"Qazaq handyǵyna 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine

Bárin aıtta, birin aıt, Uǵynar muny el qaıda, Eldi bastar er qaıda? Aǵa sultan, abyzdar Elindi qamap, kórge aıda Barsa kelmes jerge aıda. Kúsh ketken soń qolyńnan Zarlaýdan, sarnaý ne paıda? Dýlat Babataıuly

Ótken jyly jáne bıylǵy jyly elimizde memlekettilik jáne ıdeologıa taqyryby keń talqyǵa tústi. Onyń ár túrli sebebi bar deýge bolady. Birinshisi «Qazaq eli, Máńgilik el» bolsa, ekinshisi Ýkraınada oryn alyp jatqan oqıǵalarǵa bizdi de alandatty. Aldaǵy ýaqytta bizde de osy jaǵdaı oryn alyp ketpeıme dep qobaljytty. Úshinshisi «Qazaq» ataýymen tarıh betine shyqqanymyzǵa memlekettigimizdiń 550 jyldyǵy boldy. Birinshi taqyrypty basqa maqalada keńirek taldaıtyn bolamyz. Sońǵy eki taqyrypty qarastyrsaq. Osy eki máselede bizdiń elimizde memlekettilik jáne biriktirýshi ıdeologıa máseleleri keńinen pikir talasqa aınalyp qoımaı, ony naqty sheshýdiń joldaryn qarastyrýǵa ıtermeleýde deýge de bolady. Aldymen Ýkraınaǵa toqtalsaq. Ýkraınada oryn alyp otyrǵan jaǵdaılar shekaralyq máselege kóp túrli faktorlarmen qaraý kerektigin ańǵartty. Otandyq saıasattanýshy E.Karın óziniń feısbýk áleýmettik jelisindegi paraqshasynda bylaı deıdi: «Ýkraına tóńireginde qalyptasqan búgingi jaǵdaı Qazaqstan úshin de óz kezegindegi bir synaq, syn sát dep te aıtýǵa bolady. Óıtkeni bul oqıǵalar postkeńestik keńistikte qalyptasqan memleketaralyq qarym-qatynastardyń negizgi prınsıpterine yqpal jasaýda. Aıtalyq, aımaqtyq qaýipsizdiktiń birden-bir quqyqtyq negizi bolyp esepteletin 1994 jyldyń 5-jeltoqsanynda Býdapeshtte qabyldanǵan memorandýmda, AQSH, Reseı jáne Ulybrıtanıa Ýkraına, Belorýsıa jáne Qazaqstannyń shekaralarynyń beriktigine, aýmaqtyq tutastyǵy men qaýipsizdigine kepildik etken bolatyn. Endi bolsa, arada bar bolǵany 20 jyl ǵana óte, Reseı Ýkraınaǵa qarýly kúshterin kirgizýge sheshim qabyldap otyr. Sóıtip, bul sheshim, postkeńestik keńistigindegi qaýipsizdiktiń barlyq quqyqtyq negizine bir sátte balta shapqandaı boldy» dep pikir bildirdi. Kórip otyrǵanymyzdaı bolyp jatqan oqıǵalar halyqaralyq qatynastaǵy quqyqtyq normalardyń da, keıde paıdaǵa aspaı qalatynyń bildirip otyr. Demek shekara men eldiń tutastyǵy ol keń aýqymdy faktorlarmen qaralady. Sol faktorlarǵa sanamalaı otyra, biz atalǵan máselelerge qanshalyqty jaýap bere alamyz jáne bolashaqta Qazaq eliniń shekarasynyń myzǵymastyǵy men eldiń tutastyǵynyń qalaı bolatynyń joramaldaýǵa bolady. Qyrymdy Reseı tez arada esh qınalmastan ózine qosyp ala saldy. Belgili dıplomat Q.Toqaev óz eńbeginde «... orys jeri Qyrymdy Ýkrıanaǵa berip jibergeni belgili, endi jańa jaǵdaıda onyń kimdiki ekendigine eshkim talaspaıdy (Belasý 225b)» degen bolatyn. Alaıda Reseı halyqaralyq normalardy aıaqqa taptaı otyryp qosyp aldy. Sonymen qatar, Shyǵys Ýkraınada orys etnosnyń basymdyǵy Ýkraınanyń tutastyǵyna keri áserin tıgizip jatyr. Osyǵan baılanysty sarapshylar keıbir máselelerde Ýkraına men Qazaqstannyń uqsastyǵy bar ekendigin aıtyp alandaýshylyq bildirip jatyr. Ýkraınadaǵy oryn alǵan jaǵdaılar postkeńestik memleketterde álide bolsa memlekettik ortaq birigýshilik ıdeıa men ıdeologıanyń naqty qalyptaspaǵandyǵyn kórsetip otyr deýde mamandar. Qazaq eliniń soltústik jáne shyǵys aımaqtarynda memleket quraýshy ulttyń sany basqa aımaqtarǵa qaraǵanda aıtarlyqtaı sany salystyrmaly turǵyda az ornalastqan. Kórshi eldiń shovınıseri atalǵan aımaqtarǵa kóz alartýshylyq pikirlerinde bildirdi. Demek bizge de memlekettigimiz ben tutastyǵymyzdy saqtaýdyń túrli joldaryn qarastyryp sheshý qajettigi týyndady desekte bolady. Mamandar bul máseleni buryndaryda kótergen bolatyn. Shynaıy jaǵdaı mamandar pikiriniń durystyǵyn kórsetip otyr. Sondyqtanda, aldaǵy ýaqytta soltústik jáne shyǵys aımaqtarda memleket qurýshy ulttyń sanyn arttyrý úsh túrli baǵytta júretindigin kórsetip otyr. Oralmandardy (qandastarymyzdy) ornalastyrý. Osy jyly úkimet oralmandardy Aqmola, Atyraý, Batys Qazaqstan, Qostanaı, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstan oblystaryna ornalastyrý jóninde qaýly qabyldady. Ońtústiktegi tórt oblysta elimizdiń halqynyń elý paıyzdan astamy turady. Demek atalǵan oblystarǵa da halyqty ornalastyrý tabıǵı tepe tendikti saqtaý bolyp tabylady. Sońǵy kúnderi shetten kelgen qandastarymyzdy shettetý faktilerine álide bolsa bolyp jatqandyǵyna qatysty taǵyda BAQ betterinde másele qozǵalýda. Dál qazirgi tańda álemdik geosaıası jaǵdaı ýshyǵyp, keı (Ýkraına, Sırıa jáne t.b) memleketterdiń tutastyǵyna tikeleı qaýipter bolyp jatqanda, bizdiń elde mundaı jaıttar oryn alyp jatqany quptarlyq nárse emes. Ol elderde oryn alǵan jaıttar bizde oryn almastyǵyna eshkim kepildik bere almaıdy. Jastardy oqýǵa tartý. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Máńgilik el jastary — ındýstrıaǵa!» atty memlekettik baǵdarlama jasap, sonyń aıasynda ońtústiktiń jastaryna soltústiktegi oqý oryndarynan arnaıy 2050 bilim grantyn daıyndady. Onyń 1050-i joǵary oqý ornyna, 1000-y kolejderge bólip qarastyrǵan. Grantty ıelengen jastar atanypta ketti. Ońtústik sharýalaryn soltústikke jáne shyǵysqa shaqyrý. Memleket tutastyǵynan bólek tabıǵı qajettilikte bar. Burynǵy Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń baıadamasynda «demografıalyq týý osylaı qala beretin bolsa, 2050 jylǵa qaraı soltústik oblystarda halyq sany 1 mln-ǵa kemise, al ońtústiktegi oblystarda 5 mln-ǵa artady» dep boljam keltirgen bolatyn. Bul baǵytta naqty resmı baǵdarlama boıynsha shaqyrtý bolmasa da, jergilikti sheneýnikterdiń shaqyrýymen qolǵa alynyp jatqany baıqalady. Mysaly, Shyǵys Qazaqstannyń Ulan aýdany ákim Ońtústik Qazaqstan oblysynyń sharýa-dıhandaryn shaqyrǵan bolatyn. Sonymen birge, qazirgi tańda ońtústiktiń shyǵysta eńbek etip jatqan sharýalaryn tilge tıek etip, aldaǵy ýaqytta barys-kelisti artyrý týraly sóz boldy. Saryaǵashtaǵy jaqynda bolǵan oqıǵa ońtústiktegi sharýalarǵa jer resýrsynyń jetispeýshiligi máselege negiz bolyp, odan ári basqasha sıpat alǵan. Aldaǵy ýaqyttarda ońtústiktegi sharýalarda osyǵan uqsas oqıǵa oryn almaýyna eshkim kepildik bere almaıdy. Joǵaryda aıtqanymyzdaı halyq sany ósýi taǵyda artady dep jatyr. Soltústik oblystarǵa kóshýge yntalandyrý arqyly bul máseleni belgili bir dengeıde sheshýge bolady degen oıdamyz. Joǵarydaǵy atalǵan úsh baǵyttaǵy jumystar iske asyrý úshin tómendegi úsh jaıtqa mán bergende ǵana júzege asady: Soltústik jáne shyǵys aımaqtarda ınfraqurylymǵa mán berýimizdi qajet etedi. Qazirgi zaman Stolypın reformasy kezindegi deı «jer bolsa, salyqtan bosatylsa boldy» dep kóshe bermeıdi. Infraqurylymǵa, aýyz sý, jaryq, jol máselesi sonymen birge árbir ata-ana óziniń balasynyń bolashaǵyna alańdaıdy. Ol jaqqa barýshylar «qanshalyqty meniń balalarymnyń bolashaǵy jarqyn bolady?» degen suraqqa jaýap izdeıdi. Mine, osy atalǵan jaǵdaılar sheshilgende ǵana sol aımaqtarǵa barý qyzyǵýshylyq týǵyzyp, úlken bir úrdiske aınalady. Jaǵdaı tek kóship kelýshilerge ǵana jasalsa, turǵylyqty turǵyndarmen arada áleýmettik dúrdarazdyqqa alyp barýy múmkin. Sondyqtan da jergilikti turǵyndardyń da áleýmettik jaǵdaılaryn ósirýdiń joldaryn qarastyrýdy qajet etedi. Keńes ókimeti tyń ıgerý kezinde orystandyrý saıasatyn jaba bildi. Tipti kelýshilerdi qushaq jaıa qarsy alý kóńil kúıinde qalyptastyrdy. Bizde kóship barýshylardy qushaq jaıa qarsy alyp, jergilikti turǵyndar men kóship kelýshi aǵaıyn arasynda baýyrmashyldyq sezimin qalyptastyra bilýmiz kerek. Ol degenimiz qarapaıym sózdik qoldanysymyzdaǵy turpaıy sózderdi mysalǵa keltirsem. «Iýjandar», «severán», qytaıdan kelgen qandastarymyzdy «qytaı», ózbekstannan kelgendi «ózbek» deý sekildi sózderden arylyp, Sabyr Adaı aıtpaqshy «ár qazaq meniń jalǵyzym» degen túsinikte bolýymyz qajet. Osyndaı jaǵdaıda ǵana joǵaryda atalǵan memleket tarapynan úsh baǵytta júrip jatqan is qımyldar óz nátıjesin beretin bolady. Qazirgi tańda Qazaq elindegi ult pen ulystardy ulttyq ıdeologıaǵa toptastyrý úshin aldymen memlekettilik pen memleketshildikti arqaý etken durys degen pikirdemiz. Memleketshildik ıdeologıa ol - ultyna, dinine, tiline qaramastan, osy Qazaq elin jan júregimen súıetin eljandy (patrıot) azamattardy qalyptastyrý. Nege jalpylama memleketshil azamatty qalyptastyrý. Sebebi dál qazir ulttyq ıdeologıany qalyptasyrýdaǵy taktıkalyq áreket bolyp sanalady. Óıtkeni ulttyq ıdeologıa degende bir qatar memleket qurýshy ult azamattary men etnos ókilderi qabyldaýy qıyndaý sıaqty. Jalpy memleketshildik qaǵıdany negizdeý arqyly ulttyq ıdeologıanyń negizderin sol arqyly sinire bilemiz. Memleketshildik ıdeologıaǵa shekaramyzdyń myzǵymastyǵy men elimizdiń tutastyǵynyń búgini men bolashaǵyna kepil bolady. Memleketshildik azamatty tárbıeleý arqyly eń aldymen memleket qurýshy qazaq ulty utatyn bolady. Memleketshil azamatty tárbıelep shyǵý úshin memlekettilik sanany árbir azamattyń boıynda qalyptastyrý qajet degen pikirdemiz. Bıylǵy jyldyń basy memlekettigimizdiń «Qazaq» ataýymen tarıh sahnasyna shyqqandyǵymyzǵa 550 jyl bolǵandyǵyn talqylaý, tanytý jáne atap ótý qyzý talqyǵa túsip ketti. Memlekettilik sanany qalyptastyrýdyń qazirgi zamanaýı bir qyry jáne paıdaly kompanenti retinde tarıhı týrızmdi jatqyzýǵa bolady. Tarıhı týrızm arqyly qolǵa taıaq ustatqandaı memlekettigimizdiń árgi qadym zamannan kele jatqandyǵyn dáldeıtin birden bir qural. Bizdiń aqparattyq keńistikte jıi jıi bolyp turatyn uqsas mynadaı oqıǵalar bolyp turady. Kórshiles memlekettiń nemese óz elimizdiń keıbir azamattarynyń jalpy bizdiń eldiń memlekettigi men tarıhyna degen kúmánderin bildirýi aqparattyq keńistikte alaı-dúleı jaǵdaı oryn alady. Osy oqıǵa bir jylda birneshe ret qaıtalanyp otyrady. Joǵaryda aıtyp ketkendeı Ýkraına máselesi bul taqyrypqa kúsh bere tústi. Sondyqtan osy taqyrypqa qaıta kelip sol bir saryndaǵy kúmán keltirý men dáleldeýler jalǵasa beretin sıaqty. Ony sheshý joldaryn qarastyrý oryndy sekeldi. Elimizdiń tarıhyna qatysty jansaq pikir jazǵandardan da qaýiptisi elimizdiń keıbir azamattarynyń arasynda da osyǵan uqsas pikirdiń bolýynda. Bul túsinik túptiń túbinde memlekettiligimizge zıanymen qatar, ony joqqa shyǵarýǵa deıin barý yqtımaldylyǵynda. Qazaq ultynyń memleket qurýshy ult retindegi statýsynyń tómendeýine áser etýi. Memleketimizdegi ulttyq jáne etnosaralyq tutastyǵyna qaýiptiligi. Úlken maqsatqa jetý úshin myqty ıdeıaǵa birigý kerek. Al ony joqqa shyǵarý, myqty ıdeıanyń bolmaýyna alyp keledi. Akademık Jabaıhan Ábdıldın: «ulttyq ıdeıanyń tabıǵatyn túsinip alýymyz kerek. Ol – ulttyń bolmysy, psıhologıalyq ózindik ereksheligi. Ult bar jerde ol da bar. Ultpen birge ómir súredi, joıylmaıdy, qubylyp ózgermeıdi. Meniń túsinigimde ulttyq ıdeıa tabıǵı túrde paıda bolady. Ol ulttyń ómir súrýi, tilegi, nıeti, oıy. Men osy jóninde talaı ret aıtqanmyn da, jazǵanmyn da. Ideıa degendi kópshilik halyq durys túsinbeıdi. Ideıa degen bir adamnyń oıynan shyǵatyn nárse emes. Bir sýbektıvti oı emes ol. Ideıa degen – óte kúrdeli oı. Mysaly, ómirde túrli qaıshylyqtar bolady. Qaıshylyq degen – jaman nárse emes, odan qorqýǵa bolmaıdy. Ol damyǵan elde, damyǵan ǵylymda mindetti túrde bolatyn jaǵdaı. Sol sıaqty, problemalar týyndap jatady. Sol qaıshylyqtardy, problemalardy qalaı sheshý kerek, qalaı alǵa jyljý kerek degen saýaldarǵa jaýap beretin kúrdeli oı» degen bolatyn. Demek biriktirýshi ıdeıa degen bireýdi oıynnan shyǵatyn oı emestigi. Tarıh negizge negizdelgen bolýy tıis. Qazirgi tanda bizge árbir el azamatynyń boıynda memlekettilik sanany qalyptastyrý. Memlekettilik sana ol ıdoeologıanyń negizgi qaınar kózi bolsa, al sol qaınardan sý ishkender memleketshil azamat bolyp qalyptasady. Durys túsinýimiz kerek bizdiń memlekettigimiz ejelden bar elmiz. Bul jerde ıdeologıalyq turǵydan memleettilik sanany qalyptastyrý. Másele bizdiń qazirgi tańda memlekettilik sanany qalyptastyra aldyq pa? Iá nemese joq dep aıtý qıyn. Endi bizdegi basty mindet memlekettilik sanany qalyptastyrý jolyndaǵy áreket dep sanaımyn. Jalpy adamnyń sanasynyń qalyptastyrýshy ejelden kele jatqan qural kitap desek. «Mádenı mura» baǵdarlamasy qabyldaǵannan beri kóptegen ıgi ister qolǵa alyndy. Endi sol baǵdarlama ishinde jaryq kórgen dúnıelerdiń ishinde aıryqsha eńbekterdi aıtar bolsaq. Babalar sóziniń 100 tomdyǵy, Qazaqtyń ata zańdarynyń 10 tomdyǵy jáne t.b kóptegen dúnıeler paıda bolýda. Osy eńbekter dástúr men dilimizdi jáne tarıhı sanamyzdy qalyptastyrýda úlken ról alatyny ras. Alaıda, olardyń taralym sany tym az. Nebary 3000 danadan ári aspaı jatyr. Osy týyndylar árbir úıde turýǵa laıyqty kitaptar. Onyńda tırajdarynyń sanynyń azdyǵy halqymyzdyń baı tarıhymen tolyqqandy bilýge múmkindik bermeı jatqan sıaqty. Sonymen qatar, tarıhymyzdy keńinen nasıhattaý úshin jańa jáne basqada tásilderdi paıdalanǵan jón. Olar kıno, ınternet arqyly elektrondy kitap nusqalaryn kóbeıtip, qol jetimdiligin qarastyrý. Joǵaryda aıtqandaı tarıhı týrızm memlekettilik sanany qalyptastyrýda zamanaýı turǵydan úlken ról atqarady degen oıdamyz. Tarıhı týrızm memlekettiń tarıhyna qatysty ulttyq parkterdi qurý arqyly iske asady. Bul degenimiz, tek tarıhty bilip qoıý emes, memlekettik ıdeologıamen bite qaınasqan deýge bolady. Sebebi, ıdeologıanyń eń negizgi aspektileriniń biri tarıhı aspektisi bolyp sanalady. Elimizdiń azamattary úshin patrıottyq rýhyna áseri jaqsy bolady. Sebebi, tarıhty kózben kórý aıtarlyqtaı tıimdi jetkizýdiń bir túri. Qazirgi tanda tarıhı týrızm tabysty sala bolyp tur. Osy máselemen joǵarydaǵy elimizdiń tarıhyn joqqa shyǵarýshy nemese qaralaýǵa beıim adamdarǵa qarsy myqty argýment retinde jáne óskelen urpaqpen, el tarıhynan habary az azamattarymyzdyń tarıhy sanasyn qalyptastyryp, tanystyrýda mańyzy zor. Tarıhı týrızmmen tabys taýyp, otyndyq jáne sheteldik týrıserdi tartýǵa múmkindik bolar edi. Sheteldikterdiń kelýi elimizdi jańa qyrynan tereń tarıhymen tanystyrar edik. Al kópshiliktiń bilýi belgili bir dárejede ulttyq brendpen, memleket ımıjine aınalýyn eleýli áserin tıgizedi. Bul elimizdiń tarıhynan syr shertetin ulttyq tarıhı parkter qurý týraly. Mynadaı úsh túrli ulttyq tarıhı parkter qurýǵa bolar edi. Qazaq handyǵynnyń qurylǵan jeri Hantaý, Shý ózeni, Qozybasy bolyp sanalady. Bul jer «Qazaq» ataýymen memlekettiligimizdiń bastaý alǵan jeri bolyp tabylady. Qazaq handyǵynyń Ordasy bolǵan Ulytaý qazirgi Jezqazqan aımaǵy. Arǵy qadym zamannan beri tarıhymyzda da, memlekettigimizdiń negizi bolǵan jer. Altaıdan túrki-qazaq tarıhynan syr shertetin ulttyq tarıhı park qurý. Elimizdiń jerinde tek qazaq handyǵynyń ǵana emes, barsha túrkiniń altyn besigi bolyp sanalady. Biz qarashanyraq ıesi ekendigimizdi dáleldeı túser edik. Osy jyly «Qazaq» ataýymen qalyptasqan memlekettigimizdiń 550 jyldyǵyna oraı on túrli is shara belgilengendi. Endi on túrli is shara ótedi. Durys. Osy is sharalar bir jylǵa josparlanǵan odan ári memlekettigimizdi turaqty ulyqtaıtyn sharalar qarastyrylmaǵan sıaqty. Al osyndaı tarıhı týrızmge negizdelgen parkter osynaý naýqannan keıinde ulyqtap otyratyn turaqty orynǵa aınalǵan bolar edi. Osyǵan uqsas tarıhı týrızmge negizdelgen parkter shetelderde de bar. Oǵan basqa bir maqalada toqtala ketermiz. Mundaı jobalar tarıhı týrızmge ǵana emes, elimizdiń ıdeologıalyq turǵydan nyǵaıta túsýine septigin tıgizedi. . Oń jaqtaǵy foto Qozybasy_(taý).jpg ‎(421 × 546 núkte, faıl ólshemi: 42 KB, MIME túri

Hantaýy, Shý ózeni, Qozybasy ónirinde tarıhı týrızm parkin qurý. Geografıalyq turǵydan Almaty-Astana, elimizdiń soltústigi men ońtústigin jalǵap jatqan jerde túıisken. Qazaq handyǵynyń qurylǵan jeri tarıhı derekter boıynsha osy jer ekendigi aıtylǵan. 550 jyldyq qarsanynda iske asyrýǵa qolaıly shaq deýge bolady. Bul degenimiz kelýshileriniń sanynyń kóp bolýyna óz áserin tıgizdedi. Ulttyq bolmys turǵysynan qaraıtyn bolsaq. Alǵash ret «Qazaq» ataýymen memlekettiligimizdiń qalanǵan jer ekendigin óskelen urpaq bilip júretin bolady. Kereı men Jánibek handardan bastap, odan ári jalǵasatyn handar tizbegine keń maǵulymat berilýi, jáne t.b ár túrli el tarıhyna qatysty derektermen tanystyrýǵa bolady. Bul bolashaqta memleketshildik pen otanshyldyqtyń tamyry ári de jatqandyǵyn tanytady. Osy ónirdiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik ál aýqatynyń ósýine septigin tıgizedi.

Elimizdiń beli bekigennen keıin tarıhı derekterde Ulytaýda han ordasy bolǵandyǵy týraly aıtylady. Ulytaý týraly tarıhshylardyń paıymdaýyna qaraǵanda odan áride de han ordalary bolǵan deıdi. Jezqazǵan-Beıneý temirjoly salynyp bitti. Aldaǵy ýaqytta batyspen ortalyq ónirlerin qosyp, úlken dálizge aınalady. Demek ári beri kelip ketýshi, qatynaýshy adamdar sany kóp bolady dep topshylaýǵa bolady. Ulytaýdan tarıhı týrızm parkin qurý ekonomıkalyq turǵydan da, rýhanı turǵydan da tıimdi bolar edi. Sonymen qatar osy ónirde Alasha han, Joshy han keseneleri, tańbaly tastar taıaý ornalasqandyqtan halyqqa, týrıserge tanytýǵa múmkindik artyrýǵa negiz bolady.

Túrki-qazaqqa qatysty tarıhı týrızm parkin Altaıdan qurýǵa bolady. Altaı barlyq túrki jurtynyń bastaýy bolyp sanalady. Shyǵys Qazaqstan Qotan-Qarańǵaı aýdannan qursa bolar edi. Altaı taýy tórt memlekettiń jerin basyp jatyr. Dál qazirgi jaǵdaıda atalǵan memleketterdiń ishinde biz ǵana túrki jurtyna kiremiz Bul degenmiz qarashańyraqtyń ıesi ekendigimizdi dáleldeı túsedi. Memleket basshymyz Túrkıaǵa barǵan saparynda bylaı degen bolatyn. «Túrki halyqtarynyń odaqtastyǵynyń» jobasyn bir qadam alǵa jyljytyp, týyn belgiledi. 200 mıllıonnan astam Túrki jurtyn birigýge úndedi. Óz sózinde: «Biz búkil túrki halqynyń ata jurtynda turyp jatyrmyz. 1861 jyly qazaqtyń sońǵy hany óltirilgennen keıin biz Reseı patshalyǵynyń, odan Keńes Odaǵynyń bodany boldyq. 150 jyldyń ishinde qazaq degen halyq óziniń ulttyq salt dástúrin, tilin, dinin, dástúrin umytýǵa az qaldy. Jaratqannyń qoldaýymen 1991 jyly biz ózimizdiń táýelsizdigimizdi jarıaladyq . Sizderdiń babalaryńyz atajurttan beri qaraı jyljyǵan kezde Túrki qaǵanatynyń ishinen túrik degen atty ózderimen alyp ketti. Qazirge deıin túrkiniń ishinde jigittiń sultany, eń jaqsy jigit qandaı degende «qazaq» deıdi. Sol qazaq biz» - dedi elbasy N.Nazarbaev. Qotan-qaraǵaı jalpy týrıser baryp turatyn týrısik aımaq bolyp sanalady. Atalǵan joba iske asyp jatatyn bolsa 200 mln túrkiniń ishinde el mártebesin bir kóterip qana qoımaı, elimizdi syrtqa tanytýǵa taǵy bir múmkindiktiń joly. Ulttyq qundylyqtar turǵysynan elimizdiń tek paıdaly ǵana bolady. Munda túrki qazaq jurtynyń tarıhynan keń málimetter beretin jádigerler qoıýǵa bolady.

Sonymen qatar, tarıhı qalalarymyzda kóne kóne jádigerlerdi qaıta qalypyna keltirip, tarıhı týrızmniń ortalyǵan aınaldyrýǵa bolady. Otyrar, Túrkistan, Taraz jáne basqa da qalalardy. Burynǵy Uly Jibek joly boıynda ornalasqan osy qalalar arqyly tabys kózine aınaldyrýǵa bolady. Ekonomıkamyzdyń qýatyn artyratyn salaǵa aınalar edi. Munaı alpaýyttardyń teketiresinen baǵasy túsip ketti demesek jalpy álemdegi tabys kózi boıynsha birinshi oryndy ıelense, odan keıingi ekinshi orynǵa osy týrızm jatady eken. Tarıhı qalalardy, qorǵan, qamaldardy qaıta qalpyna keltirsek aldaǵy ýaqytta «Uly Jibek Joly» qaıtta jańǵyryp, «Batys Eýropa Batys Qytaı» degen atpen iske qosylǵaly jatyr. Reseı men batys teketiresi aıaqtalyp jatsa osy tas joldyń boıynda Bes ǵasyrdan keıin taǵyda batys pen shyǵystyń arasynda kópir bolǵaly tur. Ári beri ótýshiler elimizge týrıs retinde keleri haq. Osy arqyly tabysymyzdy eselesek eń negizgisi memlekettiligimiz men san myń jyldyq tarıhymyz bar ekendigin soqyrǵa taıaq ustatqandaı kórsetken bolar edik. Biz osy salany jolǵa qoıyp alsaq ıdeologıamyz aqshany talap etýshi saladan tabys túsirýshi salaǵa aınalyp, ertengi osy eldin eljandy (patrıot) azamattaryn qalyptastyrýshy qural bolyp tabylar edi. Qazirgi kezde biz syrtqy álemge ıadrolyq qarýdan bastartý men beıbit súıgish el degen tanytýmen kelemiz. Biz atalǵan jobalar sol burynǵy kóne mádenıettiń de ókili retinde ózimizdi tanyta alar edik. Memleketimizge degen halyqaralyq qaýymdastyqtyn aldynda upaı jınaýǵa jaqsy bolar. Birinshiden kóshpendiler urpaǵy bolsaq, ekinshisi álem tarıh ádistemesindegi osy kúnge deıingi ketken qatelik «kóshpendiler qala salmaǵan» degen jansaq oıdy syzyp, ejelgi qala, qorǵan, qamaldarymyzdy kórsetý arqyly bir zamandaǵy álemniń júregi bolǵandyǵymyzdy syrt elderge naqty zattaı aıǵaqpen dáledegen bolar edik. Dáledep qana qoımaı sol arqyly tabys tabamyz jáne Qazaq eliniń ımıjin jańa qyrynan qýattaı túsken bolar edi. Árıne, bul aıtylǵandardy jasaý onaı iske jatpaıdy. Desekte aldaǵy ýaqytta jasap jatsaq. Keleshegi mol joba ekendigine senimdimiz. Elimizdiń tarıhyn tanytýdyń bir tásilin aıtyp óttik. Bul elimiz úshin kerek. Ideologıalyq turǵydan ólsheýsiz úles qosyp, aldaǵy ýaqytta sheteldik nemese otandyq azamattardyń keıbirleri elimizdiń tarıhyna degen kúmánderin barynsha basýǵa myqty ról oınaıdy.