ولەڭ ونەرى ارقىلى ىشكى الەمىن بۇكپەسىن اقتارا بىلەتىن اقىنداردىڭ ءبىرى –اقبەرەن ەلگەزەك. قالامى قارىمدى، جانى نازىك، ساناسى تىڭ تولعامدارعا تولى اقىن قالامىنان ءححى عاسىردىڭ وزىق ۇلگىلى ولەڭدەر جارىق كوردى. اقىن ماحابباتتى جىرلاسا دا، ادامزاتپەن سىرلاسسا دا، تابيعاتتى سۋرەتتەسە دە وزىندىك ستيلىمەن، جولىمەن قالام تەربەيدى. ونىڭ جىرلارىنان ءبىز وسى داۋىردەگى قوعام دەرتتەرىن، ادام جانىنىڭ جاي-كۇيىن، كەز كەلگەن ماسەلەگە استىرتىن قارامايتىن، ءاتۇستى ويلامايتىن تۇلعا بەينەسىمەن تابىسامىز.

ا.ەلگەزەك ولەڭدەرىنىڭ باستى تاقىرىبى – ادام، ونىڭ الەمدەگى ورنى. ءوز كۇيزەلىسىن، مۇڭ-قايعىسىن قالامىنا سەرىك ەتە وتىرىپ، وقىرماندى دا ءوز ءومىرىن سارالاۋعا، سانالى تۇردە ەسەپ بەرۋگە يتەرمەلەيدى. «ءمىناجات» ولەڭىنەن اقىن جۇرەگىنىڭ كەڭدىگىن، كوپشىلدىگىن كورەمىز. ونىڭ تىلەگى دە ۇساق-تۇيەك، كاكىر-شۇكىر ەمەس. يگى، ىزگى، ءىرى ارمانداردى تىرەك ەتكەن اقىننىڭ گۋمانيزىمى سۇيسىندىرمەي قويمايدى.

وتكەرەدى نە زۇلمات، قۇيىندى ادام،

ەلىم امان بولسىنشى، ءۇيىم دە امان.

مىنا سۇلۋ عالامدى ساقتا، قۇداي،

سول بولسىنشى بەرەتىن سىيىڭ ماعان! – دەپ ەلىنىڭ دە، جەرىنىڭ دە، قالاسىنىڭ دا، اۋىلىنىڭ دا، دالاسى مەن باۋىنىڭ دا، دوسى مەنەن قاسىنىڭ دا اماندىعىن تىلەيدى. ولەڭدە «امان» ءسوزى بىرنەشە مارتە قايتالانىپ كەلگەن. وسى ءسوزدىڭ ارتىندا تالاي ءمان، ۇلكەن جۇك جاتىر عوي. اقىن وسى سوزگە وقىرمان نازارىن اۋدارتىپ، كەڭ ويلاۋعا، ەشكىمدى كەم كورمەۋگە شاقىراتىنداي.

ال «بۇرىن» ولەڭىندە اقىن كۇيى مەن ءومىردىڭ، جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىنىڭ اراسىنداعى بايلانىسقا كۋا بولامىز. بۇرىن، كەشە، بۇگىن، ەرتەڭ دەپ اقىن ءوز ءومىر جولىنىڭ كەزەڭدەرىن شولىپ وتكەندەي.

بۇرىن،
كوڭىلىمنىڭ باعىندا گۇلدەپ تۇراتىن ۇمىتتەر.
كوكىرەگىمدەگى نۇر شاشاتىن كۇدىك تە.
ءتۇنى بويى ولەڭ جازىپ،
تاڭ الدى
جانارىمدا جاي ويناۋشى ەد، جىگىتتەر!..- دەگەن جولداردان اۆتور شىعارماشىلىعىنىڭ العاشقى بەلەستەرىن، ءار نارسەنى، ءار كۇيدى ءىلىپ اكەتىپ، قالامىن قولىنا عانا ەمەس، جاستىعىنا سەرىك ەتكەن بالعىن دا بال كەزدىڭ باسى كورىنەدى. ال اقىننىڭ كەشەگىسى سارا ويلارعا، سونى ىزدەنىستەرگە ورىن بەرگەن ورتا جول ەكەنىن اڭعارامىز. ولەڭنىڭ العاشقى ەكى جولىنان پوزيتيۆيزم ۇرانى ەسەدى. ورتا جولدان اسقاننان كەيىن، اقىننىڭ ومىرگە نالاسىن، وتكەنگە تالاسىن سەزەمىز.

«مەنەن گورى باقىتتىراق سەكىلدى، ءمايحانانى مەكەن ەتىپ العاندار» دەگەن جولدارىنان ءوز ومىرىنە كوڭىلى تولمايتىن اقىن بەينەسىن كورەمىز. الايدا بۇل اقىننىڭ نەمقۇرايلىعى، ەنجارلىعى ەمەس. كەرىسىنشە، ادام ءومىرىن سىناۋى، شىندىققا تۋرا قاراۋى، ومىردە بولاتىن كەرەاعار جايلارعا ءمىن تاعۋى، اياقتان شالاتىن كەي قوعام وكىلدەرىنە دەگەن رەنىشى دەپ بىلگەن ءجون. ءدال وسى ولەڭى ارالاس ۇيقاستا ورىلسە دە، كوزگە دە، كوڭىلگە دە جات كورىنبەيدى. ولەڭنىڭ سوڭعى تارماعىنان اقىن بولاشاعىنىڭ بۇلىعىر ەكەنىن باعامدايمىز.

اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ كەي ولەڭدەرىن ەسىل دالانىڭ وكپەك جەلىنە بەتىڭدى توسىپ، قۇشاعىڭدى قۋانىشقا ايقارا اشىپ قويىپ، جالپاق جۇرتقا جار سالا وقىعىڭ كەلەدى. ماسەلەن، «تۇنەك باسىپ تۇرعانمەن، كوڭىلدە نۇر» ولەڭىنىڭ اتى دا، زاتى دا تاڭىرگە، تاعدىرعا شەكسىز عاشىق ادامنىڭ بەينەسىن كوز الدىمىزعا اكەلەدى. ليريكالىق قاھارمان تاڭىرگە العىس ايتادى. ولەڭدەگى كەڭىستىك بەينە ءبىر سيقىرعا، تىلسىمعا تولى سيقىرلار الەمى سەكىلدى.

مەن جارالعام، شەبەردىڭ امىرىنەن،
مەنى سۇيگەن ەڭ ءمىنسىز كوڭىلىنەن.
تۇرمايدى ەكەن، داريعا، ناعىز ءومىر،
تۇڭىلۋدەن،
بۇلىنۋدەن،
شەگىنۋدەن…وقىرمانعا رۋحاني كۇش سىيلايتىن تارماقتار. راسىمەن دە، ادامدى جاراتۋشى يە سۇيەدى. دەمەك، ءبىز دە ءوز-وزىمىزدى ءسۇيۋىمىز كەرەك. ويعا العاننىڭ ورىندالارىنا سەنۋىمىز قاجەت. اۆتوردىڭ وقىرمان كوكەيىنە قوندىرعىسىنا كەلگەن يدەياسى – قوعام اياقتان شالىپ نە ءومىر جولىندا توتەدەن تونەتىن كەرىتارتپا جاعدايلاردان جاسقانباي، كۇرەسۋ، سۇيىكتى ەكەنىڭدى قاپەردە ۇستاۋ، ءار ادامنىڭ اق تىلەگى قاشان دا ورىندالارىنا يەك ارتۋ.

اقىننىڭ ەندى ءبىر توپ ولەڭدەرىندە فيلوسوفيالىق استار تىم باسىم، تىم تەرەڭ. سوندىقتان ولەڭدى ءار وقىرمان ءوز دەڭگەيىندە، ءوز بيىگىندە تۇسىنەدى.

قايدان كەلدىم، قايدا عانا قامالدىم؟..

اياپ كەتتىم انامدى...

...ويلار كىمنەن قايدا، قالاي اۋادى؟

ءسوز جاڭبىرى قايدان كەلىپ جاۋادى؟ - دەگەن سياقتى ءوزىن دە، وزگەنى دە ويلاندىراتىن ساۋالدار ارقىلى ادام ءومىرىنىڭ شىتىرمانىن سۋ بەتىنە شىعارادى. اۆتوردىڭ بۇل ولەڭىندە ەكزيستەنسياليزم ءىلىمىنىڭ ءىزىن كورەمىز. «قايدا كەلدىم؟ قايدان كەلدىم؟» دەگەن سۇراقتار ادامنىڭ ءوز ومىرلىك ءمانىن ىزدەۋىمەن سارىنداس. «تۇيسىگىممەن ءتۇرتىپ قالدىم تىلسىمدى» دەگەن تىركەستىڭ ءوزىن ەكىنىڭ ءبىرى قۇراي المايدى. وسىلايشا، اقىن ولەڭدەرى مازمۇنىمەن دە، پىشىنىمەن دە ەلدەن ەرەك.

ءدال وسى سارىندى «ادەمى» ولەڭىنەن دە بايقايمىز. مۇندا دا ليريكالىق قاھارماننىڭ تولعانىسى، شارق ۇرعان توڭكەرىسى بەيجاي قالدىرمايدى. فيلوسوفيالىق ۇشقىن وقىرماننىڭ دا ساناسىن شارپىپ وتەدى.

قايدان كەلدىم؟
قايدا مەنىڭ قاناتىم؟
كىم بىلەدى كەۋدەمدەگى جان اتىن؟
كىمدە، قانداي بولادى ەكەن بۇل سەزىم،
مەندە عانا بولاتىن؟ - دەپ تولعاعان جان ولەڭنەن ورمەك ورگەن اقىن عانا ەمەس، الەم تۋرالى، ءومىر تۋرالى، ءوزى تۋرالى وي ەلەگىنەن وتكىزە بىلەتىن ويشىل قىرىنان دا تاني تۇسەمىز. اقىننىڭ بۇل ولەڭدەرىنەن شاكارىمنىڭ ءىزىن، شاكارىمنىڭ گۋمانيزمىن تىرەك ەتكەن شاكىرت-اقىننىڭ پايىمىن كوڭىلگە تۇيەمىز.

«ريتوريكالىق سۇراۋلار» ولەڭى دە سونى شىعارمالاردىڭ تورىنەن ورىن الادى. ءومىردىڭ سۋماقاي دا سۇر تۇستارىن سۋرەتتەي كەلە، دالاعا دا، اسپانعا دا، بۇلتتارعا دا جان بىتىرەدى.

داۋرەنىمدى وشىرگەن الاقايلى،
تالاي سۇمدىق كورسەم دە تالاپايلى،
مەن الەمدى كەشىرەم.
ءبىراق قالاي،
جۇباتامىن ىشتەگى بالاقايدى؟.. - دەپ ءوزىنىڭ ىشكى قالاۋلارىن، بارا ارماندارىن، قيالدارىن تۇنشىقتىرىپ تاستاعان ادام جايىن ءسوز ەتەدى. جاۋاپسىز سۇراقتار وتە كوپ. اقىن تەك سونىڭ ءبىرسىپاراسىن عانا ولەڭىنە ارقاۋ ەتكەن. ريتوريكالىق سۇراۋ ءادىسىن كوپ اقىننىڭ ولەڭدەرىنەن بايقايمىز. ءبىراق ءدال وسىلاي بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ءارى بايلانىسىن ۇزبەي قويىلعان تىزبەك سۇراقتار – سيرەك.

«جۇمباق» ولەڭىنىڭ جاۋابى بىرەۋ بولعانمەن، كوپ سەكىلدى.

سول ءۇشىن ءومىر ءوزى تۇزىلەدى،
قۇدىرەتى سودان عانا سەزىلەدى.
سول ارقىلى كەزىكپەستەر كەزىگەدى،
سونى عانا قيماستان كوز ىلەدى…- دەگەن ەڭ سوڭعى جولدارىنان ولەڭنىڭ جاۋابى تاعدىر ما دەپ قالاسىڭ. «سول ءۇشىن شىعادى جولعا ءبارى، سول ءۇشىن قۇرباندىق – قولدا بارى» دەگەنىنەن ارمان با ەدى دەيسىڭ. وسىلايشا وقىرماندى اۋرە-سارساڭعا سالىپ، ويىنا وي قوسقان اقىن شەبەرلىگىندە شەك جوق دەرسىڭ.

ءبارى – جالعىز.

ءتاڭىر دە.

اجال – بولەك،

ار – بولەك.

ءومىر ءمانى، تەگىندە،

ورمەكشى مەن كوبەلەك...- دەپ توگىلەتىن «جالعىز» ولەڭى اسىرەلەۋدەن ادا، اسپەتتەۋدەن الىس، رەاليستىك شىعارما دەسەك تە بولادى. راسىمەن دە، قۇجىناعان ادامنىڭ ىشىندە جۇرسەك تە، ءبىزدى شىن مانىسىندە تۇسىنەتىن جاندار جوقتىڭ قاسى. ءبارىنىڭ ءبىر-بىر باسىندا مۇڭى بار، جاراسى بار، جىعىلعانى بار. ءومىردىڭ ءوزىن ورمەكشىنىڭ تورىنا تۇسكەن كوبەلەككە بالاعانى ءومىردىڭ كۇرەستەن تۇراتىنىن، ساق بولۋ، اياقتى ابايلاس باسۋ كەرەگىن ەسكەرتىپ تۇرعانداي.

ا.ەلگەزەك ولەڭدەرىنىڭ كوبىنەن «نۇر»، «الەم»، «اسپان» سوزدەرىنىڭ قايتالانۋىن كورەمىز. ولار اقىن شىعارمالارىنىڭ باستى قازىعى، تاقىرىپتى ءبىر ارناعا توعىستىرعان سيمۆولدار ىسپەتتەس.  مەتافورا، تەڭەۋ، مەتونيميا سياقتى كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەر از بولسا دا، اقىن يدەياسى، اقىن كوتەرگەن تاقىرىپ ونىڭ ورنىن باسادى. قارا ولەڭ، ارالاس ۇيقاسقا قۇرىلسا دا، 7-8، كەيدە 3-4 بۋىنعا قۇرىلسا دا، از ءسوز ارقىلى كوپ ماعىنانى كوكەيگە قوندىرا بىلگەن اقىن شەبەرلىگى سارالانا تۇسەدى. اقىن ولەڭدەرىنەن بىر-بىرىنە قاراما-قارسى جايلاردى قاتار قويىپ سۋرەتتەۋى، كوبىنە دەرەكسىز، ابستراكتىلى نارسەلەردى تىلگە تيەك ەتۋىن بايقاۋعا بولادى.

اقبەرەن ەلگەزەك ولەڭى ارقىلى ءومىردى سۋرەتتەيدى، ونىڭ استى-ۇستىنە ۇڭىلەدى، قاتپارلارىنا كوز جۇگىرتەدى، تەرەڭىنە بويلايدى. سول ارقىلى ءوزىن وقۋشى وقىرمانعا كەڭ ويلاۋدى، كوپ ويلاۋدى ناسيحاتتايدى. ونىڭ ولەڭدەرىندەگى  ۋاقىت پەن كەڭىستىك ادام ساناسىنىڭ ىشىندە، جۇرەگىندە نەمەسە اسپان مەن جەردە ءجۇرىپ جاتادى. اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ شىعارمالارىن ءوزى سەكىلدى جانى باي، جۇرەگى قىراعى وقىرمان عانا تۇسىنەدى.

بالىم بەكزات قىزى