Kóptegen Afrıkalyq elder ejelden kele jatqan dástúrlerdi áli kúnge deıin ustanady. Adam óltirý afrıkalyqtardyń kúndelikti ómiriniń bir bólshegi. Eń qorqynyshtysy táýipter men baqsylardyń qurbany kóbine balalar bolady. Bılik munymen barynsha kúresse de nátıje shyǵar emes.
Albınostardy ańdý
Albınostardyń (Aǵzadaǵy pıgmentter júıesiniń aýrýy) Afrıkada júrýi qaýipti. Sebebi Ortalyq Afrıkada albınostardyń dúnıege kelýin jaman yrymǵa balaıdy. Biraq qara násildilerdiń túsiniginde sıqyr arqyly olardyń aǵzalarynan tumar daıyndaýǵa bolady. Jynys múshesinen jasalǵan tumarlar erekshe suranysqa ıe. Olar Kenıa, Kongo jáne Tanzanıada óte jaqsy ótedi. Oǵan SPID-tiń keń etek jaıylýy sebep. Keptirilgen syrtqy jynys aǵzalarynan jasalǵan tumar adamdy qaterli aýrýdan qutqarady degen túsinik bar.
Albınostardyń aǵzasymen saýdalap júrgen adamdar uzaq ýaqyt boıy jazalanbady. Olardyń qurbandaryn habar osharsyz ketti dep qana habarlaǵan. Atalmysh qylmysqa qatysty úkim alǵash ret 2009 jyly Tanzanıada shyǵaryldy. Qylmyskerlerdi ólim jazasyna kesken. Osydan keıin olar óz qurbandaryn óltirmeı qoldaryn shaýyp alýdy shyǵarǵan. Olar quqyqqorǵaý organdarynyń qolyna tússe de denege jaraqat saldy degen aıyppen 5 ten 8 jylǵa deıin bas bostandyǵynan aırylady. Ótken jyly Tanzanıada 6 jasar balanyń qolyn kesip alǵan. Shabýyl jasaǵandardyń qatarynda balanyń ákesi de bar.
Albınos balalarǵa arnap arnaıy kúzet ınternattaryn salyp jatyr. Alaıda, ázirshe nátıjesiz. Sebebi kúzetshiler keıde qylmyskerlerden para alyp, balalardy urlaý úshin mekeme shekarasyna kirýge jaǵdaı jasaǵan.
Qarǵys atqan Kot d’Ivýar balalary
Jergilikti halyq, anasy bosanyp jatqanda ýaqytta qaıtys bolyp ketse onyń balasyn «qarǵys atqan» dep esepteıdi. Ol aınaladaǵylarǵa jamandyq ákeledi dep senedi eken. Ondaı balalardan dereý qutylýǵa asyǵady. Bul múgedek balalarǵa da qatysty. Fızıkalyq kemshilik birneshe jyldan keıin bilinýi múmkin. Mundaı jaǵdaıda beıkúná bala ólim jazasyna kesiledi.
Kóbinde olardy sýǵa batyryp jiberedi nemese ýlaıdy eken. Eshkim eshqashan olardyń adam qolynan óltirilgenin aıtpaıdy. Sebebi jergilikti halyq «Balalar týǵan ata-anasyna oraldy» dep túsinedi.
Bılik qatigezdikpen barynsha kúresip jatyr. Alaıda qylmystyq jaýapkershilik eshkimdi toqtatyp otyrǵan joq. Al qaıyrymdylyq qorlary qoǵam teris aınalǵan balalardy tek 15 jasyna deıin ustaı alady. Odan keıin balany qaıta otbasyna qaıtarýǵa májbúr. Al jergilikti halyq mindetti túrde birneshe jyl buryn oıǵa alǵan isin júzege asyrady.
Bir syńary ólýi kerek
Madagaskar taıpalarynda egiz bala týylsa barlyq tuqymy qurıdy degen túsinik bar. Egiz qyz týylsa avtomatty túrde ólim jazasyna kesiledi. Anasynda óltiredi. Sebebi ol búkil urpaqqa qaýip tóndirdi dep túsinedi. Qazir baqsylar jaza túrin jumsartty. Endi egizderdiń bir syńaryn tiri qaldyratyn boldy.
Nıgerıada jaǵdaı kúrdelirek. Eger egizder ýaqyt óte kele bir-birine uqsamaı ketetin bolsa, bireýin óltirý kerek edegen túsinik ornaǵan. Sondyqtan ata-analar egizderdi birdeı kıindirip, shash úlgisin de birdeı jasaǵan. Egizderdiń jandary bir dep eseptelgen. Eger olardyń biri qaıtys bolsa, ekinshi syńary molaǵa sary gúl qoıyp, «men saǵan sary gúl beremin, sen maǵan jaryq syıla» deıdi eken. Bul ony ólimnen qutqarý úshin aıtylady.
Sıqyrshy balalar
Nıgerıada zań túrinde sıqyr jasaýǵa tyıym salynǵan. Magıa jasaǵandardy kóp jylǵa túrmege toǵytady. Biraq sıqyrshylarmen kúres shekten shyǵyp jatady. Máselen kózi tıdi nemese sıqyr jasady dep eresekterdi ǵana emes, balalardy da aıyptaǵan. Birneshe jyl buryn eýropalyq eriktiler eki jasar balany ashtyqtan saqtap qaldy. Ony sıqyrshy dep aıyptap, úıinen qýyp jibergen. Bala týystaryna qandaı zıan keltirgeni jumbaq bolyp qaldy. Úıinen qýylǵan balalardyń biri óz oqıǵasyn aıtyp berdi. «Meniń ata-anam qaıtys boldy. Atam aýyryp qaldy. Ápkem osynyń barlyǵyna meni kináláp, mystan dep atap úıinen qýyp jiberdi» deıdi Kınshasydan kelgen Naomı. Munaı jaǵdaılar óte kóp kezdesedi.
Baqyt úshin adamdy qurbandyqqa shalý
2013 jyldyń kókteminde Humane Africa uıymy «Ýgandadaǵy balalardyń ólimi jaıyndaǵy» baıandamada adam shoshyrlyq dáıekter keltirdi. Soǵan sáıkes elde únemi balalardy qurbandyqqa shalatyny aıtyldy. Aptasyna az degende bir bala óltiriledi eken. Bul kásipke aınalǵandaı. Balalardy qurbandyqqa shalý jetistikke jetkizedi dep túsingen. Sonymen qatar osylaısha rýhtardyń qoldaýyna ıe bolamyn dep oılaǵan. Birneshe jyl buryn Ýganda astanasy Kampalada balany tapsyryspen óltirtken qaltaly kásipker ómir boıy bas bostandyǵynan aıryldy. Balanyń denesin jetistik alyp keledi degen túsinikpen qurylys júrip jatqan aımaqqa kómgen.
Bul bir ǵana jaǵdaı. Statısıka jyl saıyn atalmysh qylmys ósip jatqanyn kórsetedi. Qylmystyń bul túrimen kúresetin arnaıy polısıa jasaqtalǵan. Biraq rásim týraly eshkim tis jarmaıdy. Polısıa qyzmetkerleri de baqsylardan qorqady eken. Sonymen qatar belgili bir qarjyǵa olar qylmysty «baıqamaı» qalýy da ábden múmkin.
2008 jylǵy zertteýge saı, Ýganda sumdyq salttary bar jaǵyz el emes. Olar OAR jáne Mozambıkte de bar. Kóbine 3 ten 18 jas aralyǵyndaǵy balalar qurban bolady. Keıde eki qabat áıelderdi óltirip, ishindegi balany alady eken.
Afrıkalyq sıqyrshylar kóp jaǵdaı da ózderi de qurbanǵa aınalady. 2014 jyly Tanzanıanyń bir aýylynda 7 adam óltirilgen. Jergilikti halyq olardy sıqyr jasady dep kúdiktengen. Jyl saıyn 500 baqsy kóz jumady. Biraq olardyń ornyna jańa sıqyrshy kelip, isti ary qaraı jalǵastyrady.
Derek kóz: lenta.ru
