«Májilis saılaýy» atalatyn saıası dodanyń alǵashqy kezeńi – úmitkerlerdi usyný prosesi de aıaqtalyp qaldy. Elimizdegi resmı tirkelgen 7 saıası partıanyń altaýy búginde óz úmitkerleriniń tizimin jasap, ortalyq saılaý komısıasyna tapsyrdy. Endi 20 aqpan kúni saıası úgit jumystary bastalmaq.
Úmitkerler arasynda saıası úgitti qyzdyratyn, saılaýshylardyń saıası belsendiligin arttyrýǵa oń yqpal etetin saıası ádistiń biri – úmitkerler arasynda ótkiziletin pikir talastar. Saılaýlar qarsańynda jekelegen úmitkerler men saıası partıa serkeleri arasynda pikir talastar uıymdastyrý tájirıbesi álemdik saıasatta myqtap ornyqqan dástúr. Muhıttyń arǵy jaǵyndaǵy AQSH-tan bastap, Eýropanyń damyǵan elderi prezıdenttik, parlamenttik saılaýlar aldynda túrli taqyryptarda pikip-saıystar uıymdastyryp turady. Bul dástúr bizdiń el úshin de jat emes. Prezıdenttik saılaýlarda opozısıalyq partıalar atynan túsken kandıdattar basty qarsylastaryn birneshe márte teledebatqa shaqyrǵan edi. Prezıdenttikten úmitkerler arasyndaǵy pikir talaspen maqtanbasaq ta, Májilis saılaýlarynyń aldynda Qazaqstanda birneshe ret teledebattar uıymdastyrylǵanyn aıtyp ótý kerek. Eń alǵashqysy, qatelespesek, 2007 jylǵy parlament saılaýynyń qarsańynda «Habar» arnasynan eki tilde kórsetildi. Bul dástúr 2012 jylǵy Májilis saılaýynda da jalǵasyn tapty. 
Alaıda, ol pikir talastardyń uıymdastyrylý sapasy, qatysýshylarǵa beriletin múmkindikter, kórsetilim ýaqyty men merzimi syndy máseleler óz aldyna bólek taldaýdy qajet etedi. Bizdegi teledebattardyń kemshiliksiz emes ekenin olardyń tikeleı efırde túsirilip, kórsetilmeıtininen-aq bilýge bolady. 
Sonymen, bıylǵy dodada da bılik saıası teledebat uıymdastyra qalsa, saıası partıalar ol pikir talastarǵa kimdi qosady? Qandaı máselelerdi kóteredi? Osy suraqtar tóńireginde oı órbitip kóreıik. Saılaý naýqany jarıalana salysymen birinshi bolyp, sıez ótkizgen, eń kóp úmitker usynǵan bas partıa «Nur Otannan» bastaıyq. Aldyńǵy Májilis saılaýynda partıadan tóraǵanyń sol kezdegi orynbasary Nurlan Nyǵmatýllın qatysty. «Aq joldan» Azat Perýashev, JSDP-dan Jarmahan Tuıaqbaı, «Aýyldan» Ǵanı Qalıev, QHKP-dan Vladımır Kosarev, «Ádiletten» sol kezdegi tóraǵa orynbasary Ýálıhan Qaısar, patrıottar atynan OK múshesi Gúldana Nurpeıisova qatysqan edi. Bıylǵy saılaýǵa eldegi saıası partıalar birshama ózgerispen kelip otyr. Patrıottar men «Aýyl» birikti, «Ádilet» pen «Rýhanıat» partıalary «Birlik» bolyp quryldy. Iaǵnı, aldyńǵy teledebattan bul jolǵynyń qatysýshylar quramynda biraz aıyrmashylyq bolady degen sóz. «Nur Otannyń» tizginin ustaǵan Asqar Myrzahmetov el arasynda salmaqty saıasatker. Eki tilde de erkin sóıleı alady. Biraq, bılik partıasy qazaqy keıipke enip, teledebatqa ánshi Bekbolat Tileýhandy da qosyp jiberýi múmkin. Aldyńǵy teledebattarǵa Bekbolat jyraýdyń qatysqanyn eskersek, bul joramaldy joqqa shyǵara almaısyz. 
«Aqjoldan» partıa jetekshisi Azat Perýashevtiń jarys sózge shyqpaı qalýy múmkin emes. Onyń qazaqsha erkin sóıleı almaıtyn olqylyǵyn partıa tizimine qosylǵan aqyn Qazybek Isa toltyra salady. JSDP serkesi Jarmahan Tuıaqbaı eki tilde erkin sóıleıtin saıasatker. Biraq, qazaq tilinde kósilip sóıleýge, efırge berilgen az ýaqytty tıimdi paıdalaný úshin partıa úmitkerleriniń biri, jýrnalıs Ermurat Bapı qolaıly bolatyn sıaqty. Tipti, Jarmahan Tuıaqbaı jolyn Ýálıhan Qaısarǵa berip, teledebatqa Ermurat Bapı ekeýin shyǵarsa, tıimdi saıası júris bolar edi. Birikken quramda Májilis saılaýyna alǵash qatysqaly otyrǵan «Birlik» pen «Aýyldan» teledebatqa kim shyǵyp, ne aıtsa da eshkimdi eleń etkize qoımaıtyn sıaqty. Sebebi, ol partıalardyń ózi de, jetekshileri de el arasynda úlken tanymaldyqqa ıe deı almaımyz. Bul partıalardyń quramynda zor saıası harızma ıeleri bolmasa da el anda-sanda teledıdardan kórip turatyn Ǵanı Qasymov pen Altynshash Jaǵanova da joq qazir. Alaıda, spıkerlerdiń qarasyn kóbeıtý úshin saıası tehnologtar basqa da jarapazanshylardy qosa salýy qıyn sharýa emes.
Óte qalǵan jaǵdaıda ol teledebattardyń taqyrybyn, pikir talastyrý erejelerin bılik ózi bekitip beretini sózsiz. Taqyryp aýanyn da shamamen boljap otyrmyz. Ǵalamdyq daǵdarys, odan shyǵý joldary, «Nurly joldy» júzege asyrý, tipti, ımandylyq pen ádep máseleleri de sóz bolyp ketýi múmkin. Olaı deıtinimiz, tikeleı saıası ózektiligi bolmasa da ótken teledebattyń bir kezeńi «Adam kapıtaly» degen taqyrypqa arnalǵan edi. Sondyqtan, saıası qural retinde bul debattan da taqyryptyq turǵyda kóp dúnıe kútýdiń qajeti joq. Tek, suraq-qoıý, jaýap berý sátterinde Ermurat Bapı, Ýálıhan Qaısar syndy «qyńyr-qısyq» úmitkerler oıyndaǵysyn aıtyp, sóz jarysta bılikke qolaısyz «oıran» salýy múmkin. 

Jomart Abdollauly