«Nazarbaı – álemde 7-shi baı»

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevty Qytaıdaǵy qazaqtar áli kúnge «Nazarbaı» dep ataıdy. Qaı qazaq aıtqanyn kim bilsin?! Estigenimiz «Nazarbaı álemde 7-shi baı» eken. Bul meniń 7-synypta júrgende maqtan etetin áńgimelerimniń bireýi bolatyn... Kórshimiz qazaqylanyp ketken uıǵyr edi, sonyń balasyna, tipti biz turatyn kóshege jańadan kóship kelgen qytaıdyń balasyna da osylaı maqtanatynmyn.  Ata-ájelerimiz qansha jerden «sábet» dese de, bizder Qazaqstan dep ataýdan jańylmaýshy edik. Áıteýir, «Nazarbaı álemde 7-shi baı» degen sóz «Qazaqstan álemde 7-shi baı» degenmen para-par bolatyn. Kishkene bolsaq ta,  tıtteı kıkiljiń bolsa, «eı, Nazarbaı álemde 7-shi baı, eı» dep keýde bermeıtinbiz...

«Bizdi jerimizben surapty»

«Nazarbaı bizdi jerimizben surapty.  Jań zymın: «alsań qazaqty kóshirip alyp ket. Biraq jer qalady» degen eken. Sonymen ary aıtyp, beri aıtyp, amal joq, kóndire almaı ketipti».  Eki qazaqtyń basy qosyla qalsa aıtatyndary osy áńgime edi sol kezde.

Qart otyratyn: «ata-babamyzdyń basy jatqan jer ǵoı, jerimizben berse bolatyn edi» dep.

Jas otyratyn: «áı, bere qoımaıdy-aý, ózimizdi aýylymyzben kóshirip alyp ketce de shúkir, jer kóp qoı ol jaqta...»

Apa otyratyn: «jalǵyz sińilim qalyp edi...» dep oramalynyń ushymen kózin súrtip.

«Meırambek jetim eken»

Qytaıdaǵy búkil qazaqtyń bir ýaıymy osy bolatyn. «Baıǵus bala-aı! Ákesi de, sheshesi de joq eken... «Boztorǵaıdy» zarlatqanyn qarashy! İshi sherli ǵoı » dep kádimgideı júrekteri ezilip otyratyn úlkenderdiń. «Búkil Qazaqstannan «Boztorǵaıdy» sahnada shyrqaýǵa batyly jetken jan bolmapty. Sonda osy Meırambek «aıtam» depti. Jetim ǵoı, sorly, qaıtsin endi?!» Áńgime jelisi osylaı jalǵasa beretin. Áıteýir eńbektegen balasynan eńkeıgen qartyna deıin Meırambektiń tilektesi edi. Tipti «Meırambek ólip qapty» degen sóz jıi taraıtyn elge. Sóıtsek, eldiń «osy bala aman bolsa eken, jazym bolyp qalmasa eken» degen arman-tilegin biletin qýlar «qyzyq bolsyn, el-jurttyń qaıǵyrǵanyn kóreıin» deıtin bolsa kerek.   Sol jel sózdiń ózine ortaıǵanyn aıtsań olardyń. Bir Qudaı biledi?!

«Óleńińdi elińe barǵanda oqy!»

8-synyp. Ádebıet páni bolyp jatqan...

Jas qyranǵa armanyn balap ushqan,

Atqandaı kórinedi tań alystan...

Araılanǵan tań bolyp kórinesiń,

Myna maǵan, ýa, elim Qazaqstan!

Daýysym shińkildep bolsa da ekpindi shyǵyp jatqandaı kóringen.  Ádebıet pániniń muǵalimi «Bul óleńińdi elińe barǵanda oqy!» dedi short kesip. Ustazdyń sózi zań bizde. Toqtata qoıdym. Úziliske shyqqanymda «óleńiń jaqsy, biraq bul jerde emes, elińde oqı ǵoı» degen tanys daýys taǵy estildi...

«Qazaqstanǵa baratyndar qara kostúm kıedi»

8-synyp. Bizden joǵary oqıtyn eki jigit Qazaqstanǵa ketetin boldy. Bul áńgimeni búkil mektep, tipti búkil qalashyq biledi. Bir kúni ekeýi shyttaı bolyp qara kostúm kıip keldi. Biz oıladyq: «Qazaqstanǵa baratyndar qara kostúm kıedi eken» dep. Belgili ǵoı, bir úıdiń kenjesimiz. Qolqa saldym shesheme: «maǵan qara kostúm kerek». «Ony qaıteıin dep ediń, mektep kıimiń bar ǵoı». «Jaı... ózim kıgim keledi». Alyp tyndym. Qara kostúm de ıyqqa ilindi. Biraq Qazaqstanǵa ketý týraly habardyń nyspysy joq. Maqsat – «el de meni Qazaqstanǵa ketedi» desin deý. Maqsat oryndaldy.

«İshki ólkeden oqısyń»

Qytaıdaǵy qazaqtar Qytaıdyń Shyńjańnan basqa bóligin kóbinese «ishki ólke» dep ataıdy. Men segizinshi synyp oqyǵan jyly Az ulttar ókilinen jaqsy oqyǵandardy memleket «ishki ólkeden» tegin oqytatyn zań shyqty. Týys-týǵandar meniń «ishki ólkege» ketetinime kúmándanǵan joq. Biraq «Seniń oıyń darbyzda, meniń oıym sary qyzda»-nyń ózi boldy.

Emtıhanǵa eki kún qalǵanda daıyndalǵan boldym. Túpki oıym –  emtıhannan ótpeý. Ketý...

«Ál-Farabıde oqımyn, 28-shi baqshada qydyramyz»

9-synyp. Qyzdarǵa hat jazý bastaldy. «Qurmetti pálenshe, osy kúnge deıin eshkimge ǵashyq bolyp kórmeppin jáne budan keıin de eshkimge ǵashyq bolmaımyn, tek sen ǵanasyń... Biraq men kóp uzamaı Qazaqstanǵa ketem. Onda eń myqty ýnıversıtet ál-Farabıde oqımyn... sen de sózsiz keletin bolasyń. Ekeýmiz 28-shi baqshada qydyratyn bolamyz».

«Ál-Farabı» men «28-baqsha» bizden buryn Almatyny kórgen aǵalarymyzdan estigenim edi...

Men qydyrdym. Ol áli qydyra alǵan joq...

«Denem – Qytaıda, basym – Almatyda»

Ol Qazaqstannan keldi. Bir jyl buryn ketken. Bir kórýge asyqpyz. Qyz dep qalmańyz – jigit. Aqyry, sýretin kórdik. Tankke minipti. Uqqanymyz: «ál-Farabıde tankke minip, ásker bolasyń».  Aýrýym asqyna bastady. Tezirek ketý kerek. Sabaq qaldy jaıyna. Kóregen ǵoı ustazdar. Estıtinim: «ne boldy saǵan, óstip júrip qurısyń! Qazaqstanǵa ketseń ketetin shyǵarsyń, ol jerde de oqý kerek». Durys qoı. Biraq olar qaıdan bilsin, denem – Qytaıda, basym Almatyda júrgenin...

«Tórt ana úshin bolǵan kúres...»

Alǵash qolyma túsken Qazaqstannyń kitaby – Muhtar Shahanovtiki.

«Tórt ana úshin bolǵan kúres – kúresterdiń ulysy». Meniń endigi uranym osy boldy. «Alty aı boıy Otyrardy ala almaý,

Alty aı boıy Otyrardyń osal tusyn taba almaý».

Aıǵaıdy salatynmyn kep... Shyńǵysqandy jek kórgenim-aı sol kezdegi. Ózim bilem.

«Kóresińder, Dınara Qyryqbaıdy alam»

Qazaqstannyń konsertteri jıi kórsetile bastady. Bir konsertte Dınara Qyryqbaı esimdi órimdeı qyz án saldy. Jasy menimen shamalas bolsa kerek. Janymdaǵylar qaǵytyp otyr. «Sen Qazaqstanǵa baratyn ediń ǵoı, Dınaraǵa sóz salatyn shyǵarsyń»...

«Sóz salǵan bylaı tursyn, kóresińder, Dınara Qyryqbaıdy alam» deıtinmin.

Qazir qaıda júr eken, á, Dınara!

«Nazarbaı shaqyrdy balamdy!»

Meniń ketetinim anyq bolǵaly aýyl ishinde áńgime gýleı bastady... «Jalǵyz sheshesin tastap qaıda barady eken. Júrmeı me osynda. Ne jetpeı jatyr?!». Tipti shesheme kelip aqyl aıtatyndarda tabyldy. «Munda da jaman oqymaıdy ǵoı, ony jiberip qaıtesiń sábetke. Janyńda bolsyn da. «Qara qoldar» kóp eken, atyp ketedi, shaýyp ketedi deıdi. Ol jaqta júrip anaý-mynaý bolsa kótere almaısyń ǵoı sen sorly...».

Sheshem aıtatyn:  «Nazarbaı aman bolsyn! Sol kisi shaqyryp jatyr eken ǵoı qazaqtardy. Barsyn. Ózi bettegen eken. Betinen qaqpaıyn».

«Birinshi ret qatty jyladym»

Qytaıda pasport jasatýdyń álegi kóp. Eki jyl ýaqytym ketti. Biraq  esh ýaıym bolǵan joq mende. Bir úmittiń jetegimen jerde emes, aspanda qalyqtap júrdim... Tipti qashan ketem dep kún sanaıtyndy, saǵat sanaıtyndy shyǵardym. Aqyry, jettim sol kúnge. Qytaıdyń qyzyl pasporty qolǵa tıdi. Ózimizdiń qoldan kelmeıtindi bildik te, Qazaqstanǵa vıza alyp beretin deldalǵa berdik. Onyń da jigit eken. Jasatyp berip jiberdi. Mine, ketkeli turmyn... Kólikke mindim. Sheshem bar jaqsysyn eki chemodanǵa syıǵansha salǵan.

Ákem marqumnyń izi qalǵan kóshege, sol kóshemen áli júrip jatqan shesheme qaradym. Qalqaıyp qara shańyraǵym, ortaıyp kórshilerim tur. Kózimnen jas yrshyp ketti. Solqyldap kep jyladym... Olar da jylady.

«Orys osyndaı bolady eken-aý!»

2003 jyl. 6 qyrkúıek. Shekarada turmyn. Jan-jaǵym «bydyrı-sydyrı, avaı-davaı» dep byldyrlaǵan kózi kókterge toldy. Oılap qoıam: «mynalardyń kózi kók, sózi kóp eken ǵoı», «Orys osyndaı bolady eken-aý!» dep. Teledıdarda kishkene kórinýshi edi, ne degen dáý ózderi! Qyzdaryn aıtsaıshy, myjyp keter me eken, qaıter eken...».

Áıteýir shekarashylardyń yqylasy jaqsy olarǵa. Kishipeıildik kórsetip, ótkizip jatty.

«Saqshylardyń tóbesine qoı jaıýǵa bolady...»

Mundaı kólemdi shapkany birinshi ret kórip otyrmyn. Qazaq saqshysynan. Bizde áskerılerdiń bárin saqshy dep ataıdy, keıin bildik olardyń polısıa degen aty bar ekenin. Asa bir saǵynyshpen «Assalaýmaǵaleıkým!» dedim pasportymdy suraǵan aǵaǵa. «Saldyń ba?» dedi, «neni?» dep edim, «bar qystyryp kel pasportqa» dep artqa ıterdi. Menen keıin turǵan kisi shekaradan kóp ótken bolsa kerek, «baýyrym, ishine 200 teńge qystyryp bere sal» dedi sybyrlap. Endi ǵana tanyǵan 200 teńgeni qystyra qoıdym. Pasportymdy qaraǵan boldy da, ótkizip jiberdi.

«Aı, aǵam-aı! Maǵan 200 teńge eshteńe emes qoı, andaǵy shapkańyzden uıat boldy-aý» dedim ishimnen.

strong