Assalamaǵaleıkým! Baýyrym, qal-jaǵdaıyń qalaı? Úı-ishi aman ba? Seni áli kredıt  alyp júr degen soń, ózińe arnaıy hat jazýǵa otyrdym. Osy hat arqyly kredıttiń qandaı baqytsyzdyqtarǵa alyp keletinin aıtqym keledi...

Sál erterekte osy kredıtti ózgelerdiń alyp jatqanyna beı-jaı qaraıtynym bar edi.Sosyn maǵan beldi-bedeldi kisilerdiń «bul eldiń ekonomıkasyn qozǵaıtyn kúsh» degen sózi ótken.Kásip ashýdyń kózi kredıt dep oılaıtynmyn. Keıin túsindim, olaı emes ekenin. Tipti kerisinshe, kásipke tusaý salatynyn. Syrttaı qaraǵanda, sharýasy júrip jatqandaı bolǵasyn, saǵan da kredıt qalypty bolyp kórinetin shyǵar. Sóıtsek, múlde olaı emes eken. Ómirdiń ózi kórsetip bergen aıanyshty talaı oqıǵalar bar. Olardyń keıbireýimen óziń de tanys bolarsyń.

Esińde me, baýyrym, osydan 4-5 jyl buryn bankter aıaldamalardy nesıe beretin keńselerge aınaldyryp  jibergende, kóbimizdiń basymyz aýyp qalǵan. Kádimgi tegin aqsha taratyp berip jatqandaı áser qaldyrǵan.Tegin nesıe dep dýyldatqan. Jalǵan áser eken. Keıin uqtyq. Seniń de osyny uqqanyńdy qalar em.

90-jyldardyń basynda týystarym kishigirim dúken ashyp, saýdamen aınalysqan. Ol kezde dál qazirgideı tópelep kredıt úlestirip jatqan kez emes. Sonda myna bir sózdi jıi  estıtinmin: «Pálenshe qaryzǵa aqsha beredi, sosyn ústine prosent qoıady da, az ýaqytta kóp aqsha óndirip alady eken. Al adamdar qaryzǵa batyp, qaıtara almaı qalypty». Sonda bul qubylys maǵan, bizge, jaqyndarymyzǵa qatysy joq, alystaǵy sharýa bop kórinetin. Kishkentaı bolsam da, áıteýir osy istiń jón emes ekenin ishteı sezetinmin. Keıin tyǵyndaǵan jarnama men asta-tók, op-ońaı alynatyn tásildermen kredıtti esh zıany joqtaı etip sińirdi. Qazir kóbimiz osy qursaýdyń ishinde júrmiz.

Buryn kredıtti úlken bıznesmender ǵana alatyn. Úlken sharýaǵa úlken qarjy kerek. «Bankten almaǵanda kimnen alamyz, shaǵyn dúnıege ózimiz-aq aqsha jıar edik qoı!». Dedi. Sosyn tutynýshylyq nesıeler kóbeıdi. «Báribir aqsha jınaı almaımyn, odan da, aı saıyn tólep turǵanym tıimdi emes pe?»Osyndaı da jaýap aıtyldy. İzdeseń, syltaý da, jaýap ta osylaı tabyla beredi. Sen de osylaı oılaǵan shyǵarsyń.

Alaıda, árbir qubylysty, onyń paıda-zalalyna bir tuǵyr, bir qaǵıda bıiginen baǵa bergenimiz jón ǵoı. Endeshe, barlyǵymyzdy joqtan bar etken Alla Taǵalanyń qasıetti Quranyna,«Baqara» súresiniń 275-aıatyna kóz salshy: «Alla saýdany halal, ósimdi haram etti».

Bilesiń be, osy aıattyń ózi kredıt alýǵa toqtam bolýy tıis. Jaratýshy Alla jaratylǵannyń jaıyn, oǵan neniń jaqsy, neniń zıan ekenin jaqsy biledi.

Qazir kredıt alyp, sharýa bastapty dese qatty qorqam. «E, nege?» dersiń. Sharýasy shatqaıaqtap qala ma dep. Qazir men kóligin kredıtke alypty dese qorqam. Bir kúni sol tyıym salynǵan jolmen alynǵan kóligi aıaǵyn aspannan keltirmes pe eken dep. Qazir men úıindegi ózi-aq aqsha jınap ala alatyn qarapaıym uıaly telefonnan bastap teledıdarǵa deıingi buıymdardy nesıege ala salýshylardyń kelesheginen qorqam. Otbasyna zardap kele me dep.

Baýyrym, bilesiń be, meniń kóp tanystarym ózderiniń úılený toılaryna alǵan kredıtterin áli tólep júr. Osy ýaqyt aralyǵynda sol otbasyna tıesili bolǵan tamaq, kıim, ata-anasyna syı jasaý deıtin jaǵdaılardan qur qaldy sol otbasylar. Tapqan-taıanǵanyn bank kasasyna tólep keledi. Osy úshin talaı urys-keristi ótkerdi. Kúıeýi áıelin aqsha tappaǵany úshin, áıeli kúıeýin kredıt alǵany úshin kinálady. Alla saqtasyn, alda-jalda bireýi jumystan shyǵyp ketse, shańyraq ortasyna túskeli tur. Mundaı mysal myń. Bálkim mundaı oqıǵanyń shet jaǵasyna óziń de kýá bolǵan shyǵarsyń. Qarashy, qandaı qıyn. Aıtarsyń, «joǵa, sol kredıtten be dep». Dál solaı. Alla Taǵala aram etken nárseniń zardabynyń mindetti túrde bolaryn umytpa.

Bir jaqsylyq jasasań, ol mindetti túrde kelesi bir jaqsylyqqa sep bolady. Al jamandyq jasadyń eken, kelesi bir jamandyqqa jol ashtym deı ber.

Jekjat aǵamyz qoıarda qoımaı kredıtke sý jańa kólik alǵan. Az ýaqyt ótpeı jatyp, kóligin soǵyp aldy. Qańtaryldy. Ómirin jeńildetýi tıis kólik qorasynda turdy. Banktiń seniń jaǵdaıyńa kirmeıtinin umytpa! Kredıti aı saıyn aılyǵyn azaıtyp keledi. Áli talaı jyly bar. Kóligi tur. Jóndeýge aqsha kerek. Taǵy bir qaryz bastaldy. Baıqaısyń ba, baýyrym, kredıt qaqpanyna óz erkińmen bir kirdiń eken, seni qaryz qamyty baýyryna alady. Sondyqtan, esti jıyp, bul tajaldan basty ala qash.

Taǵy bir kóztanys jigittiń óz búıregin saýdaǵa salyp júrgenin ınternet betinen jolyqtyryp qalyp, «esi durys pa?» deskenbiz.  Esi durys eken, tek kredıti óltirip barady. Ol inimiz úshin qazir densaýlyq, bolashaq ómir, otbasy mańyzdy bolmaı qaldy. Bar maqsaty – búıregin saýdalasa da, kredıtinen qutylý.Ipotekalyq nesıege baılanǵan talaı jannyń baspanasynan ǵana emes, basynan aırylǵan jaǵdaıyn estigen, kórgen bolarsyń.

Baıqaısyń ba, týystaryńa, kórshilerińe, jaqyndaryńa, olardyń otbasyna kóz salshy. Kim kredıt bálesine juǵysqan, sol otbasynyń jaǵdaıy quldyrap barady. Jaǵdaı degende tek qana materıaldyq ıgilikterdi aıtyp otyrǵanym joq, rýhanı quldyraý, tosyn apattar, aýrý-syrqaý, kedeıshilik.

Talaı jannyń ólimine sebepker bolǵany qoǵamdyq deńgeıde kóterile bermeıdi. Kórdiń be, «zalaly joq, ultty, memleketti, qoǵamdy órkendetedi» dep jarnamalanatyn kredıttiń adamdy qandaı dárejede tómen túsiretinin. Men de seniń tómenge túskenińdi qalamaımyn.

Baýyrym, seni ultqa jany ashıtyn, qoǵamdaǵy qubylystarǵa beı-jaı qaramaıtyn jan dep bilem. Endeshe, bizdiń syrtqy qaryzymyz jyl saıyn artyp barady, Marchenko bastaǵan bankırler alýan túrli jaǵdaılardy syltaý qylsa da, umytpashy osyny: sen alǵan kredıt qazaq memleketin qurdymǵa batyryp bara jatyr.  Baǵanyń qymbattyǵy, áleýmettik jaǵdaıdyńálsireýi, qoǵamdaǵy baı men kedeıdiń ara-jiginiń alshaqtaýy –bári-bárinde osy kredıttiń qomaqty jaman áseri bar.

Jáne bir jaǵdaıdy umytpashy, baýyrym. Másele –kredıttiń úlken kishiliginde, odan uzaq ýaqyt nejyldam qutylýyńda emes. Másele – kredıt alǵan-almaǵanyńda.

Alyp qoıǵan kredıtterińe táýba etip, keshirim sura. Alla meıirimdi, keshirýshi. Baýyrym, kredıtti endi almaýǵa bekinshi. Ózińniń, qoǵamnyń damýyna qosqan úlken úlesiń osy bolar edi.

Jolaman DÚISENOV