Qazaqtyń kórnekti ǵalymy Shoqan Ýálıhanovtyń patshalyq Reseı úshin tabysty atqarǵan isiniń biri – Qashqarıa sapary. Qıyndyqqa toly sol sapary jaıly saıahatshy-ǵalym «Shyǵys Túrkistan. Saıahat kúndeligi» atty joljazbalar serıasyn jazyp qaldyrdy.
Sonyń biri «Qashqarǵa barǵan jáne Qashqardan Alataý okrýgine keri qaıtqan saparym týraly» atty kúndelik-jazbasynda: «Meniń Qashqarıaǵa saıahatym 1858 jyldyń ıýn aıynyń 28 kúni bastalyp, 1859 jyldyń 12 aprelinde aıaqtaldy. 10 aı, 14 kún degende Vernyı bekinisine keldim» deıdi.
Osy bir uzaqqa sozylǵan azapty saparynda Shoqan Ýálıhanov ózine tapsyrylǵan barlaýshy-tyńshylyq mindetterdi de qosa atqardy. Iaǵnı Semeı qalasynan shyǵyp Qashqarǵa jol tartqan kerýenshiler qosynynda «tyńshy orys ofıseri» birge bara jatqany jaıly habar ózinen buryn jetip qoıǵan-tyn.
Asa mańyzdy, óte kúrdeli mindetti atqarýshy adam retinde Shoqanǵa ózin qorǵaý úshin arnaıy janqarý (tapansha) berilgen kórinedi. Ǵalymnyń kúndelik jazbalaryn oqyp otyryp, onyń qolynda mundaı shaǵyn pıstolettiń birnesheýi bolǵanyn ańǵaramyz. Mysaly, 1985 jyly Sh.Ýálıhanovtyń Almaty qalasyndaǵy «Jazýshy» baspasynan shyǵarylǵan tańdamalysynyń 453-betinde Qashǵardaǵy óte yqpaldy aqsaqal Nasyreddınniń balasyna óz atynan shaǵyn pıstolet syılaǵanyn jáne bul oqıǵa jaıly eki tarap ta qupıalyq saqtaýdy jón kórgeni jaıly jazbasy bar.
Joǵarydaǵy qarý qazir Shoqan Ýálıhanov atyndaǵy «Altynemel» memlekettik memorıaldy mýzeı qorynda saqtaýly tur. Ótken shilde aıynda elorda tórinde uıymdastyrylǵan Almaty oblysynyń mádenı kúnderi qarsańynda joǵarydaǵy jádiger, qundy buıym retinde Qazaqstan Qarýly Kúshteri áskerı-tarıhı mýzeıinde kórmege qoıylyp, elordalyqtarǵa tanystyryldy.
Jádigerdiń resmı qujatynda: atalmysh buıym 1958 jyly naýryz aıynyń 12-si kúni № 165 akti boıynsha, Qazaq KSR Mádenıet mınıstrliginiń №3 buıryǵymen joǵarydaǵy mýzeıge berilgeni jaıly jazylypty. Jáne tapanshanyń bir búıirinde altynmen ádiptelip jazylǵan «Shoqan Ýálıhanovqa 1858 jyl» degen jazý bar. Bundaǵy «1858 jyl» degeni ǵalymynyń Qashqar saparyna attanǵan ýaqyty.
Qujat boıynsha tapanshanyń aty – «Braýnıń». Onyń uzyndyǵy – 11 sm, eni – 9 sm. Óndiristik nómiri – 7552. Bul jádigerdi 1958 jyly qazirgi Almatydaǵy Memlekettik ortalyq mýzeıi Gennadıı Vasılevıch Popov degen azamattan 100 somǵa (rúbl) satyp alypty. G.V.Popovqa qarýdy 1936 jyly Ospan esimdi qazaq tamyry syıǵa tartqan. Al Ospannyń qolyna qalaı túsip júrgeni belgisiz.
Osy maqalany jazý barysynda ańdaǵanymyz – bul qarýdyń aty «Braýnıń» emes. Sebebi braýnıń-tapanshany oılap tapqan adam Djon Mozes Braýnıń 1855 jyly týǵan, 1858 jyly bul úsh jastaǵy bala. Tapanshany qujattandyrý barysynda qatelik ketken. Tapanshanyń shynaıy aty – velodog. Qarýdy fransýz ınjeneri Sharlem Fransýa Galan 1850 jyldary oılap tapqan. Velodog-tapanshanyń salmaǵy 300 gram, uńǵysynyń keńdigi – 5,5 mm, aınalmaly tańdaıyna bes oq syıady. Velodogtiń braýnıńten basty aıyrmashylyǵy shúrippesiniń syrtynda sheńberli qorǵanysy joq.
