«Tarıhyn bilmegen ulttyń bolashaǵy bulyńǵyr». Platonnyń óz zamandastaryna aıtqan bul sózderin keıingi óskeleń urpaq este ustap, umytqan emes.
Keler jyly búkil qazaq jurty Qazaq handyǵynyń qurylýyna 550 jyl tolýyn atap ótpek. Kereı men Jánibek hannyń Ábilhaıyr qurǵan «kóshpeli ózbekter» memleketi ústemdigine qarsy kúresi jańa memleket - Qazaq handyǵyn tarıh sahnasyna alyp shyqty. Sol kezde-aq, qazaq halqynyń qazirgi ataýy qalyptasty, XV ǵasyr aıaǵynda «qazaq» termıni paıda boldy. Bylaı qarasań, bul derekter elimizdiń tarıhynan belgili, biraq ta ǵalymdar men tarıhshylar arasynda balamaly pikirler bar.
Tarıhı negizi joq memleket te, ult ta bolý múmkin emes, sondyqtan da «Memlekettik saıasatty damytý qory» qoǵamdyq qory 2014 jyly 8 qarashada Astanada «Qazaq halqynyń qalyptasý tarıhyn meńgerý maqsatynda qoǵammen jumys júrgizýdi uıymdastyrý jáne soǵan sáıkes monografıa daıyndaý» jobasy aıasynda birinshi josparlanǵan kezdesý ótkizdi. Kezdesýdiń basty maqsaty - qazaq halqynyń keshendi etnomádenı, etnografıalyq jáne etno-áleýmettik zertteý nátıjelerin jarıalaý, ony zertteýdegi daýly máselelerdi anyqtaý maqsatynda «Qazaq halqy jáne qazaq(stan)-dyq biregeılik: qalyptasý tarıhy jáne qazirgi zamanǵy úrdister» taqyrybynda monografıa qurastyrý boıynsha usynystar ázirleý.
Kezdesýdiń basynda joba jetekshisi, fılologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Tımýr Anatolevıch Kozyrev sóz sóıledi. Ol óz sózinde árkim óz eliniń tarıhyn bilýdiń, onyń sózinshe «keleshekti qolǵa alý» kerektiginiń qanshalyqty mańyzdy ekenin atap ótti. Sodan keıin joba jetekshisi jınalǵandar aldynda óz baıandamasyn oqyp berdi. Ol kisiden keıin B.Ǵ. Aıaǵan (Memleket tarıhy ınstıtýty), R.M. Abdrahıeva (áleýmettaný magıstri), M. A. Sydyqnazarov (L. Gýmılev atyndaǵy EUÝ janyndaǵy zamanaýı zertteýler ortalyǵynyń dırektory), D. Qosnazar (Nazarbaev-ortalyǵy) sóz alyp, óz pikirlerin bildirdi.
Baıandama taqyryby qazaq halqy tarıhynyń paıda bolýy, «qazaq» ataýynyń týyndaýy, elimizdiń aýmaǵynda musylman dininiń taralýy, qazaq halqynyń birligi men onyń júzge jáne taıpaǵa bólinbeýi týraly máselelerdi qamtydy. Sóz sóıleýshiler ulttyq tarıhty úzindi túrde oqytý qajettiliginen arylý jáne qoǵamǵa birtutas kórinis jasaýǵa tyrysý kerektigin atap ótti.
Sarapshylyq komısıa quramyna ǵylymı álemde pikirleri oryndy sanalatyn bes adam, ıaǵnı ǵalymdar men zertteýshiler kirdi. Olardyń ishinde T.A. Kozyrev, ǵylymı keńesshi – G.A. Aqsaqalova, Memleket tarıhy ınstıtýty dırektorynyń orynbasary – D.R. Temirǵalıev, saıasattaný ǵylymdarynyń doktory – G.K. Quljanova, halyqaralyq Túrki akademıasynyń áleýmettik-ekonomıkalyq zertteýler ortalyǵynyń menedjeri, áleýmettaný ǵylymdarynyń kandıdaty – K.E. Jamanǵulov. Endigi kezekte sarapshylar aldynda qazaq halqynyń qalyptasý tarıhyna arnalǵan ańyzdardy, tarıhı kýálikterdi, fólklor jáne basqa da derek kózderin, sondaı-aq monografıa daıyndaý jáne tarıhı qujattardy jınaqtaý sıaqty mindetter tur.
Kelesi kezdesý 15 jáne 22 qarashaǵa belgilendi. Onda atalǵan másele boıynsha talqylaý taǵy da jalǵasatyn bolady. Úsh kezdesýdiń qorytyndysy boıynsha joba taqyrybyna arnalǵan monografıa qurastyrylady. Osy jumystyń nátıjeleri jarıalanǵan málimetter árbir qazaqstandyqqa qyzyqty bolary sózsiz.
Janna Bekbergenova,
Astana qalasy.
