ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان قۇرىلعان «ورتالىق ازياداعى ءداستۇرلى وركەنيەتتەردى زەردەلەۋدىڭ رەسپۋبليكالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالاس وماربەكوۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستان مەن جۇڭگو عالىمدارى ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستاردى نىعايتىپ، بولاشاقتا بىرىگىپ جۇمىس جاساۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋ ءۇشىن دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدى.
وعان تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ بەلدى عالىمدارى مەن وقىتۋشىلارى، جۇڭگو ەلىنەن جاقىپ مىرزاحان ۇلى، شىڭجانداعى قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى پرەزيدەنتىنىڭ ورىنباسارى تيان ۆەيسزيان، قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى تاريح ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سزيا سۋنسزيان قاتىسىپ، بۇگىنگى تاڭداعى تاريح عىلىمىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىن تالقىعا سالدى. مۇندا قازاقستان مەن جۇڭگو ەلدەرىنىڭ ەجەلدەن بەرگى تاريحي بايلانىستارىنىڭ باستاۋلارى ءسوز بولىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي، ەكونوميكالىق قاتىناستار ساراپقا سالىندى. پروفەسسور تالاس وماربەكوۆ بۇل دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا قاراستىرىلعان ماسەلەلەردىڭ ماڭىزى جايلى ايتا كەلىپ، ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستار تۇپتىڭ-تۇبىندە ۇلكەن تابىستارعا جەتكىزەتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. جۇڭگو عالىمدارى سول ەلدەگى از ۇلتتاردىڭ، اسىرەسە، قازاق، ۇيعىر، دۇڭگەندەردىڭ شىڭجاننىڭ 1000 كىتاپتان تۇراتىن ەجەلدەن بۇگىنگە دەيىنگى تاريحىنا ارنالعان ەڭبەگىن جاريالاۋعا اتسالىسقان. سونىمەن قاتار قازاق تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەردى اۋدارىپ، جاريالاۋعا وزىندىك ۇلەستەرىن قوسقان. زەرتتەۋشى تيان ۆەيسزياننىڭ مالىمدەۋىنشە، قازاقتار مەن قىتايلار اراسىنداعى ەتنواۋماق جايلى ءتۇرلى پىكىرتالاستار بار. بۇل وسى ماسەلەنى عىلىمي تۇرعىدا سارالاپ، بىرىگىپ زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، ورتاق شەشىمگە كەلۋدى قاجەت ەتەتىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ەكەندىگىن اتادى. عاسىرلار قويناۋىنا ۇڭىلەر بولساق، كورشى جۇڭگو شەكارالاس مەملەكەت رەتىندە اتا-بابالارىمىزبەن دوستىق، ىنتىماقتا بولعانىنا كوز جەتكىزەمىز. تاريحىمىزعا قاتىستى كوپتەگەن دەرەكتەردى سول ەل مۇراعاتىندا مول ەكەنى بارشاعا ايان. سول مۇراعاتتىق دەرەكتەرگە قىزىعۋشىلىق عالىمدار تاراپىنان شامامەن وسىدان ءۇش عاسىر بۇرىن پايدا بولعان. ول دەرەكتەردى ءوز كەزىندە زەرتتەۋشىلەر باتىس ەۋروپا جانە ورىس تىلدەرىنە اۋدارعان. ال قازاق تىلىنە اۋدارۋ ماسەلەسى ەندى عانا قولعا الىنىپ جاتىر. كەيبىر قۇندى دەرەكتەر ءالى دە ءوز زەرتتەۋشىسىن كۇتۋدە. «ورتالىق ازياداعى ءداستۇرلى وركەنيەتتەردى زەردەلەۋ» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى «ورتالىق ازيا كوشپەلىلەرىنىڭ ەتنوساياسي بايلانىستارىن زەرتتەۋدەگى ەجەلگى تۇرىك جانە ەجەلگى جۇڭگو دەرەكتەرىنىڭ ءرولى» اتتى عىلىمي جوبا بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ۇستىندە. بۇل جوبادا كونە جۇڭگو دەرەكتەرى كەڭىنەن پايدالانىلادى. سوندىقتان بۇل ارىپتەستىك ءوز جەمىسىن بەرەدى دەپ كۇتۇلۋدە. قىتايدان كەلگەن عالىمدار قازاقستان تاريحىنا قاتىستى كونە جۇڭگو تىلىندە جازىلعان دەرەكتەردى قازاق تىلىنە ءتارجىمالاعان «جۇڭگو جىلنامالارىنداعى قازاق تاريحىنىڭ دەرەكتەرى» دەگەن اتپەن جاريالاعان بولاتىن. بۇل عالىمداردىڭ ىشىنەن ەسكى جۇڭگو ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن جاقىپ مىرزاحانۇلىن، كاكەش قايىرجانۇلىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. ج.مىرزاحان ۇلى قازاقستاندا ءوزىنىڭ «ەجەلگى ءۇيسىن مەملەكەتى»، «ۇلى تۇرىك قاعاناتى» جانە ت.ب. سۇبەلى ەڭبەكتەرىمەن تانىمال. ونىڭ قازاقستان تاريحىنا ارنالعان ەڭبەكتەرىنىڭ قۇندىلىعى جوعارى. بۇل اۆتوردىڭ جەتەكشىلىگىمەن جاريالانعان «جۇڭگۋ تاريحنامالارىنداعى قازاققا قاتىستى دەرەكتەر» اتتى توتە جازۋمەن جازىلعان كىتاپتىڭ بەرەرى مول. مۇندا كونە بەس اۋلەت تاريحى، جاڭا بەس اۋلەت تاريحى: تاڭناما، جىنناما، شەتەل شەجىرەسى، سۇڭ تاريحى، لياۋ تاريحى، التىن اۋلەتىنىڭ تاريحى، يۋان تاريحى، جاڭا يۋان تاريحى، جالپى جارعى اتتى بۋما دەرەكتەر اۋدارىلعان. بۇل دەرەكتەر تۇرىك حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن موڭعول يمپەرياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان شىڭعىس حاننىڭ جانە ونىڭ ۇرپاعىنىڭ ورتا ازيا مەن قازاقستانعا جاساعان جورىقتارى تۋرالى، قۇرعان مەملەكەتى جايلى قۇندى مالىمەتتەر بەرەدى. كىتاپ سوڭىندا عىلىمي قوسىمشالار مەن حرونولوگيالىق، ەسىم، ونوماستيكالىق كورسەتكىشتەر، عىلىمي تۇسىنىكتەمەلەر بەرىلگەن. جيىن قورىتىندىسىندا ءبىزدىڭ زەرتتەۋشىلەر جۇڭگو عالىمدارىمەن تاريحتىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرى بويىنشا تىعىز عىلىمي بايلانىس ورناتىپ، تابىستى جۇمىستار جۇرگىزۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلدى.
نازيا تاسيلوۆا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ءمادينا بايداۋلەتوۆا، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى، PhD دوكتورى
