Buryn qazaq bóten jurtty shabamyn dep joryqqa attansa, han saılansa jıylatyn edi. Bul eki sebep orys patshalyǵy panasyna kirgen soń joqqa shyqty. Buryn jınalysqa kelgen aqsaqaldar, bıler eliniń mynany qyl degen sózin ustap keletin. Qazaqtyń ár jerinen, ár rýynan kelgen depýtattar (aqsaqaldar) árqaısysy óz jurtynyń mynany qyl degen pisirgen jarlyǵyn alyp kelip, ortaǵa salyp, jurtynyń aıtqanyn, tapsyrǵanyn támám qazaq atynan jınalǵan kópke maquldatyp alamyn dep daýlasýshy edi.

Bizdiń osy kúngi qazaq bas qosamyn degende, elde, jurt arasynda ne pisken sóz bar. Úıinde otyryp qaı qazaq balasy ortasyna bir aýyl bolyp, bir bolys bolyp, bir rý bolyp, salyp pisirip otyr. Tezek tere barsań da qap kerek: jurtqa paıda qylatyn jınalys bolsa, qazaq balasy bas qosý ońaı emes.

Bizdiń beıshara qazaq «jer», «jer» degende mujyq alǵan jerdi qolǵa ala jylaıdy. Mujyq qazaq jerine kelmeı turyp, jerdi typ-tynysh ádildikpen paıdalanyp júrgendeı! Qazaq jurt bolatyn bolsa, óz ishindegi eki qazaq jer daýyn qurtý kerek ǵoı. Buryn aǵa sultan ýaqytynda qazaq jerinen obrochnaıa statá dep jer kesken, bul jerdi bireýge jaldap, haqysyn aǵa sultan beretin edi. Osy obrochnaıa statány bıshara aǵa sultandar ózderiniń partıa dushpandarynyń jerinen kestirdi. Jurt paıdasyn bilse, jurtqa qamqor bolamyn dese, aǵa sultandar muny qyla ma, obrachnaıa statá haqysymen kún kóremin deıtuǵyn ash emes edi ǵoı!

Baımyn, myqtymyn dep atqa mingen jaqsylar pishen shabatyn jerge, egin jaıǵa, jaz qonysqa, qys tebinge zorlyq qylady. Kemshilikte júrgen sorly jurt bul jaqsylardyń tepkisinde qor bolǵansha, oryn beretin on bes desátına bolsa da ıe bolaıyq dep, mujyq bolamyn dep suranyp otyr.

İs ǵadil bolmaı, jurt ilgeri baspaıdy. Ózin-ózi qasqyrsha shaýyp otyrǵan jurtta oqý, sheberlik bolmaıdy. Bı ádil bolmaı, jurt ońbaq emes. Zakon jurt bolyp jasaǵan jurttyń bárine birdeı noqta. Bul noqta resimge súıense, resimnen jurt tartynbaıdy, zakon jurtqa jaıly saýlap júrip turady, jurt qashan bolsa da, resimge qul. Bılik resimge súıengen soń, bul bılikke jurttyń bári qul.

Qazaq orysqa qaraǵan soń báıge attaı, jaqsy jorǵadaı týysynan bolatyn sheshen, ozǵan bı joǵaldy. Kim orysqa jaǵymtal bolsa, sol jurtty bir qamshymen aıdaıtyn boldy. Burynǵy sheshen bılerden kele jatqan ádil bılik jorasy jaman qarapaıym tuǵyr bı parasyna aıaq-asty boldy. Para berip aqty qara, qarany aq qylatyn kún týdy. Qazaq jaqsysy orys eteginen jem jegendi unatady.

Bı hám bılik sózi – uzaq sóz. Taǵy neshe qaıta aınalarmen, búgin osymen sózdi qysqartaıyq.

1913 -14 jyl. Samar qalasy.