Baıan Alagózovanyń ákesi Maqsat Muhıtdenov taǵy da hat jazdy. Hat Ult.kz portalynda jarıalandy. Qazaqstandyq prodúser Baıan Alagózova túsirgen «Qozy Kórpesh – Baıan sulý» serıaly halyq arasynda qyzý talqylanǵan edi. Ásirese, synap, serıaldyń ulttyq arnadan alynyp tastaýyn talap etkender kóp boldy. Halyqtyń bul áreketine prodúserdiń ákesi qyzyn qaralaǵandarǵa jaýap jazǵan edi. Bul kezekti haty. Maqsat Muhıtdenovtyń hatynan jýrnalıs Ómirzaq Aqjgitke jazylǵan jaýabyn berýdi jón kórdik. Redaksıa eshqandaı taraptyń pozısıasyn ustanbaıtynyn eskertemiz.

Kógildir ekran arqyly kópke usynylyp, kópshilik nazaryn aýdarǵan “Qozy Kórpesh-Baıan sulý” serıalyna qatysty ótken joly óz pikirimdi aıtqan bolatynmyn. Syn qashan da bir jaqty bolmaǵan.  Júıesiz, jeke basqa shapshyǵan syndy jaýapsyz qaldyra almaısyń. Dattalǵandardyń da aqtalýǵa qaqysy bar. Kúıe jaǵa berý - ádildik emes.  Alaıda, meniń maqalamnan keıin ile-shala taǵy jaýap jazylǵan eken. Únsiz qala almadym.

Birinshiden, avtor “Baıannyń ákesiniń maqalasynda” ne jazyldy eken, túsineıinshi” dep  oqymaǵan sekildi. Álde saralaý saýatynyń deńgeıi osy boldy ma eken? Tipti, avtor sóz basynda óz-ózin ustap bergendeı bolady. “Men ózim de joramal jasap jáne onyń ókinishke qaraı shyndyqqa aınalǵany jóninde eki kishkentaı post jazyp, «kınony kórmeı aýyraıyn» dep tynysh jatyr edim, Baıannyń ákesiniń maqalasy eriksiz qolǵa qalam alǵyzdy…”, - deıdi ol.

Ómirzaq Aqjigit, siz kınony kórmeı turyp qalaı “kishkentaı eki post” jazasyz? Kınony  kórmeı post jazyp, meniń maqalamnyń baıybyna bara almaı ózińizshe bilgishsısiz. Ózińiz aıtqandaı, serıaldyń eki-aq serıasyn kóresiz de, Baıannyń ákesiniń maqalasyn byt-shyt qylmaq bolyp maqala jazasyz. Óte tylsym, ”joramal jasaýshy”, taptyrmas keıipker ekensiz. Árıne, men úshin emes “satıra  salasy” úshin. Tapsyrysty da mańdaı termen óteý kerek emes pe?!

Ózin jýrnalshy sanaıtyn Ómirzaq inimiz, Maqsat aǵasyna QYRT ataǵyn syılap, ony turaqtandyrý úshin Abaı atamyzdan ataly sóz keltirip «Qatyn, boran bastalmaı turyp t…p alǵanym aqyl bolǵan eken» degen eken. Qyrt adam osylaı sóıleýinen belgili bolady eken. Ol az bolǵandaı birde boksshy Popenchenkodan, birde Chernomyrdın aǵasynan “ataly sózder” keltiripti, qudaıǵa shúkir. Kıevtiń meri, boksshy Klıchkonyń da “ataly sózderinen” mysal keltirgende tipti qatyp keter edi de, “o, pirim-aı, QYRTTYǴYM dáleldendi” dep, shalqamnan túser edim.

Jýrnalıs Ómirzaq maqaladan myna tusty tańdapty: «Nemese myna bir tusqa nazar aýdaryńyz: «Qushaǵyna ózi kelip qulaǵan qyzdan bas tartatyn qandaı jigitsiń?». Serıaldaǵy jigitke ózi asylǵan qyzdyń sózi…» Serıaldaǵy jigitke ózi asylǵan qyzdyń sózi degende, taǵy da túsindirýge týra kelip tur. Serıaldaǵy jigitke ózi asylǵan qyzdyń sózin “ulttyq salt-dástúr jaıly bilimi taıyz, dúbára” (ardager jýrnalıs apasynyń senarıstke bergen minezdemesi) senarıst aýadan, ıá, bolmasa ómirzaqshalasaq “eshýaqytta qazaqtyń janyn uǵyna almaıtynyn” Baıannan da alǵan joq. Bul epostyń Dándibaı Aıtbaev nusqasyndaǵy Baıannyń  Qozyǵa  aıtqan  sózi:

Uıyqtap jatqan Qozynyń  janyna  kelip Baıannyń  aıtqan  sózi:

“Jalǵyzym, men qasyńa kelip turmyn,

Kóńlimdi shynymenen berip turmyn.

Japanǵa jalǵyz bitken sen bir shynar,  

Qulyn-taıdaı aıqaspaı boldym qumar”. Babalar sózi. 55 tom.“Qozy Kórpesh – Baıan  sulý” Dándibaı Aıtbaev  nusqasy. 58 bet».

Osy  jeri  túsinikti  me,  Ómirzaq  myrza?!  Álde  taǵy  ejikteıin  be?  Hosh.  Ómirzaqtyń óz sózine taǵy júgineıik. “Eposta Baıan uıyqtap jatqan Qozyǵa ekeýiniń ómiri aıaqtalardyń aldynda ǵana keledi”. Osy  jerde ne  aıtaıyn  dep  turǵanyńyzdy, siz  sıaqty men de túsine almadym. Jazǵannan keıin naqty dáleldi túrde aıtý qajet qoı. Ol qaı eposta, kimniń varıantynda, qaı derekkózde, derekkózdiń qaı betinde degen suraqtar maǵan da qyzyq bolyp tur. «Qozyn Erkech» te me, «Qozy  kýrpes – Maıan  hylýda» ma, «Narttardan» ba, «Kalevaladan» ba, «Djangardan» ba, «Maadaı haradan» ba, álde «Olonholardan» ba? Myna aıtqan tizimdegilerdi ysyryp qoıyp, siz qaıdaǵy bir Popenchenko, Chernomyrdınderge silteme jasaısyz. Mine, deńgeı – SHYŃ, shymketshilesek – "ZYŃ". 

«Sondyqtan da ol «Qozy Kórpeshtiń» barlyq nusqasyn, 700 betteı tomdardy oqyp shyqty kóz maıyn taýysyp, ózi aýyryp otyrsa da” deýmenen baǵa berip, úkim shyǵarýǵa bolmaıdy.

Aıtaqtaýshyńyz sizdi tanystyrǵanda: «Belgili jýrnalıs, zertteýshi Ómirzaq Aqjigit osy kınony Baıan Esentaeva túsiredi degennen-aq, Qap, biz biletin Baıan bolsa, endi bárin búldiretin boldy» – dep, attandap edi. Qaýip etkennen aıtqany aıdaı kelip, Baıannyń ózine tartqan «Baıan sulýy» Máńgilik mahabbatyń uly jyryna paradıa bolyp shyqty. Sondyqtan da ol «Qozy Kórpeshtiń» barlyq nusqasyn, 700 betteı tomdardy oqyp shyqty kóz maıyn taýysyp, ózi aýyryp otyrsa da. Eń bastysy, bunda «Qozy Kórpesh – Baıan Sulý» jyry men kınonyń úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyny, dástúrimizge jat qylyqtardyń tolyp júrgeni naqty ǵylymı saraptamalyqpen dáleldendi. Mine, naǵyz sarabdal, salmaqty saraptama, naqty dálel! Baıannyń ákesiniń keltirgen dálelderiniń tas-talqanyn shyǵardy… Alla jar bolsyn Sizge, Ómeke!», - deıdi. Aı, Qazybek myrza, siz de qatyrasyz. Aldaǵy úsh qadamnyń ar jaǵyn kórmeıtin adamǵa Alla qalaı jar bolady? Umytyp barady ekenmin, siz bezbendegendeı “naqty ǵylymı saraptamashynyń” mássaǵany: “Eposta Baıan uıyqtap jatqan Qozyǵa ekeýiniń ómiri aıaqtalardyń aldynda ǵana keledi”. Ne aıtýǵa bolady? Platonıkalyq mahabbattyń teńdesiz kórinisi. Qozyekeń marqum Baıannyń mańdaıynan bir ıskemeı de  ketken  eken-aý, buny da bile júreıik.

Aıtbaev nusqasyndaǵy senarıst alǵan jerlerdi (jańaǵy ejiktep túsindirgen) Ómirzaqtyń shalqymasy bylaı tápsirleıdi: “Aıtbaev nusqasyn oqymasaq ta, boıyn ǵashyqtyqtyń ǵalamat ot-jalyny sharpyǵan Baıannyń jan-dúnıesindegi arpalysty, sol sáttegi, dramanyń shyrqaý shyńyndaǵy kóńil-kúıin árbir eresek adam paıymdaı alady dep oılaımyn. Endi osy eki jaǵdaıdyń arasyndaǵy aıyrmashylyq jer men kókteı ekeni kórinip turǵan joq pa?”

Qaraǵym-aý, álginde ǵana kınodaǵy Baıannyń sózi men jyrdaǵy Baıannyń sózi bir sóz ekendigin ejiktep túsindirip edik qoı. Bul jerde dana Abaıdan mysal keltirý – sátti teńeý emes. Óz sózińizge qaıta orlaıyq:

«Bul jerde dana Abaıdyń sózi eske túsedi. «Abaı jolynda» shákirtterimen otyrǵan Abaıǵa: «Osy jurt meni «qyrt» dep qoımaıdy. Kóp sóıleıtin adam qyrt atanar bolsa, onda keshe Qunekem, búgin Abaı atanýy tıis edi, nege meniń qyr sońymnan qalmaıtynyn…» dep Juman qyrttyń shaǵymdanatyny, oǵan Abaıdyń: «Aqsaqal, qyrt ataný úshin kóp sóılep áýrelenýdiń qajeti joq. «Qatyn, boran bastalmaı turyp t…p alǵanym aqyl bolǵan eken» degen sóz jetedi» dep  jaýap beretini bar emes pe?  Bizde de sonyń keri kelip otyr ǵoı deımiz.

Olaı deýimizge taǵy bir sebep, tarıhshy, túrkolog, mádenıettanýshy aǵamyz maqalasynyń «bismillásin» bylaı bastaıdy: «Baılyǵym 5 myńǵa taman kitáp, fonotekamda bir myńnan asa kúı, bir  myńnan  asa án, termeler, búkil  derlik evropa klasıkasy bar. Baıan osy atmosferada ósti, sondyqtan keıde eshki apa bola  alady, al jezdeń teke degen túsinik joq. ”Áke – balaǵa synshy”, sondyqtan da “Alash” syılyǵynyń ıegerinen (Qazybek Isany meńzegeni) óresi áldeqaıda joǵary». Bokstan 1964 jylǵy Tokıo olımpıadasynyń chempıony, Val Barker kýbogyn ıelengen jalǵyz keńes sportshysy, MVTÝ túlegi, tehnıka ǵylymynyń kandıdaty  Valerıı Popenchenkonyń «…I vechnyı boı» degen tamasha kitaby bar. Avtor ózin osyndaı bıikke jetýiniń bir sebebin jas bozbala kezinde ózinen bir-eki jas úlken, «stılága» jigittiń jazdykúni bolsa da, teri kostúm-shalbar kıip – elde eshkimde joq qoı! – júrgenin, sonshalyqty ersi ekenin baıqamaǵany úlken oı salǵanyn, sol kúnnen bastap ózine syrtqy synshy kózben qaraýdy, ózin únemi qadaǵalap otyrýdy úırengenin jazady. Maqsat aǵamyz da ózine syn kózben qarap úırenbegendikten, sonshama kitaptyń Baıanǵa qazaq tilin úırenýge septigin tıgize almaǵanyn, al, ultynyń tilin bilmegen, onyń, ásirese, qazaqtyń teńdessiz jyrlaryn, óleńderin, ertegi-ańyzaryn oqyp-túsine almaıtyn adam eshýaqytta qazaqtyń janyn uǵyna almaıtynyn (bul sóz tek Baıanǵa ǵana emes, barlyq orystildi qazaq ul-qyzǵa qatysty), uǵyna almaǵandyqtan ol júz jerden Taıbýryldaı dara tulpar bolyp týsyn, Kóbiktiniń Kókalasyna qansha tyryssa da «12 kúnniń kemdiginiń» kesirinen jete almaıtynyn, sol sebepti ultyma qyzmet ettim degenderdiń keıbir ıgi oıly isiniń ózi «hotel kak lýchshe, polýchılos kak vsegda» bolyp shyǵatynyn túsine almaı otyr. Sondyqtan da, qyzyn “Alash” syılyǵynyń ıegerinen óresi áldeqaıda joǵary» dep, bos armandap ta qoıady. Qazaqtyń daryndy aqyny, ult múddesin qorǵaýshy kúresker, qoǵam qaıratkeri Qazybek Isa men Baıan Alagozovanyń óreleriniń arasy jer men kókteı ekenin eldiń bári bilip, áke qıalyna ishteı kúlip te otyr. Belgili jýrnalıs Gúlmárıa Barmanbekovany sotpen qorqytyp qoıady da, óziniń jas balasha  «Isa ǵ.s» dep, qazaq aqynynyń babasynyń atyn kelekege aınaldyryp otyrǵany naǵyz zań aldynda jaýap beretin áreket ekenin jetpisten asqansha jetesine jetpegenine tańym bar.  Ókinishti-aq. Kınodaǵy Baıan ózin-ózi qorǵaı almaıdy,  ómirdegi Baıan bolsa ózin, qazaqsha túsirgen «Baıan Sulýyn» oryssha qorǵap álek. Onyń ústine serıaldy qarjylandyrýdan korrýpsıa ıisi múńkı bastaǵany da jazylýda jelilerde.  Kıno, da ı tolko…”  

Endi Ómirzaq, óziń «qyrtqa» teńegen aǵańnyń sózine qulaq sal. Birinshi abyz boksshyńyzǵa kıizgen kostúm-shalbaryńyzdan, shalbardy alyp tastańyz. Bilseńiz, kostúmge siz sóz etip otyrǵan shalbar da kiredi. Eger Baıandy qoldasam óz qyzym, siz sıaqty basqa bireýdiń soıylyn soǵyp júrgenim joq.