Qazaqstandaǵy aqparat taratý áleminde úzdik ondyqqa kiretin Baribar.kz saıtynyń negizin salýshy, IT-maman Erbol Serikbaımen Qamshy.kz tilshisi eldegi IT-mamandardyń jaǵdaıy, komersıalyq usynys jasaýdyń ádisi jaıynda suhbat júrgizdi. Marhabat!
– Ózińizdi IT-mamanmyn dep esepteısiz be, álde jýrnalısıkaǵa jaqynsyz ba?
– Men ózimdi IT salasynyń mamanymyn dep sanaımyn. Bala kúnimnen bastap kompúterge qyzyqqannan keıin óz nanymdy osy salada jeımin dep sheshtim. IT-maman degende, men programmıst emespin. Programmıst – kod jazatyn adam, al menen programmıst shyqpady. Ýnıversıtette 2-kýrs oqyp júrgen kezimde úshburyshtyń aýdanyn shyǵaratyn baǵdarlamanyń kodyn Paskal programmalaý tilinde jaza almaǵan soń programmıst bola almaıtynyma kózim jetti. Joba menedjmenti jaǵyna beıimdelip, belgili bir jumysty júrgize alatyn adam retinde kórdim ózimdi. Men jýrnalıs emespin. Jumysym jýrnalısermen tikeleı baılanysty bolǵan soń jýrnalıs dep oılaıtyndar da tabylady. Menen jýrnalıs de shyqpady, programmıst te shyqpady, men IT salasynyń mamanymyn. Belgili bir mólsherde joba menedjerimin.
– Qazaqstanda IT-mamandar jetkilikti me?
– Bizde sońǵy kezde naqty óz salasyna mamandanǵan, óz salasyn biletin mamandar az, tipti tapshy. Jaqynda bir aǵamyz óziniń kompanıasyna IT-maman taýyp berýimdi surady. Tipti, aılyǵyn 500 myńǵa deıin jetkizetinin aıtty. Biraq izdestire kele, qazir bos júrgen sapaly IT-maman joq ekenine kózim jetti. Bilikti IT-mamandar belgili bir turaqty jerde, turaqty jumys aqymen jumys isteıdi jáne jyly ornyn sýytqysy kelmeıdi. Elimizde bastaý alǵan IT strataptyń kóbi Mınskige ketip jatyr. Sebebi onda jaǵdaı jaqsy jasalǵan. Osy sala boıynsha ornyqqan orta bar. Bıznesińdi damytý barysynda pikirlesip, keńes suraı alatyn mamandar óte kóp. Bizde ondaı orta álsiz. Búgine Qazaqstandaǵy Kcell, Aviata, Chocolife kompanıalary programmısterdi daıyndaýǵa arnalǵan birikken kýrstar bastady. Elimizde IT-mamandardy daıyndaýǵa qadam jasalyp jatyr, degenmen áli de álsiz.
– Elimizdegi IT-mamandardyń ortasha tabysy qandaı?
– Mamandardyń ortasha aılyq tabysy 300 myńnan bastalady. Tipti, mıllıonǵa deıin barady. Bizdiń ózimiz keıde IT-mamandardyń joqtyǵynan úndilerdiń kómegine júginip jatamyz. Mysaly, men Baribar.kz saıtynyń keıbir baǵdarlamalaryn damytý kezinde óz qolymnan kelmeıtin nárselerdi google-aýdarmashyny paıdalana otyryp, saǵatyna aqsha tólep, úndilerge jasatamyn. Olar óte arzan baǵaǵa búkil suranysymdy qanaǵattandyratyn baǵdarlamalardy jazyp bere alady. Keıde Reseıdiń de «Frılanser» sekildi saıttarynan járdem suraımyz. Bir jaqsy jeri – IT salasynda shekara joq. Álemniń kez kelgen jaqsy baǵdarlamashysymen júzbe-júz kezdespeı-aq, birlese jumys isteýge bolady. Myqty jobalar jasaıtyn Almatydaǵy bir kompanıany bilemin, onyń dızaıneri Ýkraınada, programmısteri Reseıde. Qajetti tapsyrmalardy ınternet arqyly berip, túrli máselerdi sheship otyrǵan adamdar bar.
– Otandyq IT-mamandardyń aldynan qandaı qıyndyqtar shyǵady?
– Baǵdarlamalaýda belgili bir jetistikke jetip, alǵa qaraı jyljymaca, ar jaǵy toqyraýǵa alyp keledi. Sebebi IT salasy mektep baǵdarlamasy sekildi jyl saıyn qaıtalana bermeıdi. Ol únemi damý ústinde bolady, jańaryp otyrady. Eger tez-tez jetilip otyrmasa, bir orynda qalyp qoıady. Buryndary tek PHP degen baǵdarlama bolatyn, al qazir Python, Ruby sekildi baǵdarlamalaý tili bar, odan bólek Facebook-tiń óziniń jeke baǵdarlamalaý tili shyǵyp ketti.
– Facebook kompanıasy qazaqtildi maman izdep jatyr. Nege?
– Qazaqtildi aýdıtorıa keńeıgendikten. Feısbýktiń quramyna WhatsApp, Instagram jáne basqa servıstik qyzmetter kiredi. Qazaqtildi qoldanýshy kóbeıdi jáne onyń biraz bóligi – jarnama berýge, aqsha tóleýge jaǵdaıy bar adamdar . Tıisinshe, Feısbýktaǵy jarnamalar qazaqshalanýy múmkin. Sebebi biz qazir qazaq tilinde jarnama beretin bolsaq, ol moderasıadan ótpeıdi. Ony orystildi mamandar ótkizip otyrady. Eger qazaqtildi mamandar sol orynda otyrsa, qazaq tildi jarnamalar ótýi ábden múmkin. Bıznestiń júrýine, basqa da qyzmetterdiń damýyna Facebook-tiń qajettiligi baıqalyp ta júr. Túptep kelgende, paıdanyń 60 paıyzy Facebook jelisine Instagram arqyly túsip jatyr. Odan bólek Feısbýk óziniń algorıtmin ózgertip jatyr. Algorıtmdi zertteýshilermen birlesip, Feısbýkti jańa bir formatqa kóshirýdi josparlap otyrǵanyn Sýkerbergtiń ózi aıtyp ótti. Ol Facebook algorıtmi basynda dostarmen baılanysý úshin jasalsa, keıingi kezde ár kompanıa óz ónimderin jarnamalaý úshin vıdeo júkteýdi shyǵardy. Bylaısha aıtqanda, dostarymen sóılesýden góri vıdeo kórý ýaqytty alyp jatyr. Aldaǵy ýaqytta ondaı vıdeokontentti azaıtyp, jeli qoldanýshylarynyń bir-birimen aralasýyna jaǵdaı jasalmaq.
– Baribar.kz saıtynyń aqparat aıdynynda júrgenine jeti jyldan asty. Osy ýaqyt ishinde qazaq saıttary qanshalyqty damydy?
– Bes-alty jyl boıy qazaqtildi resýrstar qarqyndy damydy. Oǵan mysal retinde massaget.kz saıtyn aıtýǵa bolady. Baribar.kz-te sol tizimde. Ol kezde áleýmettik jeli qarqyndy kúsh almaǵan edi. Al kontenttiń barlyǵy saıttarǵa túsetin. Áleýmettik jeliniń maqsaty sol – qoldanýshyny ózderinen shyǵarmaı, alyp qalý. Kóp saıttyń túbine jetetin áleýmettik jeli dep oılaımyn.
– Kóp saıt aqparat taratý úshin áleýmettik jelini paıdalanady ǵoı. Qalaısha áleýmettik jeli olardyń túbine jetedi?
– Kezinde aqparat taratý úshin jelini qoldanǵany ras. Al qazir Facebook óz qoldanýshylaryn jelide alyp qalýdyń jolyn tapty. Facebook-tiń İnstant articles degen qosymshasy bar. Ol arqyly keıbir maqalalardy Feısbýk jelisinen shyqpaı-aq, ıaǵnı saıt betine ótpeı-aq jyldam oqýǵa bolady. Al ol jerde Feısbýktiń óz jarnamasy bolady. Al jarnamadan túsken paıdanyń belgili bir paıyzyn aqparat taratýshy saıtqa berip otyrady. Instagram jelisinde de dál solaı. Sýretke pikir qaldyrǵanda siltemeler qabyldanbaıdy, tek profılde ǵana silteme kórsetiledi. Osy arqyly ınstagram óz qoldanýshylaryn ustap otyr.
– Baribar.kz saıty qalaı tabys taýyp otyr?
– Biz The Steppe saıtymen birigip, Atom media degen kompanıa qurdyq. Bul kompanıanyń maqsaty – jarnama berýshilermen jumys isteý. Buryn «adamdar meniń saıtyma kiredi, ózderi maǵan jarnama berý kerek», - dep oılaıtynmyn. Ol qate pikir ekenine kózim jetti. Kompanıada jarnamamen aınalysatyn qyzmetker bar, oǵan jarnamadan túsken qarjynyń belgili bir bóligi beriledi. Aldaǵy ýaqytta birneshe kompanıamen birlesken jobalar paıda bola bastaıdy. Saýalnama, oıyn, test, fotoreportaj kontentterin usynyp, kompanıalarmen seriktes bolyp jumys júrgizetin bolamyz. Al odan túsetin qarjy da az bolmaıdy. Meılinshe memlekettik tapsyrystardan shyǵyp, jarnama berýshi kompanıalarmen jumys isteýge tyrysyp jatyrmyz. Qazir biz komersıalyq usynys jasaýmen aınalysýdamyz. Kóp jarnama jasaýshynyń basty qateligi komersıalyq usynys jasaı almaýynda. Usynysta jobanyń aty, jarnama berýshige qandaı paıda ákeletini, bizdiń aýdıtorıamyz qandaı ekeni, kompanıany jarnamalasaq qansha adam oqıtyny, oqyrmandardyń jas ereksheligi, jarnamanyń qansha ýaqyt júretini, qansha materıal shyǵatyny týraly tolyqqandy komersıalyq usynys jasaý kerek. Biz osylaı jasap shyǵardyq jáne kompanıalarǵa usynys unady. Atom Media kompanıasynyń taǵy bir tıimdi jaǵy – qos tildi jarnama jasaý jáne eki aýdıtorıaǵa taratý múmkindigi . Baribar.kz saıty qazaq tilinde taratsa, The Steppe orys tilinde jarnama jasaıdy. Eki tildi aýdıtorıa arqyly kompanıa ónimderin keń aýqymda jarnamalaýǵa múmkindik bar.
– Google, Iandeks sıaqty iri kompanıalar qazaqtildi saıttarǵa jarnama bermeıdi. Bul másele qalaı sheshiledi?
– Bul másele aldaǵy ýaqytta sheshiledi. Facebook-tiń qazaqtildi maman izdep jatqanynyń basty sebebi de – osy. Iandekstiń Qazaqstandaǵy fılıalynyń ashylý sebebi de osynda jatyr. Keleshekte Google kompanıasynyń fılıaly elimizde ashylyp jatsa, tańǵalmaımyn. Sebebi Iandeks jarnamalarynyń arasynda qazaq tilindegi jarnamalar da azdy-kópti kórinip jatady. Endi qazaq tilindegi jarnamalar keń taraı bastaıdy. Qazaqtyń baǵy da, sory da sol – qostildilik. Biz qazaqsha da, oryssha da aqparatty tutyna alamyz.
– Saıt jasaý úshin ne isteý kerek? Kómek surap kelgen jastarǵa qandaı keńes beresiz?
– Buryn keńes surap keletinder kóp edi. Al qazir orys, aǵylshyn tilinde daıyn aqparat kóp, Internetten bárin kórip alýǵa múmkindik bar. Saıtty jasap bolyp, adamdar kirip oqı bersin degen oı qate. Bir saıttyń artynda kúndelikti aqparat taratýshy jýrnalıs, SSM mamany, programmıst, menedjer turady. Men saıt jasaý barysynda úndilermen aqyldasyp, saıtty jańartyp, jetildirip otyrdym. Al saıttyń kontentin qoldanýshylar qalyptastyrdy.
Suhbattasqan: Aıgerim TAÝBAI
