Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyń ýnıversıtetiniń JOO-ǵa deıingi bilim berý fakúlteti, JOO-ǵa deıingi daıyndyq kafedrasy aıasynda dástúrli, jyl saıyn toılanatyn, kópten kútken Naýryz meıramy toılandy. Fakúltet ujymy jáne tyńdarmandar qurmetti qonaqtardy qarsy aldy, olar QHR-nyń Qazaqstandaǵy bas konsýly Chjań Veı, Konfýsıa ınstıtýty bastyǵynyń orynbasary Vań Jın, rektordyń birinshi prorektory M.M.Búrkitbaev jáne basqa da qonaqtar.
Aıtýly mereke qyzý daıyndyqpen, erekshe kóńilmen bastalyp ta ketti. Zalda qazaqtyń kúıi kúmbirlep oınaýda. Barlyq qonaqtar, oqytýshylar, tyńdarmandar júzinde kún shýaǵyn shashqandaı qýanyshty kúlki. Mereke án, jyr, kúı, bısiz toılanbaǵan. Sol dástúr boıynsha merekelik konsertte óz bastaýyn aldy. Konserttti daıarlaýǵa, ony joǵary deńgeıde ótkizýge JOO-ǵa deıingi daıyndyq kafedrasynyń oqytýshylary men belsendi, ónerli tyńdarman jastar at salysqan bolatyn.
Mereke ýnıversıtetimizdiń birinshi prorektory M.M.Búrkitbaev myrzanyń quttyqtaý sóz sóıleýimen bastaldy. Odan soń QHR - nyń Qazaqstandaǵy bas konsýly Chjań Veı Naýryz merekesimen quttyqtap sóz sóılep, jaqsy lebizin jetkizdi.
Tyńdarmandar arasynda ónerli jastar kóp-aq. Mereke «Kóktem» ánin shyrqaýdan bastaldy. Endi bir kezekte, Japon azamaty, ulty japon Tokýmı Eozınava qazaqtyń kıeli aspaby – dombyramen «Erke sylqym» kúıin oınap, barshany tańqaldyrdy. Qytaı qyzy, qytaı jigitteri, kóreı jigiti qazaqsha án aıtyp, tańdaı qaqtyrdy. Ózimizdiń qazaqtyń qarakóz uldary men qyzdary da ónerden qalys qalǵan joq. Tanymal balamyz Álıhan terme aıtyp, Órken balamyn birneshe ánder shyrqap kóńilimiz kóterilip, bir jasap qaldyq. Merekege kóptegen túrli daıyndyqtarmen kelip, oıyndar, jarystar, kóktem men jańa – jylǵa qatysty óleńder oqylyp, «Qara jorǵa» bıi merekeni máresine jetkizdi. Sońynan jınalǵan qaýym bir kisideı «Naýryz kóje» iship, ystyq baýyrsaq jep máre-sáre boldy.
Merekege Shalqar, Samǵar, Arǵynbek, Suńqarbek, t.b. esimdi uldar men Jastel, Aısymbat, Kenje, Perızat, Dıdar , t.b. esimdi qyzdar jaqsy daıyndypen kelip, ónerlerin ortaǵa saldy. Aıta ketý kerek, bul jastar QHR – nan, Ózbekstannan, Tájikstannan, Monǵolıadan bilim izdep oqyp jatqan jastar. Mereke óte qyzyqty, baýyrmashyldyq sıpatta ótti. Endi Naýryz merekesiniń qysqasha tarıhyna toqtalaıyq:
Naýryz meıramy — ejelden qalyptasqan jyl bastaý meıramy. Kúntizbe boıynsha kún men túnniń teńesýi - 22 naýryzǵa týra keledi. Kóne parsy tilinde naýryz - «jańa kún», ıaǵnı «jańa jyldy» bildiredi. Bul mereke 2010 j mamyrynan beri BUU-nyń sheshimi boıynsha 21 naýryz «Halyqaralyq Naýryz kúni» bolyp atalyp keledi.
Naýryzdy kóktem merekesi retinde 3000 jyldan beri Qara teńiz mańynda, Balkan túbeginde, Orta Azıada, Kavkazda, Taıaý Shyǵysta toılaǵan.
UNESCO 2009 jyldyń 30 qyrkúıeginde Naýryz meıramyn mádenı mura tizimine kirgizdi. Qazaqstanda 2010 j bastap Naýryz meıramy úsh kún: 21-23 naýryz aralyǵynda atalyp ótiledi. Iranda 21 naýryzda, Ortalyq Azıa elderinde jáne Ázirbaıjanda memlekettik mereke retinde Tájikstanda, Ózbekstan men Túrkıada 21 naýryz kúni atalyp, tolanyp keledi. Naýryz merekesin ejelgi grekter «patrıh», bırmalyqtar «sý meıramy», tájikter «gúl gardon», «báısheshek», «gúlnaýryz», horezmdikter «naýsardjı», tatarlar «nardýgan», býráttar «sagaan sara», soǵdylyqtar «naýsaryz», armándar «navasardı», dep túrlishe ataǵan eken.
Ábý Raıhan Bırýnı, Omar Haııam, t.b. ǵulamalar eńbekterinde shyǵys halyqtarynyń Naýryzdy toılaǵandyǵy týraly málimetter berilgen.
Qazaq halqyny dástúr boıynsha Naýryz meıramyn búkil aýyl-el bolyp, tazalanǵan aryqtarǵa sý jiberýden, aǵash otyrǵyzyp, gúl egý rásimin ótkizýden bastaǵan. Mereke túrli halyqtyq oıyn oınaýmen, atap aıtsaq - «Aıqysh-uıqysh», «Aq serek pen kók serek», «Alqa qotan», t.b. saýyq qurǵan. Túrli ásem án salyp, bı bılep , aqyndar aıtysyp, «Qyzǵaldaq» merekesimen jalǵasyp jatatyn Túnge qaraı «Altybaqan» aınalasyndaǵy tamashamen aıaqtalatyn.
Naýryzdan keıingi 2-shi kúni jurt jappaı kóktemgi egisin bastap ketetin. Malshy jaǵy da tól alýǵa qatysty is – áreketimen aınalysatyn.
Qazirgi kezde naýryzdyń 22 kúni Naýryz meıramyn Qazaqstanda úlken merekeler retinde toılanady, oǵan erekshe mán berilip, qalanyń saıabaqtarynda, alańdarynda, demalys oryndarynda halyqqa tegin Naýryz kóje men baýyrsaq taratylyp, sońynan estrada juldyzdary án shyrqap mereke ary qaraı ulasady. Naýryzymyz jalǵasa bersin.
A.E.Úsenbekova,
Ál –Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti,
JOO-ǵa deıingi bilim berý fakúlteti,
JOO-ǵa deıingi bilim berý kafedrasy
