Sheffıld Hallam Ýnıversıtetiniń qyzmetkeri Devıd Klark búkil álem sengen 100 jyl burynǵy jalǵan oqıǵany jarıalady dep jazady Qamshy aqparattyq agenttigi.

1917 jyldyń kóktem aıynda brıtandyq gazet jantúrshigerlik oqıǵany jarıalady. Ýaqyt óte kele ony halyqtyń nazaryn basqaǵa aýdýrý úshin oılap tabylǵan oqıǵa degen pikirler aıtyldy.

Sol ýaqytta Brıtanıa Qytaıdy Antantaǵa jaqtasyp soǵysýǵa úgittep júrgen.

Sol jyldyń aqpan aıynda North China Daily News gazetinde nemis Germanıa armıasy máıitterden glıserın alady degen materıaldy jarıalady.  

Qaıtys bolǵandardyń denesin qaıta óńdeıtini týraly sybys 1915 jyly paıda bolǵan. Alaıda birde-bir resmı derek kózi ony naqty aqpar retinde rastamady.

Times «Nemister jáne olardyń ólekseleri» (Germans and their Dead) degen taqyryppen maqala jarıalady.  Ol alǵash ret 10 sáýirde Berliner Lokal-Anzeiger gazetinde jaryq kórgen.

Onda jýrnalıs Karl Rosner máıitter fabrıkasynan ótip bara jatqanda jaǵymsyz ıis sezgenin jazady.

Rosner jylqylar men qashyrdyń denesine qatysty qoldanatyn Kadaver sózin qoldanǵan.

Times Belgıanyń BAQ derek kózin paıdalanyp, máıitter qalaı óńdeletini týrasynda jaǵa ustatarlyq derekterdi jarıalady.

Keıinnen satıralyq Punch jýrnalynda «Etpen ne isteıdi?» degen taqyryppen maqala jarıalandy. Osydan keıin Germanıa bıligi taralǵan aqparatty joqqa shyǵardy. 

Áli kúnge deıin bul aqparatty qandaı maqsatta taratqany anyqtalmady. 

1925 jyly ser Ostın Chemberlen Palatada «jalǵan aqparattyń» eshqashan eshqandaı negizi bolmaǵanyn aıtady.

Sholýshy: Ásem Álmuhanbet