Mońǵolıada 2025 jyldan bastap qujattardy kóne «Mońǵol jazýyna» (Mongolyn bıchıg) kóshirý josparlanǵan. Keıbireýler shırek ǵasyr mektepte oqytylyp kele jatqan jazýdy meńgerý qıynǵa soqpaıdy dese, endi bireýler jobanyń belgilengen ýaqytta iske asatynyna kúmán keltiredi, dep habarlaıdy Qamshy aqparattyq agenttigi Azattyq radıosyna silteme jasap.
ORTA ǴASYRDA QALYPTASQAN JAZÝ
1991 jyldan bastap Mońǵolıanyń jalpy bilim beretin mektepterinde jeke pán retinde oqytylyp kele jatqan, barlyǵy 28 áripten turatyn kóne mońǵol jazýy joǵarydan tómen qaraı túziledi.
Tarıhı derekter boıynsha, kóne mońǵol jazýyn kezinde mońǵol áskeri tutqyndaǵan naıman memleketiniń Taıan hanynyń hatshysy Tatatýńǵa Shyńǵys hannyń buıryǵymen uıǵyr áripiniń negizinde jasap shyǵarǵan. Orta ǵasyrda dúnıege kelgen «Qupıa shejire», «Altyn shejire», «Qazynalar qory», býddızmniń qasıetti kitaptary «Ganjýr» men «Danjýr» tárizdi eńbekter kóne mońǵol tilinde osy jazýmen jazylǵan.
Gúljan Talǵatqyzy Mońǵolıanyń qazaqtar kóp qonystanǵan aımaǵy Baıólkede jalpy bilim beretin mektepterdiń birinde mońǵol jazýy páninen sabaq beredi. Onyń sózinshe, 6-synyptan bastap 9-synypqa deıin oqytylatyn bul pándi ıgerý oqýshyǵa ońaıǵa túspeıdi.
- 2025 jyldan bastap barlyq qujattar kóne jazýǵa kóshedi dep jatyr. Soǵan baılanysty mektepte úsh jyl oqytamyz. Bıyl osy pán boıynsha sabaq berip júrgenime on eki jyl toldy. Biraq balalardyń barlyǵy jaqsy meńgerip kete almaıdy. Biren-sarany bolmasa, kópshiligi sol aty-jónin jazýdan kóp asa bermeıdi, - deıdi Gúljan Talǵatqyzy.
Mońǵol tiliniń kırıllısaǵa negizdelgen qazirgi alfavıti 1941 jyly qabyldanyp, qoldanysqa engizilgen.
Mońǵolıada turatyn jýrnalıs Ómirbek Qabaıdyń pikirinshe, endi birneshe jyldan soń qazirgi alfavıtpen qatar qoldanysqa engizý josparlanyp otyrǵan mońǵoldyń kóne jazýyna qalyptasý qıyndyq týǵyzbaýy tıis.
- Mońǵolıa kóne uıǵyr-mońǵol jazýyn kırıllısamen qosa paıdalanýyn 2025 jyly tolyq júzege asyrýdy maqsat etip otyr. 1991 jyldan beri oqýshylar bul jazýdy mektep qabyrǵasynda oqyp, úırenip júr. Sol sebepti asa kóp qıynshylyq týdyra qoımaıdy, - deıdi Ómirbek Qabaı.
KIRILLISA NEGİZİNDEGİ ÁLİPBI
Mońǵolıa ǵylym akademıasynyń akedemıgi Bákeı Aǵyparuly arnaıy zań qabyldap, bekitken jobanyń iske asyp ketetine kúmáni baryn aıtady.
- Osydan eki jyl buryn «Mońǵol tili» týraly jańa zań bekitilgen kezde 2025 jyly jazýdyń eki túri (kırıllısaǵa negizdelgen jáne kóne mońgol jazýy – avtor.) qoldanysta bolady degen sheshim qabyldanǵan. Árıne, zańdy bekitý qarsańynda kóptegen pikirler boldy. «Bul jazýdy tek til bilimi salasyndaǵy ǵalymdar bilse jetkilikti, jalpy jurtqa qajettiligi qansha?» degen de pikirler aıtyldy. Biraq zań qabyldandy. Áıtkenmen zań osy qalpynda iske asyp ketedi deý qıyn, - deıdi ǵalym.
Mońǵolıa is qujattaryn jazýda kırıllısaǵa negizdelgen alfavıtpen birge eski mońǵol jazýyn da qoldanysqa qatar engizýdi josparlap otyrǵan shaqta, Qazaqstan qoǵamynda álipbıdi latyn grafıkasyna kóshirý jóninde bastama talqylanyp jatyr. Jaqynda el prezıdenti Nursultan Nazarbaev 2017 jyldyń sońyna deıin qazaq álipbıiniń jańa grafıkadaǵy biryńǵaı standartty nusqasy – latyn álipbıin qabyldaý týraly tapsyrma bergen. Ol 2012 jyly jeltoqsanda jarıalaǵan "Qazaqstan-2050" strategıasynda 2025 jyldan bastap latyn álipbıine kóshýge kirisý qajettigin aıtqan.
Sovet úkimeti tusynda Qazaq SSR-inde alfavıt Mońǵolıamen shamamen bir ýaqytta - 1940 jyly kırıllısaǵa kóshirilgen. Onyń aldynda - 1929 jyldan 1940 jylǵa deıin latyn grafıkasy qoldanylyp kelgen edi. Al 1929 jylǵa deıin qazaqtarda arab qaripterine negizdelgen tóte jazý qoldanysta bolǵan.
