الماتى كوشەلەرىنەن «يت سەرۋەندەتۋگە/قىدىرتۋعا تىيىم سالىنادى» دەگەن ەسكەرتپەلەردى ءجيى كورەسىزدەر. ال جەتەكتەگەن ءيتىن كورىنگەن بۇتا مەن كوگالعا سارىتىپ، ۇلى اجەتىن وتەگەنىنە ايرىقشا مەيىرىممەن قاراپ تۇراتىن يەلەرىن ودان دا ءجيى كورەسىز. ال وسىنىڭ ارتىندا اۋاعا قانشا ۆيرۋس تارايتىنىن بىلەسىز بە؟
يت – ادامنىڭ دوسى. دامىعان قوعامدارداعىداي تىرشىلىك اتاۋلىعا قۇرمەتپەن قاراۋ – بۇگىنگى قازاق قوعامى وكىلىنىڭ دە مىندەتى. مۇنى ءبىز جوققا شىعارا المايمىز. جانۋارلار قۇقىعىن قورعاۋ باعىتىندا ەلەۋلى ەڭبەك اتقارىپ جۇرگەن بەلسەندىلەردىڭ دە جۇمىسىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. الايدا، تىرشىلىك لوگيكاسىنا سالساق، جەر-جاھان بەتىندەگى باستى تىرشىلىك يەسى ادام عوي. ال ادامعا زيان بولاتىن، اسىرەسە سول كوگالدارعا ءجيى شىعاتىن كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرۋ ءقاۋپى بار ارەكەتتەردەن تيىلۋ قاجەت.
قازاقستاندا «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭ بار. 2021 جىلى 30 جەلتوقساندا قابىلدانعان زاڭ جانۋارلاردىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن، ولارعا زيان كەلتىرىلمەۋىن، سونداي-اق جانۋارلاردىڭ يەلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەرى تۋرالى ماسەلەلەردى قامتيدى. زاڭ وسى باعىتتاعى حالىقارالىق شارتتاردىڭ تالاپتارىنا نەگىزدەلىپ ازىرلەنگەن. ياعني، حالىقارالىق تالاپ-ستاندارتتارعا ساي قۇجات.
بۇدان بولەك، ق ر «اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىندە جاسىل الاڭدارعا، اباتتاندىرۋ جۇيەلەرىنە، قالا ينفراقۇرىلىمىنا زيان كەلتىرەتىن ارەكەتتەرگە 20 اەك شاماسىندا (قايتالانسا – 50 اەك) ايىپپۇل قاراستىرىلعان. «جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» زاڭدا ناقتى ايىپپۇلدار كورسەتىلمەگەنىمەن، اتالعان قۇجاتتا جانۋارلاردى سەرۋەندەتۋ، ۇستاۋ، اسىراۋ ماسەلەلەرىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان ايقىندايدى دەپ جازىلعان. ءبىزدىڭ جاعدايدا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان – الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى.
الماتى قالاسىنىڭ ءماسليحاتى 2025 جىلعى 28 ساۋىردە «الماتى قالاسىندا ءۇي جانۋارلارىن ۇستاۋدىڭ جانە سەرۋەندەتۋدىڭ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى» قۇجاتىن قابىلداعان. بۇل قۇجاتتا قالا كولەمىندە ءۇي جانۋارلارىن سەرۋەندەتۋ ونىڭ يەسى مەن جاۋاپتى تۇلعانى بەكىتۋ قاعيدالارى تولىق جازىلعان.
اتالعان ەرەجەدە ايرىقشا كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن ءۇي جانۋارلارىن كوشەدە 1،5 مەتردەن اسپايتىن قارعىباۋ ارقىلى الىپ ءجۇرۋ، تۇمىلدىرىق كيگىزۋ سياقتى تالاپتار، قوعامدىق ورىنداردا، مادەني،-سپورتتىق،-بالالار قىدىراتىن الاڭداردا ءۇي جانۋارلارىن قىدىرتۋعا تىيىم سالۋ ناقتى كورسەتىلگەن. سونداي-اق، قۇجاتتا ءۇي جانۋارلارىن سەرۋەندەتكەن ادام ونىڭ فيزولوگيالىق قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋى ءتارتىبىن ساقتاۋعا، قورشاعان ورتاعا ءقاۋىپ توندىرمەۋىنە تىكەلەي جاۋاپتى بولاتى جازىلعان.
بۇل قاعيدا تالاپتارىن الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى ورىنداۋعا جانە ورىندالۋىن باقىلاۋعا مىندەتتەلەدى. اشىق دەرەككوزدەردەگى اقپاراتقا سۇيەنسەك، ءقازىر الماتى قالاسىندا ءۇي جانۋارلارىن سەرۋەندەتۋگە ارنالعان 24 الاڭ بار ەكەن. الداعى ۋاقىتتا مۇنداي الاڭداردىڭ سانىن كوبەيتۋ دە جوسپاردا بار كورىنەدى.
ءبىز اقش، فرانسيا، سينگاپۋر، انگليا، اۋستراليا سياقتى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە كوز جۇگىرتىپ كوردىك. اتالعان ەلدەردە ءۇي جانۋارلارىنىڭ قوعامدىق ورىنداردى لاستاپ، فيزيولوگيالىق قاجەتتىلىكتەرىن بەلگىلەنگەن ءتارتىپ ارقىلى وتەمەگەن جاعدايدا يەسىنە 250-1000 اقش دوللارى ارالىعىندا ايىپپۇل جۇكتەلەدى.
«تازا قازاقستان» جالپىۇلتتىق اكسياسىن بەلسەندى ءارى جۇيەلى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان قالا اكىمشىلىگى دە، قالا جۇرتشىلىعى دا بىرەر اي بۇرىن قابىلدانعان قاعيدا تالاپتارىن قاتاڭ ساقتاۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. قالالىق مادەنيەتتىڭ تەرەڭدەۋى – تازالىق تالابىن كۇشەيتۋ ارقىلى جۇرەتىن پروسەسس. ادەمى پاركتەر مەن كورىكتى كوگالداردى ميللياردتاعان بيۋدجەت قاراجاتىنا يت سارىپ كەتۋى ءۇشىن سالماعان بولارمىز؟!
