Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde qatty dene fızıkasy jáne beısyzyq fızıka kafedrasynyń uıymdastyrýymen Darhan Týenbaev «Gravıtasıalyq tolqyndardy alǵash tikeleı baqylaý jáne advanced ligo detektorlary» atty dáris oqydy, - dep habarlaıdy «Qamshy» portaly.
Alǵash ret gravıtasıalyq tolqyndar qyrkúıekte Lýızıana jáne Vashıngton shtattaryndaǵy LIGO detektorlarynda tirkelgen. Qazaqstandyq jas ǵalym Darhan Týenbaev LIGO kollaborasıasy quramynda qyzmet etedi. Onyń aıtýynsha, bul neıtrondy juldyzdar men qara qurdym sıaqty beımálim nysandardy túsinýge múmkindik beredi. Atalmysh fızıkalyq qubylys salmaǵy Kúnnen 30 ese úlken eki qara qurdymnyń soqtyǵysýynan paıda bolady. Qubylys Jerden 1,3 mıllıard jaryq jylynda basqasha aıtqanda 1,3 mıllıard jyl buryn bolǵan.
Shamammen osydan 100 jyl buryn Albert Enshteın gravıtasıalyq tolqyndardyń bar ekenin boljaǵan. Sol ýaqyttan beri ǵalymdar Enshteın boljamyn dáleldeýge tyrysyp keledi. 1969 jyly profesor Djozef Veber (Joseph Weber) atalmysh qubylystyń bar ekenine kóz jetkizedi. Biraq, tolqyndardy tikeleı baqylaı almaǵandyqtan, óz tujyrymyn dáleldeı almaǵan. Bul jobany keıinirek 1980 jyldary Kalıfornıa tehnologıalyq ınstıtýtynyń profesorlary – Kıp Torn (Kip Thorne) men Ronald Drever (Ronald Drever) jáne Massachýsets tehnologıalyq ınstıtýtynyń profesory Reıner Veıss (Rainer Weiss) jalǵastyrdy. Mine, sol bastama otyz jyldaı ýaqyt ótkennen keıin ǵana óziniń alǵashqy nátıjelerin berip jatyr.
Dáristi tyńdaýshylardyń qatarynda mektep oqýshylary, stýdentter men jas ǵalymdar, sondaı-aq QazUÝ-dyń úlken oqytýshy-professorlyq quramy boldy. Dáris barysynda Darhan Týenbaev qatysýshylardyń birqatar suraqtaryna jaýap berip, jaqyn arada álemde LIGO detektorlarynyń analogy paıda bolatynyn aıtty. «Detektordyń modıfıkasıalanǵan túri Virgo osy jyldyń ekinshi jyrtysynda Italıada Pızaǵa jaqyn mańda iske qosylady dep josparlanýda. 2018 jyly Japonıada KAGRA ınterferometri óz jumysyn bastaýy múmkin jáne Úndistanda LIGO jobasynyń taǵy bir detektoryn salý josparda bar», – dedi Darhan Týenbaev. Sondaı-aq ol LIGO kollaborasıasynyń alǵa qoıǵan basqa da jumys josparlarymen bólisti.
