاردىڭ دا بولعانىن ءوز كوزىمىزبەن كورگەن ەدىك. قىز بالالاردىڭ ءبىرازى حيدجابپەن تۇمشالانسا، ەندى ءبىر بولىگىنە جانارىنان باسقا تۇك كورىنبەيتىندەي ەتىپ، نيكاب كيگىزىلگەن. ال، بويجەتكەندەر مەن ايەلدەر قاۋىمى ۆيدەودا تىپتەن كورىنبەيدى. بەينەماتەريالدا جيھادشىلاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى عانا ەمەس، كىشكەنتاي بالاقايلاردىڭ دا سوعىسقا دايىندالاتىنى جونىندە كورسەتىلگەن: ءبىرى داۋىستاپ قۇران اياتتارىن وقىسا، ەندى ءبىرى رەسەيلىك قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ ەكى وكىلىنە وق اتادى-مىس. از ۋاقىتتا ايگىلى ۆيدەوحوستينگ اتالمىش ماتەريالدى سەرۆەرىنەن الىپ تاستاعان بولاتىن. ايتا كەتەيىك، كۇنى بۇگىنگە دەيىن «youtube» كومپانياسى ەكسترەميستىك سيپاتى بار 14 ملن-عا جۋىق ۆيدەونى ءوشىرىپ ۇلگەرگەن ەكەن. 

ءبىراق، وسىدان ەكى كۇن بۇرىن «euronews» اقپاراتتىق پورتالى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ سونداي لاگەرلەردىڭ بىرىنەن قاشىپ شىققانى تۋرالى ماتەريال ۇسىنعان بولاتىن. «حاليفات بالالارى» دەپ اتالاتىن بالالار اسكەري لاگەرى سيريانىڭ سولتۇستىگىندە ورنالاسقان ەكەن. اتالمىش لاگەر تۋرالى ينتەرنەتتەگى ۆيدەولاردا 15 جاسقا دەيىنگى بالالار اسكەري كيىم كيىنىپ، باستارىنا يسلاميستىك شۇبەرەك تاعىنىپ، وقىتۋشىلارىنىڭ ايتقاندارىن ورىندايدى.

اسكەري لاگەردەن قاشىپ شىققان ون ءتورت جاستاعى راگيب ءال-ياس احمەد: «ولار بىزگە ادامدى قالاي باۋىزداۋدى، ءوزىڭدى قالاي جارۋعا بولاتىنىن ۇيرەتتى. قولىڭدى ادامنىڭ ماڭدايىنا قويىپ، ونىڭ باسىن كوتەرىڭكىرەپ، پىشاقتى موينىنا تاقاپ تۇرىپ، كەسىپ قالۋ كەرەك. ال، جارىلعىش زاتتى بەلگە اينالدىرا بايلاپ، وعان قاتىستىرىلعان اق مەتالدى تارتىپ قالۋ كەرەك، سوندا بىردەن جارىلادى. سونىمەن قاتار، ءبىز قول گراناتاسىمەن دە قولدانا الامىز – ساقيناسىنان تارتىپ، لاقتىرىپ جىبەرۋ كەرەك، ايتپەسە، ونىڭ قولىمىزدا تۇرىپ، جارىلىپ كەتۋ ءقاۋپى بار» - دەپ، بار بىلگەنىن بايانداپ بەردى.

راگيبتىڭ ايتۋىنشا، وعان يسلام ءدىنىن ماجبۇرلەپ قابىلداتقان، سايكەسىنشە قۇراندى دا قيناپ جاتتاتقان ەكەن. سونىمەن قاتار، ءدىنى وزگەلەردى ءولتىرۋ – ونىڭ بالالىق مىندەتى سانالعان. كوپشىلىك بالالار امالسىزدىقتان تۇتقىنعا تۇسكەن تۋىستارى مەن دوستارىن ولتىرۋگە دە بارعان كورىنەدى.

«لاگەردە وقۋدىڭ ءبىرىنشى دەڭگەيىنەن وتكەندەردى كەلەسى دەڭگەيگە جىبەرەدى. ول الدەقايدا كۇردەلى، الدەقايدا قاتاڭ. سەبەبى وندا وتكەندەردى كوباني قالاسىنا سوعىسۋعا جىبەرەدى. ونداعى مىندەت – يسلام ءدىنىن ۇستانبايتىنداردىڭ بارلىعىن ءولتىرۋ بولاتىن. ال، سوعىس ۋاقىتىندا قايتىس بولاتىن بولساڭ، سەندەر بىردەن جۇماققا، ولار توزاققا تۇسەدى دەدى».

بۇلىكشىلەر يراكتىڭ سيندجار قالاسىن باسىپ العاندا، جۇزدەگەن جاس جىگىتتەر، قارت جانە اۋرۋ ادامدار ولتىرىلگەن بولسا، ايەلدەردى سەكس-جيھادقا جىبەرىپ، بالالاردى وزدەرىنە، وقۋعا الىپ قالعان بولاتىن.

 «اسكەري لاگەردە مۇسىلمان بالالاردان بولەك، 80-گە جۋىق وزگە ءدىن وكىلدەرى بولدى. ونداعى بالالاردىڭ جاسى 5-تەن 15-كە دەيىنگى ارالىقتى قۇرايدى. مەنىڭ 15 جاستاعى تۋىسقان باۋىرىم ءالى سولاردىڭ قولىندا. ءبىزدى تاڭنان كەشكە دەيىن جاتتىقتىرىپ، اراسىندا قانعا تۇنشىققانشا قاتتى ۇرىپ-تەپكىلەيتىن. ونىسىن كامەراعا ءتۇسىرىپ، سوڭىنان سۋرەتتەر مەن ۆيدەولاردى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە جۇكتەپ وتىردى. بىزگە جۇكتەلگەن مىندەت اتقارىلماعان جاعدايدا قاتاڭ جازالاناتىنىمىزدى ەسكەرتكەن بولاتىن. بۇل دەگەنىمىز، ادامدى ابدەن سوققىعا جىعىپ، شىجىعان كۇننىڭ استىنا بايلاۋلى قالدىرىپ كەتەدى. ءبىز كۇندە تاڭەرتەڭ ساعات 4-تە تۇرىپ، سىيىنىپ-جالبارىنۋعا ءتيىستى ەدىك. وعان دا باقىلاۋ جۇرگىزىلىپ وتىردى. ەگەر الدەبىرەۋ ويانباي قالسا، ول دا قاتاڭ جازالاۋعا الىندى. ونىڭ ۇستىنە، ءبىز كۇنىنە ءبىر رەت قانا تاماقتاناتىنبىز»، - دەپ، مۇڭىن شاقتى لاگەردەن قاشىپ قۇتىلعان تاعى ءبىر بالا.

ول ءبىر جولى قۇران اياتىن ءجوندى بىلمەگەنى ءۇشىن قاتتى جازالانعانىن ايتتى. بۇل ءۇشىن ونى كۇن سۋىقتا باتپاققا جاتقىزىپ، ەڭبەكتەتىپ، باسىنىڭ ۇستىنەن اۋاعا وق اتىپ تۇرعان ەكەن. ونىڭ قۇراندى ادەيى جاتتاماعاندىعىن بىلەتىن بولسا، ەندىگى رەتتە ولتىرەتىندىگىن ايتقان.

بالالاردىڭ زارە-قۇتىن قاشىرۋدىڭ جولى، وكىنىشكە وراي، مۇنىمەن اياقتالمايدى. وتكەن ايدىڭ باسىندا تەرروريستەردى جاتتىقتىرۋ لاگەرىنەن قاشىپ قۇتىلعان فاحمي ەسىمدى بالاقايدىڭ سوزدەرى سونىڭ ايقىن دالەلى:

«ولار ءبىزدى جاتتىقتىرۋ بارىسىندا، بىزگە ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن ادام ىسپەتتى، ءجۇرىپ بارا جاتقان جۇك كولىگىنىڭ استىنا ءتۇسۋدى بۇيىراتىن. ولار ماعان: «بارا عوي، كيەلى ءولىم قۇش، اللاھ سەنى كۇتىپ تۇر!»، - دەپ، اسپاندى كورسەتەتىن. كەي ۋاقىتتارى مەن قاتتى قىنجىلىپ، ولاردان: «ەگەر اللاھتىڭ قايدا ەكەنىن بىلەتىن بولساڭدار، نەگە وزدەرىڭ بارمايسىڭدار وعان؟ نەگە ءبىز؟ - دەپ سۇراعىم دا كەلدى...».

ءفاحميدىڭ جاقىن ارادا قاشاتىنىن كەيبىر بالالار بىلگەن دە ەكەن. ءبىراق، وزدەرى ىڭعاي تانىتپاپتى. كورىنەر-كورىنبەس مۇمكىندىك تۋعان ساتتە دە لاگەردە قالىپ قويعان. بالكىم-ەرىكتىڭ قالاۋى، بالكىم- قورقىنىش...

بۇگىندە 500-دەن اسا بالاقاي وسىنشالىق سۇمدىقتىڭ وبەكتىلەرى بولىپ وتىر. ماسەلەن، كۇردىستان دەموكراتيالىق پارتياسى وكىلدەرىنىڭ جاقىندا بەرگەن مالىمەتى بويىنشا، يراكتىڭ سولتۇستىگى موسۋل قالاسىنىڭ وزىندە 130 شاقتى بالا ۇرلانعان. بارلىعى – جاسى 15-كە دەيىنگى بالالار. كەيبىرىن باسسىزدىققا سالىپ ۇرلاسا، ەندى ءبىرىن بۇلىكشىلەر ارباپ شاقىرادى. بالالاردى ارباۋدىڭ جولى دا سان الۋان. ەڭ ايگىلى ءادىسى – باستاپقىدا سىياقى بەرىپ تۇرۋ. ءبىراق،ءبىر قىزىعى لاگەردەگى بالالاردىڭ باسىم بولىگى توپتىڭ قۇرامىنا تەگىن كىرگەن ەكەن.

بۇگىندە ەلگە تونگەن ءقاۋىپتىڭ دابىلىن قاعىپ وتىرعان، وكىنىشكە وراي، تەك كۇردىستاندىق پارتيا عانا ەمەس. ماسەلەن، كۇنى كەشە قىرعىزستان تۇرمەسىنەن قاشقان 9 ادامنىڭ 4ء-ى تەرروريزم وكىلدەرى ەكەنى بەلگىلى بولدى. ورىن العان جايت ەلدەگى ونسىز دا تۇراقسىز اتموسفەرانى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ جىبەرگەن كورىنەدى. تولىق ەمەس كورسەتكىشتەردىڭ وزىنە سۇيەنسەك، مەملەكەتتەگى ەكى مىڭعا جۋىق ادام – ەكسترەميزم جاقتاۋشىلارى بولىپ شىقتى. ولاردىڭ كوبى، ءتىپتى، تۇگەل وتباسىلارىمەن بارىپ، «جيھاد جاساۋعا» دايار ەكەن. ال، كەتىپ ۇلگەرگەندەردىڭ 122ء-سى ايەل ادام، 83ء-ى بالالار جانە وتباسى مۇشەلەرى تۇگەلىمەن كەتكەنى تۋرالى ازىرگە 63 دەرەك بار.

ال، ەۋروپاعا قاتىستى ايتاتىن بولساق، ميگراسيالىق داعدارىس كەزەڭى تەرروريستەر ءۇشىن قولايلى جاعداي تۋدىرۋى مۇمكىن. ماسەلە ولاردىڭ بوسقىندار قاتارىن تولىقتىرىپ، شەكارانى اسىپ كەتۋگە مۇمكىندىك الۋىندا عانا ەمەس. كەيبىر ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەۋروپالىق مەملەكەتتەرگە جەر اسىپ كەلىپ جاتقان بوسقىنداردىڭ ءوزى تونگەن ءقاۋىپتىڭ كورىنىسى ەكەن. نەگە دەيسىز عوي؟! – بۇرىن - سوڭدى اۋرۋ مەن كەدەيلىكتەن كوز اشپاعان ادام وزگە مەملەكەتكە كەلىپ، جاردەماقى الىپ تۇرۋدى ارمان تۇتادى. تەرروريستەر سولاردىڭ اراسىنان وزدەرىنە جاقتاس تاۋىپ الادى. الدايدى، اربايدى... سوندىقتان، ەۋروپاعا اعىلىپ-توگىلىپ كەلىپ جاتقان بوسقىندارمەن بىرگە، سول ايماققا تەرروريزمنىڭ جاڭا وسكىنى كەلدى دەۋگە نەگىز بار... دەمەك، مەركەل حانىمنىڭ بوسقىنداردى قابىلداۋ تۋرالى شەشىمىنە قارسى شىعىپ، ون مىڭداپ كوشە كەزىپ جۇرگەن حالىقتى تۇسىنۋگە دە بولاتىن شىعار. قازاق جەرىنە كەلگەن ەلۋ جۇڭگو تۋرالى سىبىس شىققاندا دا «ۇرپاق قۇريدى»، «ۇلت جويىلادى» دەپ، باس ۇرماپ پا ەدىك؟ ال مىنا جاعداي ارناسى تىپتەن وزگە، تىپتەن بولەك. ۇرپاقتان بۇرىن، ءوزىڭ جوعالىپ كەتەتىن ءقاۋىپ بار. ماڭگۇرتتىكپەن تەڭ جاھاندىق ىندەت بۇل. ايتپاعىم، اقسۇيەك قانىمەن ماقتاناتىن ەۋروپا ءۇشىن دە بۇل قول سىلتەپ قويىپ وتىراتىن جاعدايلاردىڭ قاتارىنان ەمەس.

پاك كوڭىل بالالارىمىزدى، اقىل-ساناسى مول جىگىتتەرىمىزدى، ون ەكىدەن ءبىر گ ۇلى اشىلماعان قىزدارىمىزدى اق جولدان اداستىرىپ، تۋرا جولدان تايىندىرعان بۇل دۇلەيدىڭ سىرى تەرەڭدە جاتىر. ىندەتتى بۇقارانىڭ اراسىنا تاراتىپ جۇرگەندەر ءدىندى ساياساتتىڭ كەزەكتى ارناسىنا، حالىقتى باسقارۋ قۇرالىنا اينالدىردى. مۇنى ءدىنسىماق اپيىنمەن باسى اينالعان توپتار بىلمەگەنى مەيلى، سەزبەيدى دە... فاناتيزممەن تۇمشالانىپ، ادامدىعىن قىسقارتقاندار كوبەيدى بۇل كۇن... حالقىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋگە بار ساناسى، وكىنىشكە وراي، ەل تىنىسىن بوگەپ، قۇندىلىقتارىن تۇنشىقتىرۋعا عانا جەتتى... ۇلتىن شەكسىز سۇيۋگە بار جۇرەگىنىڭ ۇلتى تۇرماق، تۋعان ەلىنەن مۇلدە بەزىپ، ەكى ديۋدىڭ استارلى ساياسي ماقساتى جولىندا شاحيد بولۋعا عانا ءالى جەتتى... بارلىعى دا رۋح بەرىكتىگىنىڭ جوقتىعىنان... سانا، جۇرەك، رۋح اتاۋلى ءبىر ارناعا توعىسقان ساتتە عانا بۇل ماسەلە شەشىمىن تاپپاق... ايتپەسە، ادامدار ىشىندە ءدىندارلار از، ءدىندارلار ىشىندە بىلەتىندەر از، بىلەتىندەر ىشىندە ۇستاناتىندار از، ۇستاناتىندار ىشىندە ادالدارى از دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماسا كەرەك-تى...

نازگۇل نازار