Altynshy shaqyrylymnyń ekinshi sesıasyna bilek sybana kirisken QR Parlamenti Májilisiniń depýtattary osy aptada alǵashqy Úkimet saǵatyna qatysty. Onda ekonomıkalyq ósim men «Nurly jol» baǵdarlamasynyń oryndalýy týraly mańyzdy másele talqylandy. Jıynda QR Ulttyq ekonomıka mınıstri Qýandyq Bıshimbaev «Nurly joldyń» jetistigin aıtyp berdi, - dep jazady Qamshy.kz Turkystan.kz.
Ekonomıkalyq júıeniń aq-qarasyn anyqtaǵysy kelgen 36 depýtat aldyn ala tizimge jazylyp, mınıstrdi úsh jarym saǵat suraqtyń astyna aldy. Qýandyq Bıshimbaevtyń baıandamasynda el ekonomıkasynyń tetigi sanalatyn birqatar salalardyń búgingi ahýaly turǵyn úı máselesi de qozaldy. Jaqynda Aqordada ótken Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev jeke turǵyn úı qurylysyna arnalǵan «Nurly jer» baǵdarlamasyn ázirleýdi tapsyrǵan bolatyn. Onyń aıasynda ınjenerlik ınfraqurylymdy tartqannan keıin qazaqstandyqtarǵa 10 sotyq jer berý qarastyrylǵan. Atalǵan baǵdarlamaǵa qazirgi ıpotekalyq jáne turǵyn úı jınaq tetikteri engiziletin bolady. Premer-mınıstrdiń orynbasary – aýyl sharýashylyǵy mınıstri Asqar Myrzahmetov, «Nurly jer» boıynsha ıgerilmeı jatqan jerlerdi qaıtarý tetigi jyldyń aıaǵyna deıin qabyldanatyndyǵyn aıtqan-dy. Qazirgi tańda elimiz boıynsha 350 myńnan astam adam turǵyn úı kezeginde tur. Al baspana salý úshin jer alǵysy keletinderdiń sany mıllıonǵa jetti. Úkimet saǵatynda depýtat Nurtaı Sabılánov osy máseleniń sheshimin tabý kerektigin aıtqan. Májilismenniń aıtýynsha, memlekettik baǵdarlama operatorlary qarajatty teń bóle bilmegendikten alańdaýǵa negiz bar. Máselen «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» AQ turǵyn úı-jınaq júıesi arqyly 30 mlrd teńge alyp, byltyr josparlanǵan 2 myń páterdiń ornyna 3700-den astam baspana ótkizgen. Al Ulttyq qordan budan 4 ese kóp, ıaǵnı 115 mlrd teńge bólingen «Báıterek» holdıńi qarajatty tolyq kólemde ıgermegen.
Aıta keterligi, «Nurly jer» baǵdarlamasy aıasynda 100 myń jer telimi beriledi. Bul rette atalǵan memlekettik baǵdarlamany naqty úsh baǵytta iske asyrý josparlanǵan. Birinshiden, ıpoteka arqyly jańa baspanany satyp alý sharalaryna basymdyq berilmek. Ekinshiden, turǵynúı jınaq júıesi boıynsha halyqty baspanamen qamtamasyz etý jumysy jalǵasa beredi. Osynyń aıasynda áleýmettik jaǵynan az qamtylǵan azamattar úshin aımaqtyq turǵyn úı qorlaryn qurý josparlanyp otyr. Úshinshiden, jeke turǵyn úı qurylysyn damytýǵa basa nazar aýdarylmaq. Baǵdarlama aıasynda osy ýaqytqa deıin berilgen jer telimderine de ınjenerlik jeliler tartý qarastyrylǵan.
̶ Injenerlik jeliler tartyp, jekemenshik turǵyn úı salasyn damytý osy salanyń basty baǵyty bolmaq. Osy jumysqa qosymsha ınvestısıa tartýdyń arqasynda biz búdjetke túsetin salmaqty azaıta alamyz. Sondyqtan bul baǵyttar jańa baǵdarlamada kórinis tabatyn bolady, ̶ dedi Q.Bıshimbaev. Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, «Nurly jer» baǵdarlamasynyń barlyq úsh baǵyty boıynsha ınfraqurylymdy barynsha damytý josparlanyp otyr. 2015-2016 jyldary osy maqsatqa 151,8 mlrd teńge qarastyrylǵan. Sonyń arqasynda 2016-2017 jyldary 101 myńǵa jýyq jańa jer telimderiniń ınjenerlik ınfraqurylymy daıyn bolmaq. Budan bólek, osy ýaqytqa deıin berilgen 57,4 myń jerge ınjenerlik jeliler tartylady. Sonyń nátıjesinde qosymsha 43,5 myń jańa  jer telimin daıyndaýǵa múmkindik bar. 2017 jyly ınjenerlik ınfraqurylymdy damytý sharalaryna taǵy 84 mlrd teńge jumsalady, ̶  deıdi Qýandyq Bıshimbaev.
Óz sózinde Nurtaı Sabılánov eldi mekenderdi aýyz sýmen qamtamasyz etý máselesi áli kúnge deıin tolyq sheshilmegenin aıtty. Onyń esebinshe, keı óńirlerde sýmen jabdyqtaý nebári 20 paıyzdy quraıdy eken. Ol azdaı, jylý júıeleriniń 40 paıyzynyń múldem tozyǵy jetken. Bul máseleni sheshý úshin qazir quny 100 mlrd teńgeniń sýmen jabdyqtaý jobalary daıyn. Bul maqsatqa bıyl 640 mıllıon teńge bólinse, keler jylǵa shamamen 20 mlrd teńge qarastyrylyp otyr.
Ulttyq qor qatań qadaǵalaýda

Úkimet saǵatynda kópshilik nazaryn aýdarǵan másele  ̶  Qazaqstannyń bere­shegi. Ulttyq ekonomıka mınıstri Qýandyq Bıshimbaev Qazaqstannyń memlekettik boryshy 10,9 trln teńgege jetkenin jáne onyń budan ári ósýine jol bermeıtinin aıtty. Aıta keterligi, 2008 jyly Qazaqstannyń memlekettik qaryzy 2,2 mlrd dollardy quraǵan. Sońǵy tórt jylda qaryz 8 esege ósken. Tipti bul medısına jáne bilim salasyna bólinetin respýblıkalyq búdjet shyǵyndarynan da kóp. Bul týraly Parlament májilisinde depýtat Amanjan Jamalov málimdedi.
̶  Memlekettik qaryzdyń birden artyp ketýi búdjetke qysym kórsetedi. Ásirese, bul Ultyq qor qarjysyna aıtarlyqtaı qaýip tóndiredi. Mysaly, Ulttyq bank munaı baǵasy 35-30-25-20 dollar bolǵan jaǵdaıdaǵy ekonomıkany damytý týraly senarıdi daıyndady. Al osyny eskeretin bolsaq jáne dollar 360 teńgeni qurasa, qor qarjysy bar bolǵany bes jylǵa jetedi, – dedi májilismen. Qazirgi kezde memlekettik jáne memleket tikeleı kepil bolatyn qaryz 32  mıllıard dollardan asady. Bul somany ulttyq valútaǵa aınaldyrǵanda 11 trıllıon teńge. Onyń ústine aldaǵy úsh jylda búdjetke tabys tek teńgemen túsedi dep josparlanýda. Al Úkimet halyqaralyq bankterden alǵan qaryzdy dollarmen qaıtarýy kerek. Ulttyq ekonomıka mınıstri Qýandyq Bıshimbev buny keń kólemde túsindirip ótti.
̶  Qazir shynymen qaryz deńgeıi ósken, biraq bul memlekettik baǵdarlamalardy júzege asyrýǵa ketken shyǵyn men kiristiń tómendeýi esebinen artyp otyr. UEM aldyna memlekettik boryshtyń ósýine jol bermeý mindetin qoıady. Búgingi kúni Qazaqstannyń memlekettik boryshy álemniń basqa elderimen salystyrǵanda tómen deńgeıde. 2016 jyldyń 1 shildesindegi jaǵdaı boıynsha jıyntyq memlekettik borysh 10,9 trln teńgege jetti. Bul – 2016 jylǵy JIÓ-ge shaqqanda 24,6 paıyz, onyń ishinde ishki borysh JIÓ-ge shaqqanda 13,5 paıyz jáne syrtqy borysh JIÓ-ge shaqqanda 11,1 paıyz, ̶  dedi ol. Onyń aıtýynsha, 2017-2019 jyldary memlekettik boryshty qolaıly deńgeıde ustap turý úshin respýblıkalyq búdjet tapshylyǵyn 2017 jyly 1,2 paıyzǵa, 2019 jylǵa qaraı 1,0 paıyzǵa deıin tómendetý josparlanyp otyr. Bul rette mınıstrlik Ulttyq qordyń qarjysyn basqarýdyń jańa konsepsıasyn daıyndaý boıynsha jumys júrgizip jatyr. Atalǵan konsepsıany jyldyń sońyna deıin aıaqtap, úkimet qaraýyna usyný josparlanyp otyr.
Memleket qaryzyn qaıtarý maqsa­tynda 2018 jyldan bastap Ulttyq qordan tartylatyn qarjy qysqartylmaq. Qazynadaǵy qarajatty únemdeýge kóshýdiń máni tikeleı munaı baǵasymen baılanysty bolyp otyr.
̶  Munaı baǵasy tómendep turǵanda keleshek urpaq úshin Ulttyq qordyń saqtalýyn qamtamasyz etý mańyzdy. Bizdiń negizgi boljamymyz boıynsha Ulttyq qordan bólinetin transfertterdiń jyl saıynǵy kólemi túsimderdi 2017 jyly 1,4 trln teńgege jáne 2018-2019 jyldary 1 trln teńgege deıin arttyrady. Nátıjesinde, Ulttyq qor aktıvteriniń kólemin 2015 jylǵy 63,4 mlrd dollardan 2019 jyly 50,7 mlrd dollarǵa deıin qysqartýǵa alyp kelýi múmkin. Osyǵan baılanysty Ulttyq qordan qosymsha qarajat tartylmaıdy. Aldymen 2018 jyldan bastap qarjy qysqara bastaıdy. Biz ekonomıkanyń jeke ınvestısıalar men kásipkerlikti damytýǵa negizdelgen ishki múmkindikterin paıdalanamyz, ̶ deıdi mınıstr.
Alǵa basqan aýylsharýashylyǵy

2016 jyldyń segiz aıynda Qazaqstanda JİÓ ósimi 0,3%-dy quraǵan. QR Ulttyq ekonomıka mınıstriniń aıtýyna qaraǵanda, 2016 jyldyń alǵashqy 5 aıynda ekonomıkalyq ósimniń tómendeýinen keıin, maýsym aıynan bastap, ekonomıkanyń oń ósimi tirkeldi. Aǵymdaǵy jylǵy 8 aıdyń nátıjesi boıynsha JİÓ ósimi 0,3%-dy qurap otyr. Mınıstr bul ósim Úkimet pen Ulttyq banktiń daǵdarysqa qarsy sharalary, «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda qolǵa alynǵan is-sharalardyń arqasy ekendigin aıtty. Q.Bıshimbaev atap kórsetkenindeı, ósim qarqynynyń baıaýlyǵyna qaramastan, Qazaqstandaǵy axýal seriktes-memleketterge qara­ǵan­da jaqsyraq. Ásirese, eldiń kóse­gesin kógertip otyrǵan sala  ̶  aýyl­sharýashylyǵy. Qazaqstanda aýyl­sha­rýashylyq ónimderiniń kólemi 4,9 paıyzǵa ulǵaıǵan. QR Ulttyq ekonomıka mınıstriniń aıtýynsha, ósimdik sharýashylyǵynda ósim kórsetkishi 12 paıyzdy qurasa, al mal sharýashylyǵynda bul kórsetkish 2,3 paıyzǵa artqan. Bul salaǵa tartylǵan  ınvestısıa kólemi de ótken jylmen salystyrǵanda  6,1 mlrd teńgeden 12,7 mlrd teńgege ósken. Vedomstvonyń aqparatynsha, negizgi kapıtalǵa ınvestısıalardyń jalpy kólemi 4,3 trln teńgeni, onyń ishinde úshten bir bóliginen astamyn – 1,5 trln teńgeni memlekettik ınvestısıalar men ulttyq holdıńter qarajaty qurady. Tikeleı shetel ınvestısıalarynyń aǵyny birinshi jartyjyldyqta bes ese  ̶ 5,7 mlrd AQSH dollarǵa deıin ulǵaıǵany taǵy bar. Ekonomıkalyq ósý kóbine shıkizattyq emes sektorlar esebinen qamtamasyz etilýde.
̶  Aǵymdaǵy jylǵy 8 aıdyń ishinde óńdeý ónerkásibiniń ósýi 0,7 paıyzdy qurady. Metalýrgıa ónimderi (8,3 paıyzǵa), tamaq ónimderi (3,8 paıyzǵa), munaı óńdeý (0,6 paıyzǵa), plasmassa (2,4 paıyzǵa), sondaı-aq farmasıanyń (2,5 paıyzǵa) óndirisi ósti. Sonymen qatar, eksport qurylymynda da shıkizat emes taýarlar úlesi ulǵaıǵan. Óńdelýi joǵary ónimderdiń eksporty ósti. Tamaq ónerkásibi  hımıalyq tyńaıtqyshtar  toqyma materıaldaryn óndirý, daıyn metal buıymdar óndirý ósti, – dedi ol.
Mınıstr keltirgen málimetke súıensek, óńirlik bóliniste ónerkásiptiń ósýi 9 óńirde jáne tómendeýi 7 óńirde baıqalyp otyr. Ónerkásiptik óndiristiń edáýir ósýi Ońtústik Qazaqstan(4 jarym paıyz), Aqmola (4,2 paıyz) jáne Shyǵys Qazaqstan oblystarynda (4,1 paıyz) baıqalady. Al munaı óndirýdiń qysqarýy esebinen Qyzylorda (10,6 paıyz) jáne Mańǵystaý (3,9 paıyz) oblystarynda, temir (16,3 paıyz) jáne quramynda altyny bar rýdalardy óndirýdiń azaıýy esebinen Qostanaı oblysynda (4,1 paıyz) ónerkásiptiń edáýir tómendegeni baıqalady.

Erkejan JUMATAI