Jer sharyn mekendegen árbir ulttyń ózine tán etnıkalyq, bolmystyq erekshelikterin aıqyndaıtyn mádenıeti, dini, ulttyq qundylyqtary bar. Qazaqstan qoǵamyndaǵy din men mádenıet – ata-babamyzdan  qalǵan úlken mura, asyl qazyna, baǵa jetpes baılyq. Osy amanatqa qıanat jasamaı, kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý, olardy keler urpaqqa jetildirip jetkizý– búgingi urpaqtyń moınyndaǵy paryz.

Qazaqstan qoǵamyndaǵy din men mádenıet memleket tarıhynyń qatpar-qatpar kezeńinen ótip, halyqtyń ózindik bolmysy men ómir saltyn qalyptastyra otyryp órbidi. Ǵylymı ateızm ıdeologıasy qabyldanyp, rýhanı ómirdiń máni ketip, áleýmettik salalardyń barlyǵy materıaldanǵan kezeńde memleket óziniń tili, dili, dini men mádenıetinen qol úzdi, dinı jáne mádenı sana álsiredi, qundylyqtar kómeskilene bastady. Alaıda qoǵamnyń barlyq salasyn materıaldandyrýǵa baǵyttalǵan ıdeologıalyq qondyrmanyń din men mádenıet qubylystaryn tolyqtaı joıýǵa kúshi jetpedi. «Qalpyńnan aıyrylsań da, saltyńnan (dástúrińnen) aıyrylma» dep ósıet etken halyq memlekettiń aksıologıalyq ereksheligin, din men mádenıet sabaqtastyǵyn barynsha saqtaýǵa tyrysty.

Ár nárseniń qaıyry bar degendeı, táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda ıdeologıalyq bos keńistiktiń oryn alýy Qazaqstannyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan dástúrine, sonyń ishinde dinı, mádenı qundylyqtarǵa qaıta oralýyna túrtki boldy. Qazaqstan Respýblıkasy óziniń strategıalyq damý jolyn anyqtap, demokratıalyq, áleýmettik, quqyqtyq, zaıyrly memleketke aınaldy. Elbasynyń bastamasymen memlekettiń mádenı murasy jańǵyrtylyp, kóptegen ıgi jobalar iske asyryldy, ulttyq qundylyqtardyń mártebesi asqaqtady.

Qazaqstannyń zaıyrly memleket retinde ornyǵýy ár túrli dinderdiń qaıta órkendeýine múmkindik jasap, kópkonfessıaly memlekettegi dinı tózimdilik pen kelisimdi nyǵaıtýǵa, dinı senim bostandyǵy men zań aldyndaǵy azamattardyń teń quqyly bolýyna kepildik berdi. Zaıyrly Qazaqstanda konfesıaaralyq yntymaqtastyq pen etnosaralyq biregeılikti, senim men ar-ojdan bostandyǵynyń úılesimdiligin saqtaý basty qundylyq  retinde belgilendi.

Elimizde túrli etnos pen konfesıa ókilderiniń tatý-tátti ómir súrýi, dinı jáne mádenı biregeıliktiń óz qalpyna qaıta kelýi – Elbasymyzdyń júrgizip otyrǵan syndarly da salıqaly saıasatynyń nátıjesi. Konfesıaaralyq jáne etnosaralyq kelisim men suhbattastyqty qamtamasyz etip, tek elimizdiń emes, álemniń úndestigine úles qosý maqsatymen N.Á.Nazarbaev Qazaqstan halqy Assambleıasy men Álemdik jáne dástúrli dinder lıderleriniń sezi atty eki negizgi ınstıtýt qurdy.

Aıtýly eki bastama da Qazaqstan jerin meken etken ár túrli din jáne ult ókilderiniń rýhanı turǵyda qaıta jańǵyrýy men damýyn qamtamasyz etip, órkenıettik, demokratıalyq ustanymdarǵa, memlekettik ulttyq saıasatta olardyń múddesine oraı qurmet pen mádenıetti qalyptastyrýdy basty maqsat etedi. Sonymen qatar ár túrli dinı birlestikter arasyndaǵy dostastyqty damytyp, álemdik deńgeıdegi dinı ahýaldy taldaý men etnosaralyq, dinaralyq janjaldardyń aldyn alýdy kózdeıdi.

Rýhanı qundylyqtardy qaıta jańǵyrtý úrdisi «dinı-mádenı renesanstyń» týýyna septigin tıgizip, búgingi tańda elimizdi mekendegen ár túrli ult ókilderiniń rýhanı túleýine jol ashty. Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy dástúrli konfesıalarmen qatar ár túrli dinı aǵymdar da osy ólara kezeńdi paıdalanyp, jantalasa árekettendi. Álbette, teris pıǵyldy dinı aǵymdardyń negizgi maqsaty qazaqstandyqtardyń dástúrli dinı tanymyn ózgertip, mádenıetinen alystatý ekeni túsinikti.

Búgingi qoǵamda týyndap jatqan teologıalyq, áleýmettik, rýhanı máseleler din men mádenıet fenomenderin durys túsinbeýden, ár túrli úderisterge birjaqty baǵa berýden, tolyqqandy tárbıeniń berilmeýinen paıda boldy. Atap aıtqanda, zańdy túrde tirkelmegen teris pıǵyldy aǵymdardyń kóbeıýi memleket azamattarynyń týra joldan adasyp, radıkaldy ıdeıanyń tasymaldaýshysyna aınalý yqtımaldyǵyn joǵarylatty.

Qoǵam úshin dástúrli emes dinı aǵymdardyń ishindegi eń qaýiptisi – salafızm. Qazaq mádenıetine jat, fýndamentalızmge negizdelgen kózqarasty ustanatyn salafızm aǵymynyń músheleri Qazaqstan úshin dástúrli hanafı mázhabynan, salt-dástúr men ulttyq qundylyqtardan úzildi-kesildi bas tartady.

Jastardyń arasynda sýısıd kórinisteriniń jıileýi, tastandy balalardyń kóbeıýi, qarıalardyń qarttar úıinde ornalasýy, ajyrasý deńgeıiniń joǵarylaýy sekildi áleýmettik máselelerdi búgingi kún tártibindegi ózekti qubylystardyń qataryna jatqyzýǵa bolady.

Mundaı saldarly máselelerdiń Qazaqstan qoǵamynda oryn alýynyń basty sebebi – ulttyq qundylyqtardyń, salt-dástúrdiń, til men dildiń, mádenıet pen din sabaqtastyǵynyń joǵalýy, azamattardyń ulttyq rýhynyń álsireýi, otbasy ınstıtýtynyń qunsyzdanýy.

Áıgili fılosof Gerder salt-dástúr júıesiniń memleket damýyndaǵy róline erekshe baǵa berip: «Salt-dástúr – til men mádenıet bastaýlarynyń anasy» dep tujyrymdaǵan.Memlekettik til, ózindik dil, tarıhı dástúr mártebesin bıik qoıǵan elimizdiń árbir azamaty búgingi kúngi áleýmettik, rýhanı keleńsizdikterge tótep bere alatyndyǵy sózsiz. Memleketti quraıtyn altyn uıa otbasynda berilgen izgi tárbıe men qasıetter balanyń dúnıetanymyn durys qalyptastyryp, bolashaqta qoǵamǵa paıdasy zor azamat bolyp jetilýine negiz bolady.

Halqymyzdyń boıynda ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan izgi qasıetterdiń aınasy ispettes bolǵan dinı tanym men mádenıet –birin-biri tolyqtyryp turatyn bir bútinniń eki jartysy. Mádenıet – halyqtyń bolmysy, ómir saltybolsa, dinı tanym – halyqtyń oılaý júıesin quraıdy.

Rýhanı qundylyqtaryna, mádenı murasyna erekshe mán bergen eldiń irgeci berik, keleshegi kemel. Biz – úlkenge izet, kishige qurmet kórsetetin, ákesi turyp uly sóılegennen bezetin, qyzyna qyryq úıden tyıym salatyn, ata-eneniń qalaýyn qabaǵynan sezetin, ata-anasyn qurmetteıtin, qoldaǵyny bólip berip, kórshi men qonaqtyń kóńilin tabatyn, taǵy da basqa kóptegen asyl qasıetterdi boıyna sińirgen biregeı halyqpyz.

Tereń dinı tanym qalyptastyrý, din men dástúr tutastyǵyn kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý, urpaqtan urpaqqa mura bolǵan asyl qasıetterimizge syzat túsirmeý – búgingi kúnniń talaby. Dinı tanym otbasy ınstıtýtynan bastap qalyptasyp, aqyl arqyly dinı bilim negizinde damyp, turaqtalady. Al ata-babalarymyzdan amanat bolyp kele jatqan ulttyq qundylyqtardy ulyqtaý – halqymyzdyń mádenıetin saqtaýdyń kepili.

Ibadýllaeva A.A.

QR DİAQM DİK

«Din máseleleri jónindegi ǵylymı zertteý jáne taldaý ortalyǵy» RMM

Ǵylymı-zertteý jáne ádistemelik jumys bóliminiń ǵylymı qyzmetkeri