مامىر ايىندا تۇساۋكەسەرى وتكەن، قالىڭ جۇرتشىلىق جىلى قابىلداعان «قۇنانباي» ءفيلمىنىڭ پروكاتقا شىعۋى ءبىراز داۋعا ۇلاستى. تۇساۋكەسەر وتە سالىسىمەن ءفيلمنىڭ وتاندىق كينوتەاترلارداعى كورسەتىلىمى كۇزدە باستالادى دەگەن حابار تارادى. ۋادە ەتىلگەن قىركۇيەك تۋىسىمەن كورسەتىلىم قازانعا، قازان بولعاندا قاراشاعا شەگەرىلىپ، اياعىندا قازاقستاندىق كينوتەاترلار بۇل ءفيلمدى كورسەتۋدەن باس تارتا باستاعان. قوعامدا بۇل جاعداي ۇلكەن شۋ تۋعىزىپ، كوپشىلىكتىڭ نارازىلىعىنا تاپ بولدى.
ءتىپتى، 3 800 000 اقش دوللارى جۇمسالىپ، مەملەكەت قاراجاتىنا تۇسىرىلگەن تۋىندىنىڭ تاعدىرىنا الاڭداعان فيلم رەجيسسەرى ءارى باس ءرولدى سومداۋشى دوسحان جولجاقسىنوۆ سىرقاتتانىپ اۋرۋحاناعا دا تۇسكەن.
فيلم سەنارييىن جازعان كورنەكتى جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ جارى زيرا ناۋرىزبايەۆا دا دابىل قاعىپ، ماسەلەنى وڭ شەشۋگە شاقىردى.
«قازاقفيلم» ءفيلمدى كورسەتۋگە ارەكەتسىزدىك تانىتىپ وتىر. باسىندا بيۋدجەتتەن كينوستۋديا ءفيلمدى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن قوماقتى قاراجات العان. ەندى جارناماعا اقشا جوق دەيدى. كينوتەاترلار كورسەتكىسى كەلمەيدى. ولاردىڭ ۋاقىتى جوق، امەريكاندىق كينولار كەزەكتە تۇر ەكەن. شارشادىم!» دەگەن رەجيسسەردىڭ جانايقايىن فيلم سەناريينىڭ اۆتورى، جازۋشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ جارى بۇقاراعا جەتكىزدى.
كوپ ۇزاماي وسى ماسەلەگە قاتىستى بۇرىنعى ءماجىلىس دەپۋتاتى، «ورلەۋ» ۇلتتىق ورتالىعى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى مۇرات ابەنوۆ ءۇن قاتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇندا «مادەنيەت تۋرالى» زاڭ تالاپتارى بۇزىلعان.
«... ارادا جارتى جىلدان استام ۋاقىت وتكەنىمەن، بۇل فيلم ءالى كورەرمەنگە جەتكەن جوق. جەكە كينوتەارتلار ءارتۇرلى سىلتاۋمەن ەكرانعا شىعارۋعا قارسىلىق جاساۋدا. بۇل زاڭ تالاپتارىنىڭ ورەسكەل بۇزىلۋى بولىپ تابىلادى. سەبەبى، ق ر «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىنىڭ 28 بابىنا سايكەس «كينەماتوگرافياداعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىمدىقتارى» بولىپ، «شەتەلدىك فيلمدەرگە قاراعاندا ۇلتتىق فيلمدەردى شىعارۋعا، ولاردىڭ تارالىمىن كوبەيتۋگە جانە پروكاتتاۋعا باسىم جاعدايلار جاساۋ» تالاپتارى قويىلعان. سونداي ۇلتتىق كينو رەتىندە «قۇنانباي» ءفيلمى ءبىرىنشى قاتارىندا بولاتىنى ءسوزسىز. سەبەبى حالىقتىڭ رۋحاني قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا، مەملەكەتتىك مۇددەلەرگە، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كينو ونەرى ارقىلى الەمدىك دەڭگەيدە تانىپ-بىلۋگە قىزمەت ەتۋىنە تولىق مۇمكىنشىلىگى بار» دەيدى مۇرات ابەنوۆ. ەكس-دەپۋتات وتاندىق كينوتەاترلاردىڭ جالپى زاڭ تالاپتارىن كوپ جاعدايدا پىسقىرا بەرمەيتىنىنە تاعى ءبىر مىسال كەلتىرەدى.
«كينوتەاترلار يەلەرى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن، مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى زاڭ تالاپتارىن ورەسكەل بۇزىپ جۇرگەندىكتەرىنىڭ تاعى دا ءبىر دالەلى — ول وسى 28 باپتىن تاعى دا ءبىر تالابىن ورىنداماۋلارى. 2012 جىلدان باستاپ 1 قانتارىنان باستاپ» پروكاتتاۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىنا اكەلiنەتiن (جەتكiزiلەتiن) بارلىق فيلمدەرگە قازاق تىلىندە دۋبلياج جاسالۋى تيiس». ءبىر دە ءبىر كينو قازاق تىلىنە اۋدارىلماي كورسەتىلمەۋى ءتيىس. ءبىراق بۇل تالاپ ورىندالماي كەلەدى! باسىم كوپشىلىگى مۇلدەم اۋدارىلماعان. ونى كورىپ جۇرگەن وسى ماسەلەنى باقىلاۋعا جاۋاپتى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر 3 جىلدان بەرى نەگە ۇندەمەي كەلەدى؟ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ 80% ستۋدەنتتەردىڭ 80% قازاق تىلىندە ءبىلىم الاتىنىن بىلەمىز. سوندا ول جاستار باسقا ەلدەگى تۇراتىن ءوز قۇربىلارىمەن قاتار كينوعا بارۋى قۇقىقتارى نەگە بۇزىلۋى كەرەك؟ ءبىزدىڭ جاستار كىمنەن كەم؟ ءوز اقشالارىن كينونى قازاقشاعا اۋدارۋعا قيمايتىن كينوتەاتر باسشىلارى ەندى مىنە دايىن قازاقشا ۇلتتىق فيلم دارەجەسى بار كينونى جارىققا شىعارۋعا كەدەرگى جاساۋمەن كوزگە ءتۇستى. تاعى دا زاڭسىزدىعىن اقتايتىن قىزمەتكەرلەر تابىلا ما؟» دەگەن ول ۇكىمەت باسىنداعىلاردىڭ بۇل باعىتتا سولقىلداقتىق تانىتىپ وتىرعانىن اشىق كورسەتەدى.
باسقاسىن ايتپاعاندا، رۋحانيات سالاسىنداعى ءبىراز بىلىقتى وسى «قۇنانباي» ءفيلمىنىڭ پروكاتىنا قاتىستى داۋدىڭ ءوزى-اق اشىپ بەرگەن سىڭايلى. تالايدان بەرى كوممەرسيالىق مۇددە سوڭىندا كەتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا مويىندارى جار بەرمەگەن كينوپروكات نارىعىنىڭ سەركەلەرى بۇل جولى دا ەشتەڭەگە پىسقىرماعان. تانىمال جازۋشى جازعان سەنارييگە دە، كورنەكتى كينو قايراتكەرى تۇسىرگەن كارتيناعا دا، ءتىپتى، بار قازاقتىڭ دانا تۇلعاسى قۇنانبايعا دا!
وسى جەردە بار كىنانى كينوتەاترلاردىڭ باسشىلىعىنا جابا سالىپ، وتىرا بەرۋگە دە بولادى. ءسويتىپ وتىرعاندار دا بار. ءبىراق، كينوتەاترلاردىڭ جەكەمەنشىكتەگى دۇنيە ەكەندىگى، ولار الدىمەن كوممەرسيالىق مۇددەنى ويلايتىنى ءبىر بۇگىن بەلگىلى بولدى ما؟ مەملەكەت تاپسىرىسىمەن ازىرلەنىپ، قازىنا قاراجاتىنا تۇسىرىلگەن فيلمگە الدىمەن سول مەملەكەتتىڭ ءوزى نەگە جوقتاۋشى بولمايدى؟! نەگە «ىشتەن شىققان شۇبار جىلان» ءۇشىن تەك فيلم رەجيسسەرى مەن سەناريي اينالاسىنداعىلار شىر-پىر بولۋى كەرەك؟ مادەنيەت مينيسترلىگى قايدا قاراپ وتىر؟ پالامەنتتەگى سالالىق كوميتەت مۇشەلەرى نەگە ءۇن قاتپادى؟ قولداۋشىسى بولماسا، جەكە كينوتەاترلارعا زاڭ تالابىنا اشىق قارسىلىق تانىتاتىنداي قۇدىرەت قايدان كەلدى؟
ابىروي بولعاندا كەلەڭسىزدىك كوپكە سوزىلماي وڭ شەشىمىن تاپقانداي سياقتى. ماسەلەگە «قازاقفيلم» اق-ى ارالاسىپ، ءفيلمنىڭ 3 جەلتوقساننان باستاپ وتاندىق كينوتەاترلاردا كورسەتىلەتىن بولعانىن جەتكىزگەن. كينوكومپانيا باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ باسشىسى الماس تۇياقباي: «فيلم تۇساۋكەسەرى مامىر ايىندا ءوتتى. پروكاتتى كۇزگە، ستۋدەنتتەر الماتىعا ورالاتىن ۋاقىتقا جوسپارلاعان ەدىك. ەندى ناقتى قاي كۇننەن باستاپ كورسەتەتىنىمىزدى انىقتادىق» دەپ جاۋاپ بەرگەن «ايقىن» گازەتىنىڭ سۇراۋىنا.
ال، ەندى وسىدان كىم نە ءتۇسىندى؟ تاريحي، مادەني قۇندى جادىگەردى ستۋدەنتتەردىڭ جينالۋىن كۇتەتىن جالپىقالالىق سەنبىلىك دەڭگەيىنە تۇسىرگەنىمىز قالاي؟ مەيلى، كورەرمەن جينالسىن دەپ كۇزدى كۇتىك ال. كۇز باستالعالى قاشان، ءبىراق؟ جاۋاپتى تۇلعالار قىركۇيەكتەن بەرى نە بىتىرگەن؟ قالاي بولعاندا دا مۇندا ءبىر شيكىلىك بار. «قازاقفيلم» باسشىلىعى ماسەلەنىڭ جوعارى جاقتارعا جەتىپ، ۇلكەن شۋعا ۇلاسۋىنان سەسكەنىپ، شۇعىل ارالاسقان ءتۇر تانىتىپ جاتقان سياقتى. شيكى جاۋاپتىڭ سيقىنا قاراپ وسىنداي ويعا قالىپ وتىرمىز. ويتكەنى، كينوتەاترلار تاراپىنان ءالى ەشقانداي رەسمي مالىمدەمە، ۋادە-ۇسىنىس ايتىلمادى. ولاردىڭ نە «جاۋاپ» ازىرلەپ وتىرعانى، بۇل كيكىلجىڭگە قاتىستى قانداي پىكىردە ەكەندىگى بەلگىسىز. بالكىم، مەملەكەتتىك كينوگەرلەرگە اتاتىن «تاستارىن» دايىنداپ جاتقان بولار...
جومارت ابدوللا ۇلى
