رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى
ۆ.ۆ. پۋتينگە
قۇرمەتتى ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ!
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتتەرى 1992 جىلعى 25-مامىردا قول قويعان «دوستىق، ىنتىماقتاستىق جانە ءوزارا كومەك تۋرالى» كەلىسىمدە ەكى ەلدىڭ دە ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعايتىن، حالىقارالىق زاڭ نورمالارىن قوسا العاندا وزىنە العان مىندەتتەردى جوعارى ادامگەرشىلىكپەن ورىندايتىن تاتۋ مەملەكەتتەر رەتىندە تانيتىنىن جانە وسىنداي ماقساتتا قارىم-قاتىناس جاسايتىنىن ايقىنداعان ەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراسياسى اراسىنداعى 1998 جىلعى 6 شىلدەدە قول قويىلعان «ءححى عاسىرعا باعدارلانعان ماڭگىلىك دوستىق پەن وداقتاستىق تۋرالى دەكلاراسيادا» دا ەكى ەلدىڭ دوستىعى ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋعا باعىتتالاتىنى كورسەتىلگەن.
الايدا، رەسەي فەدەراسياسى قازاقستان حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، جاقسى ءومىر سۇرۋگە قولايلى قورشاعان ورتادا تىرشىلىك ەتۋ قۇقىقتارىن بۇزىپ وتىر.
سونىمەن بىرگە، ەكى ەلدىڭ دە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «ورحۋس كونۆەنسياسىنا» قوسىلعانىنا قاراماستان قازاقستان بيلىگىنە كورسەتىپ وتىرعان ءارتۇرلى قىسىمى مەن ىقپالى ناتيجەسىندە رەسەي فەدەراسياسى دا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى دا اتالعان كونۆەنسيا تالاپتارىن ورىنداماي وتىرعانىن مالىمدەيمىز.
اتاپ ايتقاندا، رەسەي فەدەراسياسى «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان 2025-جىلعا دەيىن ۋلى گەپتيل وتىنى قولدانىلاتىن «پروتون» زىمىرانىن ۇشىرۋدى جوسپارلاپ وتىر.
«بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان 1967-جىلدان بەرى 400 دەن اسا «پروتون» زىمىران تاسىعىشى ۇشىرىلدى. ونىڭ ىشىندە 47ء-ى ءساتسىز اياقتالعان.
«پروتون-م» زىمىران تاسىعىشى 2007 جىلدىڭ 6 قىركۇيەگىندە اپاتقا ۇشىراپ، جەزقازعان قالاسىنان 40 شاقىرىم جەرگە قۇلاعان. بىلايشا ايتقاندا، ونداعان مىڭ توننا گەپتيل ەلدى مەكەنگە توگىلدى.
ال 2013 جىلدىڭ 2 شىلدەسىندە «پروتون-م» زىمىران تاسىعىشى تاعى قۇلاپ، 600 توننا گەپتيل بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان 2،5 شاقىرىم جەردەگى اۋماققا توگىلدى.
مۇنىڭ ءبارى بايقوڭىر قالاسىنىڭ، وعان جاقىن تورەتام، اقاي ەلدى مەكەندەرىنىڭ، ءتىپتى، قىزىلوردا وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ دەنساۋلىعىنا وراسان زور زيانىن تيگىزگەنىنە ەش كۇمانىمىز جوق.
وعان دالەل، قازاقستاننىڭ وسكەمەن قالاسىندا شىعاتىن "ۋستينكۋ پليۋس" گازەتى 5.03.2009ج. №10 سانىندا مىنانداي اقپارات تاراتادى: ۋپراۆلەنيە زدراۆووحرانەنيا ۆكو، وتۆەچايا نا زاپروس سەنترا ەكوپاتولوگيي "11 فيەۆراليا 2009 گودا، ۆو ۆرەميا وچەرەدنوگو زاپۋسكا راكەتا-نوسيتەليا "پروتون-م"، ۆراچوم-تەراپيەۆتوم مەديسينسكوگو وبەدينەنيا №2 كۋرچۋمسكوگو رايونا پروۆەدەن پريەم جيتەلەي سەلا تاكىر س سەليۋ وسەنكي سوستويانيا زدوروۆيا ناسەلەنيا. ۆ وسنوۆنوم ليۋدي وبراششاليس ك دوكتورۋ س جالوبامي نا سلابوست، پلوحوە ساموچۋۆستۆيە، نەرۆوزنوست، گولوۆنىە بولي، گولوۆوكرۋجەنيە، توشنوتۋ ي رۆوتۋ. ۆسەگو وسموترەنو 42 چەلوۆەكا. ۆ 12 سلۋچاياح زارەگيستريروۆانى گيپەرتونيچەسكيە كريزى، ۆ چەتىرەح – گيپوتونيچەسكيە سوستويانيا. ۆسەم نۋجدايۋششيمسيا وكازانا مەديسينسكايا پوموشش». http://technoavia.yk.kznwww.technoavia.yk.kz/news/show/2984. سول جەردە دارىگەرلەردىڭ بەرگەن اقپاراتى بويىنشا، شاعىن عانا زىمىراننىڭ بولشەكتەرى قۇلاعان جەرگە جاقىن ورنالاسقان تاقىر اۋىلىنىڭ 206 تۇرعىنىنىڭ دەنساۋلىعى تەكسەرىلىپ، ولاردىڭ 168ء-ى ءارتۇرلى اۋرۋعا شالدىققانى انىقتالعان. ولاردىڭ ىشىندە 51 ادام جۇرەك-قانتامىر اۋرۋلارىنا، 36 ادامنىڭ جۇيكە بۇزىلۋ اۋرۋىنا شالدىققان. ال قالجىر اۋىلىنداعى تەكسەرىلگەن 246 ادامنىڭ جارتىسىنان كوبىنىڭ ءارتۇرلى اۋرۋلارعا بوي الدىرعانى انىقتالعان. بۇل زىمىران تاسىعىشتىڭ اپاتقا ۇشىراماعان كەزىندە قالىپتاسقان جاعداي. ال اپات بولعان كەزىندەگى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى تۋرالى اقپارات، بىزگە ءالى كۇنگە بەلگىسىز.
بۇل دەگەنىڭىز، بەيبىت كۇندە حالىققا حيميالىق قارۋ قولدانۋمەن بىردەي.
سونىمەن بىرگە وسى جىلى قازاقستاننىڭ بىرنەشە وبلىسىندا 150 مىڭنان اسا كيىكتىڭ، 90 مىڭنان اسا مالدىڭ، باسقا دا جابايى اڭداردىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا پروتون زىمىرانىنا پايدالانىلاتىن گەپتيل وتىنىنىڭ تىكەلەي قاتىسى بار دەپ ەسەپتەيمىز.
دەمەك، پروتون زىمىرانى قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ دا، جان-جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ دە ومىرىنە وراسان زور ءقاۋىپ توندىرۋدە.
رەسەي فەدەراسياسىنىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى 7 اسكەري-جاتتىعۋ پوليگوندارىندا جاسالىپ جاتقان سىناقتار دا ادام ومىرىنە اسا زيانىن تيگىزۋدە. اسىرەسە، سارىشاعان اسكەري پوليگونى ماڭىندا نارەستەلەر مەن جاس بالالار اراسىندا دەنە كەمىستىگى مەن ءتۇرلى سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ كوبەيگەنى بايقالىپ وتىر.
ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ، وسى جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ:
- «بايقوڭىر» عارىش ايلاعىنان پروتون زىمىران تاسىعىشىن ۇشىرۋدى شۇعىل توقتاتۋىڭىزدى؛
- رەسەي فەدەراسياسىنىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى بارلىق اسكەري-جاتتىعۋ پوليگوندارىن جابۋىڭىزدى؛
- رەسەي فەدەراسياسى كسرونىڭ زاڭدى مۇراگەرى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، 30-جىلدارداعى اشتىق ءۇشىن قازاقستان حالقىنا وتەماقى تولەۋىڭىزدى؛
- قازاق جەرىندە 50 جىل بويى جاسالعان يادرولىق سىناقتاردىڭ زارداپتارى ءۇشىن سىناق بولعان اۋماقتارداعى ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا تيگەن زالال ءۇشىن وتەماقى تولەۋىڭىزدى؛
- پروتون زىمىرانىنىڭ 1967-جىلدان بەرى ۇشىرىلۋىنان قازاقستاندىقتاردىڭ دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ورتاعا تيگىزگەن زيانى ءۇشىن وتەماقى تولەۋىڭىزدى تالاپ ەتەمىز!
«انتيگەپتيل» ازاماتتىق قوزعالىسى
