الەمدە تەك قازاقستان اۋماعىندا عانا قالعان، قىزىل كىتاپقا ەنگەن، قازاق ۇلتى ءۇشىن قاسيەتتى اڭ بولىپ سانالاتىن كيىكتىڭ جاپپاي قىرىلۋىنىڭ سەبەبىن انىقتاۋ تۋرالى ۆەدومستۆاارالىق كوميسسيانىڭ كەزەكتى جينالىسى ءوتتى.
جينالىسقا ادەتتەگىدەي ق ر اۋىل شارۋاشىلىق ۆيسە-مينيسترى ەرلان نىسانبايەۆ باسشىلىق ەتتى.
جالپى كيىكتىڭ جاپپاي قىرىلۋى اۋىل شارۋاشىلىق ماسەلەسى ەمەس، ەڭ الدىمەن ۇلكەن ەكولوگيالىق اپات دەپ باعالاعان ءجون. سوعان قاراماستان وسى ۋاقىتقا دەيىنگى وتكەن جيىندارعا ەكولوگيا مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ جۇكتەلگەن ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ باسشىلارى، ءمينيستردى ايتپاعاننىڭ وزىندە ۆيسە-مينيسترى دە قاتىسقان ەمەس.
ال كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا عىلىمي باعا بەرەدى، عىلىمي تۇردە زەرتتەۋ جۇرگىزەدى دەپ كۇتكەن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دە بۇل ىسكە اسا ءمان بەرە قويعان ەمەس.
جالپى، بۇل جولعى جيىننىڭ ەرەكشەلىگى، ءبىرىنشى رەت پارلامەنت دەپۋتاتتارى قاتىستى. دەپۋتاتتار گۇلنار سەيتماعامبەتوۆا مەن تاڭىربەرگەن بەردوڭعاروۆ مامان-عالىمداردىڭ بايانداماسىن قانشا زەيىن قويىپ تىڭداعانىمەن اسا ەشنارسە تۇسىنە المادى. ول تۋرالى دەپۋتاتتاردىڭ وزدەرى دە ايتىپ قالدى.
ەڭ نەگىزگىسى كيىكتەردىڭ قىرىلۋ سەبەبىن انىقتاۋعا قانداي دا ءبىر ساۋلە تۇسىرەدى دەپ كۇتىلگەن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي ورتالىق ماردىمدى ەشنارسە ايتا المادى.
سوڭىندا ءبىرىن-بىرى ايىپتاۋعا كوشكەن عالىمدار مەن چينوۆنيكتەردىڭ اراسىنداعى داۋدى ەرلان نىسانبايەۆ ارەڭ توقتاتتى.
سونىمەن، قايعىلى ەكولوگيالىق وقيعانىڭ بولعانىنا جارتى جىلعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە، پرەزيدەنتتىڭ كيىكتەردىڭ قىرىلۋ سەبەبىن شۇعىل انىقتاۋ تۋرالى بۇيرىعىنا قاراماستان ءالى كۇنگە ولاردىڭ نەدەن قىرىلعانى انىقتالعان جوق.
«انتيگەپتيل» ازاماتتىق قوزعالىسى قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى 200 000-نان اساتىنىن وسىعان دەيىن دە ايتقان بولاتىن. ونى قازىردە كەيبىر حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ دا ناقتىلاي تۇسكەنى ەسكەرتىلدى. انتيگەپتيلشىلەردىڭ بۇل تۇجىرىمىن قازاقستاننىڭ بيولوگيالىق ءارالۋاندىلىقتى ساقتاۋ اسسوسياسياسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى سەرگەي سكليارەنكو دا قولداپ، بەتپاقدالا پوپۋلياسياسىنداعى كيىكتەردىڭ 85-87پايىزىنىڭ قىرىلىپ قالعانىن، جالپى قازاقستانداعى كيىكتەردىڭ قازىرگى سانى 30 مىڭنىڭ اينالاسىندا بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتتى.
كيىك قىرىلعان ۋاقىتتا 90 000-نان اسا مال شىعىنى بولدى دەگەن اقپاراتتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا، كەيبىر ەكولوگتار دا مالىمدەگەن بولاتىن. الايدا، ق ر اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى بۇل اقپاراتتى ماقۇلداعان دا، نە جوققا دا شىعارعان جوق.
ءسوز كەزەگىندە «وسى ۋاقىتقا دەيىن كيىكتەردىڭ جاپپاي قىرىلۋىن انىقتاۋعا قاتىسقان 10 عىلىمي ينستيتۋتتار مەن زەرتحانالار، شەتەلدىك ۇيىمدار كيىكتەردەن العان بيوماتەريالداردى حيميالىق ۋلانۋ، رادياسيا نەمەسە گەپتيلگە بايلانىستى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن جوق. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ كەرەك» دەدىم مەن. ەڭ قىزىعى، جيىنعا قاتىسقان «عارىش-ەكولوگيا» عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الما بيماعامبەتوۆا «عارىش-ەكولوگيا» عزي قازاقستان بويىنشا گەپتيلدىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىن زەرتتەۋ جونىندە اككرەديتاسيادان وتكەن جالعىز عىلىمي ورتالىق ەكەنىن ايتا كەلىپ، ورتالىقتا كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنا گەپتيل اسەر ەتتى ما، جوق پا دەگەن باعىتتا ەشقانداي جۇمىس جاساماعانىن مويىندادى.
سوعان قاراماستان شەنەۋنىكتەر كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنا گەپتيلدىڭ قاتىسى جوق دەۋمەن كەلەدى.
ەگەر قازاقستان بويىنشا گەپتيلدىڭ قورشاعان ورتاعا، ياعني اڭ مەن مالعا، ادام مەن وسىمدىكتەرگە اسەرىن زەرتتەيتىن جالعىز عىلىمي ورتالىق زەرتتەۋگە قاتىسپاسا ونىڭ اسەر ەتكەنى نەمەسە ەتپەگەنى تۋرالى قالايشا سەنىممەن ايتۋعا بولادى؟ بۇل ءبىر دەڭىز.
ەكىنشىدەن، «عارىش-ەكولوگيا» عزو زەرتتەسە دە شىندىقتى ايتا قويا ما؟ سەبەبى، پروتونداردى ۇشىرىپ، گەپتيل توگۋگە رۇقسات ەتىپ وتىرعان سول اەروعارىش كوميتەتى ەمەس پە؟
سونىمەن نە كەرەك، جيىنعا قاتىسقان عالىمدار دا، شەنەۋنىكتەر دە كيىك قىرعىنى تاعى قايتالانۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
وسىعان دەيىن كيىكتىڭ اۋرۋلارىن زەرتتەۋگە 300 ميلليوننان اسا تەڭگە قارجى الىپ، ەش ناتيجە شىعارماعان ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي ورتالىعىنا ەندى 3 جىل ىشىندە 2،1 ملرد. تەڭگە بولمەكشى. ول قىرۋار قارجى تۇگەلدەي يگەرىلسە دە، كيىكتىڭ قىرىلۋ سەبەبىن انىقتاي الار ما ەكەن؟ ويتكەنى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا اپات سەبەبىن زەرتتەۋگە ءتيىس جەردەن ەمەس، باسقا جاقتان ىزدەۋدە. ءتىپتى بۇل اپاتتى زەرتتەۋگە، سەبەبىن انىقتاۋعا ءبىزدىڭ بيلىك دۇرىس نيەتتى بولىپ وتىرعان جوق.
ماقسات ءىلياس ۇلى
