Bul taqyryp meni burynnan tolǵandyryp keledi. Biraq jaýap birden tabylmaıdy eken. Eger ákesiz ósseń, er-azamatqa degen syılastyq neden bastalýy kerek, onyń qandaı bolatynyn birden túsiný, túısiný ońaı emes. Al, áke týraly anań jaǵymdy eshteńe aıtpasa, tipti qıyn. Aınalamda esi durys syılaýǵa turarlyq er adam da bolmady...
Áıelder arasynda keń taraǵan ańyzdyń biri: «Erkektiń bárin syılaýdyń qajeti de, sebebi de joq».
Birinshiden, er adamdy áıel bar etedi. Janyńda óziń syılaı almaıtyn erkek bolsa, onda bul - áıeldiń jaýapkershiligi. Áıeli syılastyǵyn arttyrǵanda birden ózgerip shyǵa keletin erkekterdi kóp kórdim. Janyńdaǵy adam syılaýǵa laıyqsyz deı salý – ony syılap úırenýden ońaı. Syılaý onyń bolmysyn qabyldaýdan bastalmaq. Men áıel retinde óz kúıeýim qandaı bolsa, sondaı etip qabyldaýym qajet. Mundaı sózdi jıi estımiz. Sony is júzine aınaldyrý qolymyzdan kelip jatyr ma? Ony esh ózgerissiz qabyldaý sondaı qıyn ǵoı.
- Búkil kemshilikterimen;
- Onyń otbasy jáne dostarymen;
- Onyń ómir súrý saltyn qabyldaı otyryp (páteri, ne onyń joqtyǵy, aqshasy kóptigi, ne múlde joqtyǵy);
- Onyń hobbıi men unatatyn isterin qosyp;
- Ómirlik ustanymdaryn qabyldaý.
Áıel únemi "Kúıeýim qashan ózgeredi?" dep kútedi. "Qashan qaltasy qalyńdaıdy?", "Sheshesi men dostarynyń pikirine qulaq asýdy qashan qoıady?", "Qashan Qudaı týraly shyn oılanady?" dep kútedi. Onyń eshqashan ózgermeıtinin bilý - sondaı aýyr. Biraq ol ózgermeıdi. Siz ony sol kúıinde qabyldaýǵa tıissiz. Onyń barlyq qısyq-qyńyr minezin sol kúıinshe tek jan jary ǵana qabyldaı alady. Erkekter úılengende «áıelim ózgermese eken» dep tileıdi eken. Biraq ol ózgeredi. Áıel kúıeýge shyqqanda ony ózgertip alam dep úmittenedi eken. Biraq ol ózgermeıdi. Bul - tabıǵat. Tabıǵatpen kim talasa alady? Áıel aýa-raıy sıaqty turaqsyz. Onyń kóńil-kúıi, oıy, kózqarasy jıi ózgerip turady. Erkek turaqty. Ol qabyrǵa ispetti qozǵalmaıdy. Jartas sıaqty. Onyń kózqarasy ómir boıy ózgermeıdi. Ózgerýin surasaq, onyń áıelge aınalýyn suraǵandaımyz. Óziniń tabıǵatyn ózgertse, ol mármár tastan ermeksazǵa aınalmaq.
Ekinshi ańyz: "kúıeýimdi syılaý meniń ómirimde eshteńeni ózgertpeıdi" degen oı. Eger shyǵys jazbalaryna súıensek, erkek – bas. Bul onyń ne istegeni jáne qalaı istegenine otbasynyń berekesi táýeldi degen sóz. Dál osy jerde áıel moıyn ekeni aıtylady. Ol basty baǵyttap otyrady. Bastyń qaıda qarap, ne jasaı alatynyn kórsetedi. Bul ról óte mańyzdy. Durys burmaı qalsań, gúlzarǵa barýdyń ornyna qoraǵa kirip ketesiń. Al eger basty ary-beri aınaldyra berseń, eshqaıda jete almaı qalarsyń. Bas aınalyp qalar.
Áıeli erin syılaǵanda, otbasylyq ómir gúldenedi:
- Kúıeýin aınalasynyń bári syılaı bastaıdy.
- Sonyń nátıjesi retinde ol jaqsy jumysqa shaqyrylady.
- Qıyndyǵyn bólisetin jaqsy dos tabady.
- Otbasynyń yrysy artady. Kóp jaǵdaıda mol tabysqa keneledi.
Munyń barlyǵy ózdiginen oryn alady. Áıel óziniń otbasylyq ómirin ózgertkisi kelse, erine degen shynaıy qurmetin arttyrýy kerek. Kúıeýine áser etetin, onyń tabysyn molaıtatyn tetik osy ǵana. Kúıeýińdi shyn syıla.
Jáne adaldyq mindetti túrde saqtalýy kerek.
Úshinshi ańyz, «men onsyz da ómir súre alamyn» deý. Búgingi tańda erkindik, ózińdi asyraı alsań bolǵany degen pikir sánge aınaldy. Áıelder qyzmette ósý úshin, dekrette otyrmaý úshin, jumys ornyn joǵaltpaý úshin, kúıeýinen artyq tabys tabýǵa baryn salady. Ata-analar da ul oqymasa da qyz oqysyn dep, bar aqshalaryn solarǵa jumsaıdy. Osyny «durys tárbıe» dep biledi. Jaqsy mamandyqqa ıe bolsa, qyzdary baqytty bolady dep úmittenedi. Ózin-ózi asyraı alady dep kóńili toq bolady.
Biraq... Nege shańyraq shaıqalady? Sebepteri kóp. Al maǵan basty sebep mynaý sıaqty. Bizdiń elde áıelderdi qazirgi kezde erkek sıaqty tárbıelep jatyr. Qalaı áıel bolýdy eshkim úıretpeıdi. Ózgege qalaı qamqorlyq jasaý kerektigin eshkim aıtpaıdy. Óz úıińde úılesimdilik pen jaılylyq ornatýdy kórsetpeıdi. Balany qalaı tárbıeleý kerek ekenin úıretpeıdi. Bizdiń analarymyzdyń mysaly kóbine ıgilikke bastamaıdy. Kóp analar balany bir ózi ǵana tárbıeleıdi. Qyzdar analarynyń myqty ekenin kórip ósedi. Anasyn myqty bolǵany úshin syılaıdy. Qasynda arqasúıer azamatynyń bolmaýy túk emes, anasy onsyz da myqty, onsyz da syıly. Osy pikir irgetas bolyp qalyp ketedi. Al, onyń qateligin eshkim dóp basyp aıta almaıdy.
Áıelder ózgelerge jyly qabaq tanytyp, turmystaǵy kıkiljińnen saqtap-qorqaýǵa jaralǵan. Ásirese, eriniń jaǵdaıyn jasaýǵa mindetti. Toıyndyryp, kıindirip, janyn jaqsy áńgimemen jaılandyrý, kóıleginiń jyrtyǵyn jamap berý...
Meniń anam meni úıdiń tirligine aralastyrǵan emes. Ol tamaq jasaýdy, kıim tigýdi, ózime qaraýdy úıretpedi. Ózimniń de qyzyǵýshylyǵym bolǵan joq. Mundaı nárselerdiń asa mańyzdy, qajetti ekenin túsinbeppin. Mektepte eki saǵat eńbek sabaǵy ótetin. Sabaqta tamaq pisirý men kıim tigýge úıretýi kerek edi. Biraq biz onda kóbine basqa sabaqtardy oryndaıtynbyz. Basqa sabaqtar ómirde keregirek dep eseptelinetin. Mektepti támamdaǵan soń júregim qalaǵan psıhologıa fakúltetine emes, tabysy áldeqaıda jaqsy matfakqa tústim. Onda tek esep úırendik. Oqý kezinde eshkim maǵan asqanaǵa qandaı perde ilgen jón, bir jastaǵy balany qalaı oınatqan durys ekendigin úıretpedi.
Kúıeýge shyqtym. Qolymnan túk kelmeıtin. Bos páterge kóship keldik. Pátermen ne isteıtinimdi bilmedim. Qandaı tamaq jasap, ydys-aıaqty qalaı jınaý kerek? Kúıeýimniń shalbaryn útikteı almaı, durys perde tańdaı almaı, qapalandym.
Qazir ol kezde túk bilmegenimdi tolyq túsinemin. Áıel bilýge tıistiden eshteńe meńgermeppin. Áli kúnge deıin kóbin úırenip ketpedim. Tamaq jasaýǵa qatty qınalamyn. Túıme qadaý, jyrtyqty tigýge ebim joq. Úı jınaǵandy jek kóremin. Gúlge sý quıýdy ylǵı umytyp ketemin. Balaǵa aıtyp beretin taqpaqtarym da sanaýly ǵana. Al, balalarym ekeý boldy...
Men áıel bolýdy kúıeýge shyqqan soń úırene bastadym. Tamaq pisirýdi, is tigýdi, kıim jınaýdy, ertegi aıtýdy. Otyzǵa kelip osynyń bárin basynan bastap úırený qıynǵa soqty. Al, shyn máninde 5-7 jasta úırenýge tıisti dúnıeler.
Qazirgi otbasylarda áıeldi eń basty dúnıege úıretpeıdi. Áıeldi otbasynyń júregi bolýǵa ıkemdemeıdi. Senimdi, adal dos bolýǵa úıretpeıdi. Al otbasynyń júregi bolmasa, onda onyń birligi, yntymaǵy bolmaıdy, otbasy kúıreıdi. Óıtkeni, júreksiz otbasy bolmaıdy.
Shyǵystyń danalyǵy boıynsha áıel barlyq ıgilikti eri arqyly alady eken. Árıne, páterge, kólikke aqshany ózi de taba alady. Biraq... Bul biraqtyń kemshilikteri kóp:
- Áıel ózi qalaǵannyń bárine qol jetkize almaıdy eken. Materıaldy jetistikti tańdaǵan saıyn áıel otbasylyq baqyttan qaǵyla beredi. Óıtkeni, eri men balasyna arnaıtyn ýaqyty kemı túsedi. Jubaılardyń qarym-qatynasy sýyp ketedi. Eri shydamaı ketip qalýy da yqtımal.
- Jumys isteıtin áıel boıynda erkekke tán qabiletterdi jetildiredi. Minezdiń ózgerýi gormonaldy ózgeristerge ushyratady. Áıelderge tán túrli aýrýlar meńdeıdi. Bul ózgeris janynda qandaı azamat bolatynyna da áser etedi. Eger áıel erkekke aınala bastasa, onda jynynda qatyn sıaqty erkek júrýi tabıǵı qubylys. Janyńda kim bolsa da, sen ony ózgerte almaısyń. Ol erkek bola almaıdy, sebebi erkektiń orny bos emes. Kóp erkekter mundaı jupqa shydamaı, ózine náziktigi basym áıelder taýyp alǵan mysaldar az emes. Sol kezde ol mol tabys taýyp, ózin erkek retinde jetildiredi. Birinshi áıeli, nege ol menimen osyndaı bolmaǵan dep tań qalady....
- Jumys istegen áıel baqytty bola qoımaıdy. Eń mańyzdysy da osy bolsa kerek.
Tórtinshi ańyz, «aldymen ol meni syılasyn, al men sosyn oılanyp kóremin» deý...
Ózgeni ózgertý múmkin emes. Ol barshaǵa belgili aksıoma. Ár adam ózin ózgertýi kerek. Eger men kúıeýimdi syılasam, ózimniń áıelge tán mindetterimdi durys oryndasam, táńir jaratqan kúıinshe qabyldasam, erkek syılastyqqa syılastyqpen jaýap qatady.
Sonymen, erkekti qalaı syılaıdy? İs júzinde ony qalaı júzege asyrady?
- Eń aldymen ony qabyldaý, onyń ómirin qabyldaý. Bul - irgetas. Basqasha qarym-qatynas damı almaıdy.
- Kúıeýińdi jaqsartsam degen oıyńnan aıny. Áıelder úshin osy nárse qıyndyq týǵyzady. Oǵan qaraǵan saıyn «jaqsartsam» dep turady...
- Onyń kemshilikterin sanamalaýdy doǵarý. Olardy qabyldasań, kemshilikti kórýdi qoıasyń. Ásirese, ár bólmege shulyǵyn sheship, laqtyryp ketkenge kóz úıretý. «Taǵy da ma?» deýdiń ornyna, daýysyńdy jumsartyp, «shulyǵyńdy shashpashy» de. Ol úndemeı jınap alady.
- Kúıeýińe qarap, onyń boıynan jaqsylyǵyn ter. Ony tańdaǵan kezde tek jaqsy jaqtaryn kóremiz ǵoı. Sosyn áıel essizdikke berilip, er adamnyń kemshiligin termishteıdi. Keleshek qarym-qatynasta bul ádet turaqty bekitiledi. Tek kemshiligin kórý. Gúl syılasa, syılaǵan shyǵar. Tabysy mol ma, erkek jumys isteý úshin bar emes pe? Men jumys istesem ne bolmaq? Balany serýendetti, biraq ol óz balasy emes pe? Osylaı jalǵasa beredi. Durystap oılanyp kórgen adamǵa, osynyń bári qurmetke laıyqty sebepter emes pe? Osyndaı myqty qasıetterin bir dápterge jaza berý kerek. Siz úshin, otbasy úshin jasaǵan barlyq jaqsylyǵyn terip jazý. Tizim kún ótken saıyn tolysa beretinin baıqaısyz. Sonda erińizge basqa kózben qaraıtyn bolasyz. Osydan bastap qandaı tamasha janmen taǵdyr qosqanyńyzdy sezinetin bolasyz. Ár adamnyń boıynan jaqsy qasıetterdi kórýge bolady. Tek ókpe-renishti umytyp, jaqsylyqty eske túsirý kerek.
- Kúıeýińizge baǵynýdy úırenińiz. Aıtqanyn tyńdaý. Kelisý. Onyń aıtqanyn isteýge yqylasty bolý. Erińiz sizdiń kelisetinińizdi túsinýi kerek. Áıeli – júregine eń jaqyn dosy. Tek osyndaı qarym-qatynasta shyn mahabbat ólmeıdi. Eger eri áıeline ol túsinbeıdi, erteń mıymdy ashytady dep syryn jasyrsa, ol tyńdaıtyn basqa júrek tabatyny anyq. Sol júrek onyń ekinshi jary bolýy múmkin.
Men úshin bul taqyryp óte ózekti. Biraq ózimniń ornym men mindetimdi túsiný otbasymnyń amandyǵyn saqtaýǵa kómektesti. Barlyq daǵdarysty durys sheshýge yqpal etti. Sondyqtan ózimniń bolmysymdaǵy ózgeristermen bóliskim keldi.
Shańyraq shaıqalmasyn! Otbasynyń júregi – áıeldiń meıirimi! Náziktigińizdi eshteńege aıyrbastamańyz! Ómirlik otbasy degen saıahatta esh sharshaý kórmeńiz!
Olga Valáeva, "Prednaznachenıe byt jenshınoı" kitabynyń avtory
Aýdarǵan Shynar ÁBİLDÁ
Pikir qaldyrý