Qazirgi zeınetaqy júıesi qyzyq ám túsiniksiz. Mysaly, qartaıǵan shaǵymda talǵajý etermin dep árqaısymyz aı saıyn jalaqymyzdan jyrymdap 10 paıyzyn beremiz. Biraq, sol qarttyq shaqqa aman jetemiz be? Zeınetaqy alatyndaı ómir boıy jumys isteı alamyz ba? Mysaly, men 35 jasymda qyzmetten aıyrylyp qalsam, qaıtemin? Ol kezde zeınetqordaǵy aqshamnan dámetpeı-aq qoısam da bolady. Óıtkeni zeınetaqyǵa jaýaptylar «qartaıǵanda ǵana alasyń» deıdi. Sonda 63-ke deıin jumyssyz shydaýym kerek pe? Paradoks. Bylaı qarap tursań aqshań bar, biraq, joq. 
Úkimet osy olqylyqty túzeıtin raı tanytyp, túneý kúni bir qyzyq usynys aıtty. Kimde-kimniń qordaǵy aqshasy 5 mıllıonnan assa ol qalaǵan ýaqytynda zeınetke shyǵa alady. Al ekinshi jaǵymdy jańalyq, páterge jetpeı tursa nemese shuǵyl operasıa jasaý kerek bolsa, qordaǵy jıǵan-tergenińdi alýǵa bolady eken. 
Ekeýi de qısynǵa keledi. Burynǵydaı óz aqshań ózińe ógeı bolmaıdy. Qajet bolǵan kezde al da jarat. Biraq, ol kezde zeınetaqynyń depozıtten qandaı aıyrmasy qalady? Eshqandaı! Eń qyzyǵy, bolashaqta zeınetaqy degen joıylady da, ornyn osyndaı depozıtter almastyrady. Bolashaq dep alystatyp qaıteıin?! Jasy jıyrmadan endi asqan, jumysty jańa bastaǵan azamattar osy ózgeristerge kýá bolady. Olar qartaıǵan shaqta zeınetaqy deıtin júıe tolyǵymen joıylyp bitedi. 

Zeınetaqynyń joıylýyna ne sebep? 
Dál qazir bizder úlken ózgeristerdiń tabaldyryǵynda turmyz. 200 jylǵa sozylǵan ındýstrıa dáýiri támamdalyp, onyń ornyn múldem jańa – «post ındýstrıaldy» zaman almastyryp jatyr. Aıta keteıik, «ındýstrıa dáýiri», dep zaýyt-fabrıkalardyń jappaı ashylyp, óndiristiń qarqyn alǵan ýaǵyn aıtamyz. Al, mynaý jańa kezeńde, óndiris oryndary ashylmaıdy emes, mıllıondap ashylady. Biraq ol jerge jumysshy kerek emes. Búkil sharýany avtomat jasaıdy. Bul proses batys elderinde bastalyp ketti. Al bizge endi jetti. Sonymen, qol kúshin kerek qylmasa adamdar ne isteıdi? Kisi bitken kúnnen kúnge qarqyn alyp kele jatqan «qyzmet kórsetý» salasyna qaraı oıysady. Al bul salanyń sharttary, burynǵy ındýstrıa zamanynan múldem bólek. Adam jıi-jıi mamandyǵyn ózgertýge, tıisinshe únemi óziniń bilimin jetildirýge tyrysady. 
Buryn qol eńbegin baǵalaǵan, qara kúshti qurmettegen ındýstrıa zamanynda alpystan asý-sarqylýdyń belgisi bolatyn. Al, aqylǵa ıek artqan mynaý jańa ǵasyrda alpys jas naǵyz tolysý, danalyq ýaqyty. Iaǵnı, bul kezeń adamǵa óle-ólgenshe jumys isteý múmkindigin syılaıdy. Ómir-baqı eńbek etse zeınetaqy degen uǵym óz aktýaldyǵyn joıady emes pe?! 

Zeınetaqy degen qaıdan shyqty? 
Osy arada zeınetaqy degen qaıdan shyqty? Kim oılap tapty? Soǵan bir toqtalaıyqshy. HİH ǵasyrdyń sońǵy shıreginde Eýropanyń óndirisi qarqyndy damı bastady. Shúpirlep zaýyt-fabrıkalar salynyp jatty. Álgi kásiporyndar, myń-mıllıondaǵan adamdy jumysqa jege bastady. Aýyr qol eńbegin qajetsinetin mundaı mekemelerde adam 70 jasqa deıin eńbek ete alatyn. Ary qaraı, qaıraty qaıtady, boıdaǵy kúshi sarqylady. Sodan keıin ne isteıdi? Jumysqa jaramsyz bolyp qalǵan adamdar ash-jalańash qalmaýy úshin Otto Fon Bısmark – aı saıyn jalaqy sekildi tólenetin ótemaqyny engizdi. Sodan beri jasy 70-ten asqan adamdar eńbekten bosatyldy. Bylaısha aıtqanda zeınet demalysyna shyqty. 
Munan keıin Eýropany eki ret álem soǵysy sharpydy. KSRO fashıserdi qýalaǵan bolyp qart qurlyqtyń kóp bóligin ózine qaratty. Ári basyp alǵan aýmaǵynda, jumysshy qaýymdy ulyqtaǵan sosıalısik elderdi ómirge alyp keldi. Eýropa jurty – kapıtalızm kúshti me, komýnızm myqty ma dep ekige jaryldy. Batys Úkimeti halyqtyń kóńili komýnıserge burylyp ketpesi úshin zeınetke shyǵar jasty kemitti. “Bizder de jumysshy qaýymdy qurmetteımiz ári aqsha jetkilikti. Mine, zeınetkerlikke 65 jasta shyqsańdar bolady. Qalasaq, 60-qa deıin jasarta alamyz”, – dep kókidi. Iá, ekinshi dúnıe soǵysynan keıin álem zeınet jasyn azaıtý, zeınetaqyny kerisinshe birneshe esege kóterý deıtin jarysty bastap ketti. 

Zeınetke erte shyǵý men zeınetaqynyń kóptigi de zıan… 
70 jyldarǵa taman demografıalyq bým báseńdedi. Tıisinshe jastardyń úlesi kemip, esesine kári-qartańnyń qarasy kóbeıdi. Memleket tapqan paıdasynyń ájepteýir bóligin sol shal-shaýqannyń zeınetaqysyna jumsaı bastady. 
Bul máseleniń ber jaǵy eken. Zeınetaqy qomaqty bolǵan saıyn azamattardyń jumysqa degen yntasy joǵalǵan. Qalaı deısiz ǵoı? Mysalǵa, Belgıa, Nıderlandy, Lúksembýrg sekildi elderde 50-shi jyldary jasyń alpysqa jetti me, zeınetke shyǵýǵa ruqsat bergen. Arada birneshe jyl ótkende alpystaǵy birde-bir qyzmetker qalmaǵan. Nege? Zeınetaqy kólemi qomaqty bolsa sharshap qaıtesiń desken de, jurttyń kóbisi demalysqa ketken. 
Sosyn zeınetaqysy jalaqymen birdeı elderde týý kórsetkishi tómendep ketken. Onyń syryn ǵalymdar bylaı túsindiredi. Buryn adamdar qartaısam, balam asyraıdy, dep urpaq súıýge talpynatyn. Al qazir shal bolǵanda joǵary jalaqy kútip turǵanyn biletin adam ul súıýge peıildi emes. Iaǵnı, qamqorlyqty urpaqtan emes, aqshadan kútedi. Balasy barlardyń ózi, zeınet jasyna kelgende rahatta ómir súrý úshin bala-shaǵasynan bólinip ketedi. Al ul-qyzy ata-anasyn erterek qarttar úıine ótkizýge asyǵady. Já, bul málimetterdi taqyrypqa tuzdyq etkenimiz ǵoı. Olaı bolsa, negizgi áńgimege kóshsek. 2050 jylǵa qaraı zeınetaqy degen bolmaıdy dedik pe? 

Zeınetaqy almaıtyn urpaq neni bilýi kerek? 
2050 jylǵa qaraı zeınetaqy tóleý degendi umytamyz. Zeınetaqy qorynyń ornyna ár adam ózi úshin depozıtter ashyp, soǵan aqshasyn jınaı bastaıdy. Kerek kezinde emdelýge, qajet bolsa jańa bilim ıgerýge sol aqshadan alyp otyrady. Sol arqyly uzaq ýaqyt eńbek naryǵynda suranysqa ıe bolýǵa tyrysady. Tym qorqynyshty estiledi. Biraq, shoshýdyń esh qajeti joq. Meniń jasymdaǵy (30-dyń aınalasyndaǵy) qyz-jigitterge aıtarym – zaman aǵysyna beıimdelý kerek. Zeınetaqynyń qajeti shamaly. Jumysty sapaly iste, óz bilimińdi arttyrýǵa, kúnige jańa dúnıe bilmekke talpyn. Árdemeni iship-jeı berme, densaýlyǵyńdy kút. Durys adammen tanysyp-tabysyp, jaqsy otbasyn qur. Balalaryńa durys tárbıe ber, erteń qartaıǵanda qamqorlyq tanytatyn solar. 35-40 jasty alqymdaǵan aǵaıynǵa aıtarymyz jıǵan-tergenińiz bar, sol sommadan ájepteýir zeınetaqy tólenetin bolady. Biraq, munan bólek, depozıt ashyp aqyryn aqsha jınaı berińiz. Artyq etpeıdi. Al, elýdi eńsergen aǵa-apalarymyzdyń zeınet jasy ulǵaıýy múmkin. Burynǵydaı alpystan asqasyn emes, jetpiske jetkesin baryp eńbek demalysyna shyǵýyńyz kádik. 

Bir nárse anyq. Jastar ómirbaqı jumys isteýge rýhanı daıyndala berýi kerek. Qol eńbegine baılanǵan ındýstrıa zamany ketti. Endi, aqyl, ıntelektińdi synaıtyn dáýir kele jatyr. Bul zamanda oqyp júrip jumys isteýge, jumys isteı otyryp, demalýǵa ábden bolady. Qysqasy, bul ýaqyt biz kútkennen de erte kelýi múmkin. Bizdiń mindet – daıyn bolý. 

Aıbek Serikuly