قوعام بەلسەندىسى مۇحتار تايجان تالدىقورعانداعى پەتروگليفتەر مەن بالبال تاستاردى جويۋعا قارسى شىعىپ، دابىل قاقتى.

سويتسەك، «تەمىربەتون» وندىرىستىك كاسىپورنى تالدىقورعاندا پەتروگليفتەردى بۇزۋ جۇمىستارىن باستاپ كەتكەن ەكەن. ولار ارحەولوگيالىق قۇندىلىعى بار تاستاردى ۇگىتىپ، قۇرىلىسقا قاجەتتى قيىرشىق تاس قىلماق. پەتروگليفتەردى بۇزۋعا رۇقسات بەرگەن «قازارحەولوگيا» ءجشس-ى جانە ونىڭ باسشىسى، ارحەولوگ جۇمان سمايىلوۆ دەسەدى.

بۇل اقپاراتتى پەتروگليفتەردى زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشى ولگا گۋميروۆا جەتكىزگەن. سودان بۇل ماسەلە قوعام تالقىسىنا ءتۇسىپ، بەلسەندىلەر پەتروگليفتەردى بۇزۋعا جول بەرمەيىك دەپ شىقتى. مۇحتار تايجان تالدىقورعاندا قوپارىلا باستاعان تاستار شىنىمەن پەتروگليفتەر مە، الدە جاي تاستار ما دەگەندى انىقتاۋ ءۇشىن ارنايى بارعانىن ايتتى:

– ماعان تالدىقورعاننىڭ جەرگىلىكتى ەكوبەلسەندىلەرى حابارلاسىپ، شاقىردى. سونى انىقتاۋ ءۇشىن سول وڭىرگە ارنايى باردىم. شىنىمەن دە پەتروگليفتەرىمىز جويىلىپ جاتىر ەكەن. بۇزۋ جۇمىستارىن «تەمىربەتون» وندىرىستىك كاسىپورنى جۇرگىزۋدە. ول “اسپمك-519” حولدينگىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى. ولاردىڭ پەتروگليفتەردى بۇزۋعا ارنايى رۇقسات قاعازدارى دا بار بولىپ شىقتى. سويتسەك، كەيبىر عالىمدار دەيمىز بە، ساراپشىلار دەيمىز بە، پەتروگليفتەردى تاريحي قۇنى جوق بەتون دەپ ەسەپتەيدى ەكەن. زاۋىت پەتروگليفتەرى بار تاستاردى ەشتەڭەگە قاراماي شاعىپ جاتىر. ونىڭ دالەلى، فوتو، ۆيدەولارى بار مەندە. مىڭداعان جىل جاتقان پەتروگليفتەردى جويۋ ميعا سىيمايدى. «قازارحەولوگيا» بولسا، «ەشقانداي قۇندىلىعى جوق پەتروگليفتەر» دەگەن تۇسىنىكتەمە بەرە سالعان، دەيدى ول.

بەلسەندى بۇزۋ جۇمىستارىنىڭ باسىندا «قازارحەولوگيا» ج ش س باسشىسى جۇمان سمايىلوۆپەن كەزدەسكەنىن ايتادى. جۇمان سمايىلوۆ ارحەولوگيا سالاسىندا 45 جىل جۇرگەنىن العا تارتىپ، پەتروگليفتەردىڭ قۇندىلىعى جوق دەگەن پايىم شىعارعان. ءبىراق تايجاننىڭ سوزىنشە، پەتروگليفتەردىڭ قۇندىلىعىنا جەكەمەنشىك ج ش س ەمەس، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار، ارحەولوگيالىق ينستيتۋتتار باعا بەرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

– مەنىڭ ءبىر تاڭ قالعانىم، «قازارحەولوگيانىڭ» باعا بەرۋگە قۇقىلى دەيتىن ليسەنزياسى بار ەكەن. ەلدە تاريحي قۇندىلىقتاردى باعالاۋ قۇقىعى بەرىلگەن 200-دەي فيرما بار ەكەنىن انىقتادىم. بۇل دەگەن جالپى، جۇيەلى ماسەلە. قاراعاندىداعى ۇلكەن اپاتتىڭ سالدارى دا وسىنداي سالعىرتتىق كەسىرىنەن بولدى. ياعني، ولاردىڭ جۇمىس ساپاسىنا مەملەكەت ەمەس، جەكە فيرمالار باعا بەرەدى. تۇرعىن ۇيلەر دە ءدال سولاي. ءبىز وسىنداي ماڭىزدى دۇنيەلەردى جەكە مەكەمەلەرگە تاپسىرۋىمىزدىڭ كەسىرىنەن، ەلىمىزدە قانشاما اپات بولىپ جاتىر. تالدىقورعانداعى جاعدايعا بايلانىستى ايتارىم، «قازارحەولوگيا» ءجشس-ى جاۋاپقا تارتىلۋى كەرەك. ويتكەنى ءار پەتروگليف ءبىز ءۇشىن ءسوزسىز قۇندى مۇرا، دەيدى ول.

ءقازىر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالايەۆاعا، جەتىسۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ەرنات دۇيسەنبەكۇلىنا “تەمىربەتوننىڭ” جۇمىسى توقتاتىلسىن دەگەن شۇعىل حات جولداعاندى.

بۇعان دەيىن وسى ماسەلەگە قاتىستى قالا اكىمى ەرنات دۇيسەنبەك ۇلى جۋرناليستەرگە: «مەن ول جەردە بولدىم. ول جەردى كوردىم. وتە كۇردەلى ماسەلە. «تەمىربەتون» زاۋىتىندا 700 ادام جۇمىس ىستەيدى. ءبىز ونى جاۋىپ تاستاي المايمىز. ءبىز ونى جاۋىپ تاستاپ جۇمىسشىلاردى جۇمىسسىز قالدىرا المايمىز»، دەپ اقتالعان.

جۋرناليستەر مەن قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ ۇندەۋىنەن كەيىن مادەنيەت مينيسترلىگى جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، ولار تالدىقورعانعا بارعان. ءبىراق وعان بەلسەندىلەر شاقىرىلماعان.

«قازارحەولوگيا» ءجشس-ى كەزىندە يۋنەسكو-نىڭ مادەني مۇرالارى تىزىمىنە ەنگەن تالحيز قالاشىعىنىڭ ۇستىنە اۆتوجول سالۋعا رۇقسات بەرگەن. تاريحشىلارىمىز سول كەزدە دە كونە تاريحي مۇرالاردى جويۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتكەن.

سونداي-اق، عالىمدار تالدىقورعانداعى قىزىل تاس ساياجايىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان «تاسباقا تاستى» زەرتتەي كەلە، 80 شارشى شاقىرىمدى الىپ جاتقان بۇل ايماقتىڭ ارحەولوگيالىق قۇنى زور جەر ەكەنىن انىقتاعان.