Elbasymyz 1992 jyldyń qazanynda BUU Bas Assambleıasynyń 47-sessıasynda ekonomıkalyq ıntegrasıanyń qanshalyqty mańyzdylyǵy týraly másele kótergen edi. Araǵa kóp ýaqyt salmaı, 1994 jyly el Prezıdenti joǵarydaǵy tilge tıek etken ıdeıasyn M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetindegi kezdesýinde Eýrazıalyq odaq qurý tujyrymdamasyn usynǵan bolatyn. Onda, ol, bul úderis sheńberinde saıası ıtegrasıaǵa jáne egemendikti joǵaltýǵa jol bermeý qajettigin naqty ári qadap aıtqan edi. Joǵaryda aıtylǵan jaılardyń jalǵasy retinde, 2012 jylǵy 19 jeltoqsanda Máskeýde Qazaqstan, Reseı, Belorýs memleketteriniń basshylary úsh eldiń úkimetteri men Eýrazıalyq komısıaǵa Keden odaǵy men Birtutas ekonomıkalyq keńistiktiń quqyqtyq bazasyn quraıtyn halyqaralyq sharttarǵa kodıfıkasıa júrgizýdi jáne sonyń negizinde 2014 jylǵy 1 mamyrǵa deıin Eýrazıalyq ekonomıklyq odaq týraly shart jobasyn daıyndaýdy tapsyrǵan bolatyn. Qazirgi kezeńde atalǵan jaılar boıynsha jan-jaqty jumystar júrgizilip, alýan tıimdi máseleler kóterilý ústinde. Mysaly, búginde Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq týraly shart jobasynyń ınstıtýttyq bóligin daıyndaý boıynsha jasalynǵan kelissózderdiń tórt raýndy ótti jáne is júzinde qujattyń 80 paıyzy daıyn boldy. Jalpy, jobanyń salalyq bóligi eki pishindi. Keden odaǵy men Birtutas ekonomıkalyq keńistiktiń shartty-quqyqtyq bazasyn quraıtyn halyqaralyq sharttardy kodıfıkasıalaý jónindegi kishi jumys tobynyń sheńberinde jáne Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıa keńesi músheleriniń tóraǵalyq etýimen beınekonferensıa rejiminde apta saıyn turaqty ótkizilip keledi. Jalpy, bul kúnderi Eýrazıalyq ekonomıkalyq ıntegrasıaǵa nıet etýshi memleketterdiń qatarynyń kóbeıýi baıqalyp otyr. Mysaly, Qyrǵyzstan 2013 jylǵy 30 mamyrda Eýrazıalyq ekonomıkalyq komısıa men Qyrǵyz Respýblıkasy arasynda ózara is-qımyl týraly memorandýmǵa qol qoıdy. Sonymen qatar, TMD elderindegi keıbir memleketterdiń atalǵan odaqqa qosylýdy nıet etýleri onyń bedeliniń qanshalyqty ekenin baıqatsa kerek. Mundaı ekonomıkalyq odaq álemdik deńgeıdegi úlgi retinde san aıtylyp júr. Mysaly, ASEAN, NAFTA, MERKOSÝR jáne t.b. uıymdardy ataýǵa bolady. 1951 jyly kómir men bolat óńdirýshilerdiń birliginen bastalyp, 1992 jyly Maastrıht shartyna sáıkes qurylǵan, 28 el quramyna kiretin Eýropalyq odaq búginde tek ekonomıkalyq emes, álemdegi asa bedeldi, yqpaldy ıntegrasıalyq uıymǵa aınalyp otyrǵany belgili. Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq – eshqandaı da saıası odaq emes, ol kez-kelgen memleketterdiń ekonomıkalyq máselelerin sheshý maqsatynda qurylatyn, eksport, ımport, tranzıt boıynsha kásipkerler úshin barlyq kez kelgen kedergilerdi alyp tastaıtyn ómirlik birtutas uıym. Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev atalǵan uıymǵa qatysty qaı sózderinde de bolmasyn Qazaqstannyń qashanda, qaı kezeńde de, ekonomıkalyq múddeni kózdeıtinin, memleketter táýelsizdigine, egemendigine nuqsan keltirýge jol berilmeıtinin, qandaı da bir saıası máseleler odaq quzyryna ótpeıtinin jáne Qazaqstan kópvektorly syrtqy saıasatyn saqtap qalatynyn, halyqaralyq arenadaǵy qalyptasqan qatynastardy jan-jaqty damyta biletinin alýan-alýan basqosýlarda aıtyp keledi. Eýrazıalyq ıntegrasıa, ıaǵnı, Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq Qazaqstannyń egemendigine eshqandaı qaýip tóndirmeıtindigine Elbasymyz qanshalyqty kepildik berse, ol sonshalyqty ózge táýeldi de, egemendi memleketterdiń qoǵamdyq-saıası ómirine de aralaspaıdy. Bul týraly memleket basshysy Nursultan Nazarbaev 2013 jylǵy 25 sáýirde Astanada ótken Eýrazıalyq medıa forýmda: «Eger, qandaı da bir birlestikter elimizdiń táýelsizdigin, bizdiń konstıtýsıamyzdy shekteıtin bolsa, biz odan dereý shyǵyp ketemiz» dep málimdegeni belgili. Sondyqtan da, keıbireýlerdiń Eýrazıa odaǵyn áldeqandaı bir saıası ıdeıalarmen aralastyryp, odan saıası astar izdeýleri úlken qatelik. Qaıta, Elbasymyz anabir jyly Máskeýde ótken Eýrazıa Odaǵyna baılanysty dóńgelek ústelde Máskeýlik Eýrazıa ıdeıasyn nasıhattaýshy fılosoftar men saıasatkerlerge, onyń baǵyt-baǵdaryn barynsha túsindirip, Odaqtyń ekonomıkalyq jaǵyna basa nazar aýdarǵan bolatyn. Shynynda da, Eýrazıalyq ıntegrasıa memleketterdi ekonomıkalyq baılanystar men básekelestikke uıymdastyratyn birden-bir tıimdi ujym. Iaǵnı, ol Ekonomıkalyq yntymaqtastyqtyń – jańa adymy.
Ardaq Esbergen
Pikir qaldyrý