Bul kezeń júktilik kezden 8-9 jasqa deıin jalǵasady. Alǵashqy jyldary bala ákesinen góri anasyna kóbirek táýeldi keledi. Qajettiligi jaqsy qamtamasyz etilmegen bala keıin óskende mańaıynan shý ketpeıtin baqytsyz bala bolyp ósedi. Bul kezde ananyń eń basty mindeti balany emizý bolmaq. Ana súti arnaıy zertteýden ótip, onyń bala úshin taptyrmas vıtamınder jıyntyǵy ekendigi dáleldengen. Sondaı-aq, ananyń balany qushaǵyna qysýy men emizýi de úlken mánge ıe. Nárestesin óbekteý arqyly ekeýiniń arasynda erekshe jaqyndyq, súıispenshilik pen aınymas mahabbat paıda bolady.
Emizý kezinde áıeldiń ashýly bolýy, tynyshynyń ketýi men sabyrsyzdanýy nemese emizip otyryp basqa jumyspen aınalysýy omyraýdaǵy balanyń ishki sezim músheleriniń qalypty damýyna keri áserin tıgizbeı qoımaıdy. Ári bundaı keleńsizdikterden bala ómir boıy aryla almaıdy.
Balany emshekten erte shyǵarý zıandy. Emshekten óte erte shyqqan balalarda saýsaq sorý, tyrnaq tisteleý, tósekke jiberip qoıý sekildi jaısyz jaıttar baıqalady. Bul kezdegi uıqynyń da mańyzy óte zor. Jańa týǵan sábı tipti 24 saǵatyn túgelge jýyq uıqymen ótkizedi deýge bolady. Ósken saıyn sábıdiń uıqysy da birtindep azaıa beredi. Balanyń pysyldap alańsyz uıyqtaýy úshin tazalyqpen qatar jaıly da jyly oryn ázirlenip, barynsha jaǵdaı jasalýy kerek.
Árıne, mahabbat, súıispenshilik, jaqsy kórý, meıirimge bóleýdi beı-jaı qaldyrýǵa bolmaıdy. Anasynyń mahabbaty men meıirimine qanyp ósken bala ózine senimi mol, aınalasyndaǵylarmen tez til tabysyp, qoıan-qoltyq aralasa ketýi ońaı, súıkimdi bolyp ósedi. Ózine qajetti ana mahabbatynan eki jyl maqurym qalǵan bala basqalarmen til tabysa basy qosylyp oınaýy qıyn, adamǵa juǵymsyzdaý bolyp ósedi.
Bala bul kezde mańaıynda bolyp jatqan qubylystardy tolyqtaı sezine alady. Tipti áke-sheshesiniń ózara tatýlyǵy men salqyndyǵyn da ajyrata alady. Bul degenińiz, balaǵa kórsetiler meıirimmen qatar ata-ananyń óz arasyndaǵy tatýlyǵy da aıtarlyqtaı mańyzǵa ıe ekendigin bildiredi. Otbasyndaǵy ydys-aıaqtyń syldyrlaýy, jıi-jıi beleń alatyn urys-kerister, balasynyń kózinshe sheshesin ákesiniń bylapyt sózdermen balaǵattaýy, tipti qol kóterýi nátıjesinde balada únemi qorqaqtyq pen úrkektik paıda bolady. Ómiri bir bitpeıtin yryń-jyryń, kıkiljińdermen áke-sheshesiniń túbinde ajyrasyp tynatyndyǵyn oılaý bala janyna jazylmas jara salyp, ony ishteı úlken kúızeliske ushyratady.
Sondaı-aq, bul jas aralyǵynda bala boıynan ózindik dene múshelerin tanýǵa degen áýestik baıqalady. Qoldarymen aıaqtaryn ustap kórip, oınaýǵa talpynady. Júrý, sekirý, birdeńege shyǵý sekildi qımyldarmen syrtqy álemmen tam-tumdap tanysa bastaıdy. Táı-táı basyp júre bastaǵan tusta aınalasyndaǵy kózi shalǵan nárseniń bárin ustap kórgisi, ózine alǵysy keledi. Tipti ary-beri súıretip kórip, jyrtyp ıa bolmasa birden aýzyna salady, zattardyń oryndaryn aýystyryp, syndyryp, tógip, qıratyp, ishin kórýge qumartady. Balanyń bundaı áreketteri- onyń qorshaǵan ortamen birtindep tanysýy, úırenýi, túısinýi ekendigin umytpaǵan jón. Kóptegen ata-analar balanyń osy kezdegi tynymsyz áreketinen, ár nárseni bir shuqylap shashýynan mazalary ketip, olardy ursyp, uryp jatady. Al, balanyń áleýmettik psıhologıasynyń qalyptasýy turǵysynan ata-analar bul kezde olardy kóp shekteı bermeýleri kerek. Bala bul kezde ózindik kóptegen tájirıbeleriniń arqasynda óz-ózine senimi nyǵaıǵandyǵyn is-áreketimen basqalarǵa kórsetpek bolady. Balanyń bul kezde «ózimshildigi» barynsha basym turady. Ol “ózin” jáne “ózimshildigin” bárinen joǵary qoıady.
Elikteý – bul kezde balaǵa tán basty erekshelikterdiń biri. Eliktegish balaǵa jaı sóz, jyly qabaqtan góri úlkenderdiń úlgi bola alarlyq is-áreketi kóbirek áser eteri sózsiz. Balaǵa kórsetiler is-qımyl onyń bes sezim múshesin (kórý, estý, ıiskeý, dám sezý, ustap kórý) birdeı qanaǵattandyra alǵany durys.
Bala qyzyǵýshylyqtaryna yńǵaıly ártúrli orta uıymdastyra bilgen jón. Bala boıynan erkindik, ózine degen senim men alǵa umtylys baıqalǵanda, ony az da bolsa óz erkinde ustaǵan jón.
Bul kezeńde balada sezimtaldyq, mendik jáne qalaý erkindigi, aqyl men logıka bar bolǵanymen, óte báseń kúı tanytady. Sondyqtan, bul kezeńde balamen qarym-qatynas ornatarda, qalaýymyzdy oǵan bildirerde ony kóndiretin qısyndy sózder tabýdyń ornyna qaıta onyń arqasynan jaı ǵana qaǵyp, kózderiniń ishine qarańyz. Óıtkeni, bul arqaǵa qaǵý, denesine jaqyndaý balada senimdilik pen qabyldanǵandyǵy jaıly sezim qalyptastyrady. Bul onyń janyn jaıly sezimge bóleıdi ári sizben «ashyq qarym-qatynas» qurýyna jaǵdaı týǵyzady.
Úırený men jetilý bul kezeńde bes sezim múshesine negizdelgen. Sondyqtan, beriletin qandaı da bir málimettiń osy osy bes sezim múshesine birdeı qaratylýy óte mańyzdy.
Bala bul kezde:
* Bar dúnıeniń kiltin ózi ustap turǵandaı sezinedi;
* Bıologıalyq denesin planetalarǵa ornalastyrǵysy keledi;
* Óte ózimshil keledi. Menmendigi kúshti bolady. Neniń bolsa da irgetasyn «men» ǵyp qalaıdy;
* «Bárin de isteı alamyn» degen senimde bolady;
* Balanyń bul kezde úgit-nasıhatqa emes, kerisinshe baı tájirıbe men úlgili is-áreketterge, úlgi tutar adamdarǵa kóńili kóbirek aýady.
Bul kezeńde bala úshin eń mańyzdy nárse: ony erekshe bir súıispenshilikpen arqaǵa qaǵyp, denesine jaqyndaý arqyly áser etý. Balanyń týylýymen birge mıdaǵy et seziný ortalyǵy támamdalady ári basqa da mı baılanystary osy ortalyq arqyly týǵannan keıin jetile bastaıdy. Sondyqtan, bul kezeńde denege áser etý óte mańyzdy.
Bul kezeńde bala úshin ekinshi qajetti nárse:
* Senimdilik;
* Jylylyq;
* Tózimdi bolý;
* Onyń qatelesýin túzetip, dúnıeni tanýyna jaǵdaı jasaý;
* Balanyń bes sezim múshelerin damytatyn, jetildiretin orta ázirleý.
Bul kezeńde bala úshin qaýipti nárse: fızıkalyq qorqytý men úrkitý. Balany tomaǵa-tuıyq, buıyǵy, jasqanshaq qylyp jiberedi.
Jaman úlgi, nashar qylyqtar. Bala bul kezeńde kóz aldyndaǵy ne bolsa soǵan eliktegish keledi. Ol jaqsy-jamanyn ajyratyp jatpastan birden boıyna qabyldaıtyndyqtan, kórgen jaǵymsyz qylyqtar onyń boıynda ómir boıy qalyptasyp qalýy múmkin.
Aldabergen Úsen
