Qazaq qoǵamynda "Qyzǵa qyryq úıden tyıym" bolǵany belgili. Olar arqyly qyzdyń shekten tys boıanyp-jasanýyna, kóp aldynda jarysa sóıleýine, jalǵyz qydyrýyna, jyrtaqtap kúlýine tyıym salynǵan. Keleshekte bir otbasynyń uıytqysy, jaqsy jar, ıbaly kelin bolýyna septigin tıgizetin tyıymdar keshegi men búgingi qyz bala tárbıesiniń eń basty arqaýy.
Ókinishke oraı, qazir: «Men eshkimge mindetti emespin. Barlyǵyn ózim bilemin. Ómir bir-aq ret beriledi. Sol úshin jaqsy ómir súrý kerek», – degen sheteldik qaǵıda ulttyq tárbıemizge dendep sińip kele jatqandyǵy kópshilikti qorqytatyny belgili. Qalaı bolsa solaı kıinip, ózine-ózi esep bermeıtin qyzdar kóńilge kóleńke túsiredi. Karakózderimizdiń jat qylyqqa boı aldyryp temeki tartýy, araq ishýi, jeńil júriske salynýy úıinde namysty erkektiń joqtyǵynan, sirá! Osyndaıda taǵy da qazaqtyń namysty jigitteri qarsylyq kórsetýi kerek. Ádette, bizdiń qoǵamda erler jaǵynan mundaı qamqorlyq kóp baıqala bermeıdi. Kópke topyraq shashpaımyz, árıne. Qazaqy qundylyqtardy joǵary ustap, salt-dástúr, tyıymdardy tereń biletin aqyldy, qazaqy tárbıeni boıyna sińirgen qyzdar da jeterlik.
"Qyzym úıde, qylyǵy túzde" degen sóz búgingi ár shańyraqqa tańsyq emes. Ata-analarǵa da kiná artpaımyz. Eshkim balasyn jaman bolsyn demeıdi. Tyıymdardy aıtýdaı-aq aıtyp jatyr. Biraq úıinde bir syzyqpen júrgen qyz bar ónerin syrtqa kórsetedi. Osy kezde jaýapkershiliktiń aýyr júgi taǵy da jigitter qaýymyna artylatyny anyq. Eger jigitter jaǵy úıden qyryq qadam shyǵyp, qyryn júrýin toqtatsa, gúldeı qulpyrǵan qyzǵaldaqtarymyz bul jerden tabylmas edi.
Taıaýda alystan kelgen qonaqtarǵa jatyn oryn izdep, qaladaǵy bir qonaqúıge aıaq bastyq. Bólme máselesimen barǵan bizder jaǵa ustarlyq dúnıege tap boldyq. Kıim ilgishtegi sý jańa kıimderdeı qaz-qatar turǵan qarakózderdi kórgende, jumǵan aýyzdy asha almadyq. Tánin satyp, kún kórip, saýdanyń kórigin qyzdyryp júrgen ápke-qaryndastardyń bul qylyǵy bizdi tańqaldyrmaı qoımady. Sanaýly mınýttyń ishinde bul qonaqúıge kim kelip, kim ketpedi deseńizshi? Ras, myna zamanda eshkimniń ómirine aralasa almaısyz. Biraq bul ultqa jaǵylǵan qara kúıeni súrtýge bárimiz de bir kisideı atsalysýymyz qajet. «Ultymdy saqtaımyn deseń qyzyńdy tárbıele», – degen bir aýyz salmaqty sóz jetispeı turǵandaı.
Qoryta aıtqanda, jigitter qaýymy aınalasyndaǵy qyzdardyń árqaısyna jaýapty. Olar qalaı kıinedi, nemen aınalysady, tipti, qylyǵyna da biz tyıym salyp otyrýymyz kerek. Qyzdyń daraqy qylyǵyn, ústine ilgen qysqa kıimin kóre qalsaq: "Qaryndasym, mynaýyń durys emes. Uıat bolady», – degen tyıymdy jıi-jıi esine salý bizge artylǵan mindet dep qabyldaýymyz kerek. Múmkin, bir jigittiń sózin jeke pikir retinde elemegen qyz balasy qyryq jigitten osy pikirdi estise, beısanaly túrde ózgere bastaıtyny anyq. Iaǵnı, qyz tárbıeli bolý úshin jigit namysty bolý kerek degen pikirmen bárimiz sanassaq deımin.
Jigitter qyzdardy "qaryndasym", qyzdar jigitterdi "aǵam" dep syılasa, qazaq elinen asqan tekti ult bolmaıtyny anyq.
Dýman Keńshilik
