Keıde kúıip ketesiń, dúkenge barsam oryssha, teledıdardy ashsam oryssha, parlamentim de oryssha, polısıam da oryssha sóılesedi. Avtobýsqa minsem kondýktor da kósheniń atyn durys aıtpaıdy, úıdiń janyndaǵy mektepten de jumysqa kelerde de, qaıtarda da oryssha syqylyqtasqan qyzdardy kórem. Qazaq tilin az kórem, az estımin. Qashan da qalys qap, ekinshi bop júretin qazaq tilim, tipti dinde de shet qalady eken. Meshitke kirseń minájat óteýge kelgende aıtylǵan sózderdi bilse ımamnyń bir ózi bilgen shyǵar. Qalǵan jurt túsine qoımaıtyny anyq. Buryn álimsaqtan musylman eldiń balasymyz dep júre berýshi em. Islam dini týraly zertteý jasap kórdim. Qarasam qazaq halqynyń Islamdy tanýy ejelden Rıtýaldyq is-sharanyń tóńireginde ǵana eken.
«Nege biz osy namazdy qazaqsha oqymaımyz?» degen suraq týady. Shala saýat bilimmen aqtaryp kórsem, quran nemese namaz tek arab tilinde oqylýy kerek degen shart joq eken. Ras, Paıǵambardyń zamanynda namaz arabsha oqyldy. Biraq, ol kezde Islamnyń taralý aımaǵy tek Mekke men Medıne qalasynda edi. Iaǵnı arab túbegindegi arab taıpalaryna ǵana taralǵan edi. Al, arabtar bolsa óz tilderinde, túsinetin tilderinde oqydy. Degenmen oılap qarańyzshy, namaz arab tilinde oqylýy kerek degender mynadaı ýáj aıtady: Quran qansha aýdarsań da arabshadaǵydaı tolyq maǵynasyn bere almaıdy. Qurannyń nege ıkemge kónbeıtin arab tilinde túsirilgenine toqtalmaı-aq qoıaıyq.
Qudaı-aý, sonda Quran arabtan basqa ult túsine almaıtyndaı kitap boldy ma? Al, bir ulttyń tilin tolyq meńgerý úshin sol ultsha ómir súrip, mádenıetin, órkenıetin, saltyn túgeldeı boıyńa sińirý kerek degen sóz ǵoı. Olaı istesek arab bolyp shyǵa kelemiz. Bul qandaı ádildik? Al, olaı istemesek bizdiń qulshylyǵymyz báribir de arabtarmen salystyrýǵa kelmeı qalady degen sóz. Sol úshin ǵana «tómen satyly» musylman bolyp qalamyz ba? Bul jikteý ǵoı. Al, Islam jańa paıda bolǵan kezdegi paıǵambar men sahabalar oqyǵan namazdy bizdikimen salystyrýǵa bola ma?
Qurandy bilmegen bir kisiniń úırengenge deıin óz tilinde minájat etýine ruqsat etetin hadıs bar kórinedi. Arab tili degen bir shetin tartsań ekinshi jaǵyna sozylǵan, núkte qoıyp qalsań maǵynasy da oqylýy da túgel ózgerip ketetin aınymaly til. Al, bul tildi úırenip alý qıynnyń qıyny. Onsyz da, memleket «úshtuǵyrly til» dep balaǵa bes jasynda úsh birdeı tildi tópelep úıretip jatyr. Balıǵat jasyna kelgende musylman balasy mańdaıyn sájdege qoıýy qajet deıdi. Sonda 12-13 jasqa kelgen bala til úırene me? Sabaq oqı ma? Oǵan bir til túgili, shet tilindegi bir sóılemdi de úırene almaıtyn egde tartqan kisilerdi qosyńyz. Til bilmegeniń úshin tozaqqa ketip qalǵanyń múlde ádiletsiz ǵoı. Maǵynasyn bilmeı qur jattap alǵan dúmshelikten ne paıda? Onsyz da qyraǵat keltirgende durys dybystap júrgender shamaly.
Túrli jamaǵattardaǵy «brattar» men «sestralar» onsyz da ońyp turmaǵan tilimizdi shubarlap jatyr. Eger, namazdy qazaqsha oqysaq, duǵa tilegimizdi qazaqsha jasasaq utpasaq, utylmas edik.
Aqan Bektas
