Bir nárse týraly oı qozǵaǵyń kelse, amalsyzdan  danyshpan Abaıǵa baryp bas urasyń. Óıtpeske sharamyz joq. Uly babamyzdan artylyp kim aıta alsyn. Ásirese, qazaq úshin. Jaqsylyǵyn da, jamandyǵyn da jasyrmaı aıtqan. Búgingi kúnniń tynys-tirshiligine qarasań Abaı babamyzdyń aıtqany aına qatesiz dál kelip jatady. Maqtanshaqtyq, parakorlyq, mansapqorlyq deısiz be, bári-bári. «Ózińde barmen kózge uryp, artylam deme ózgeden» demep pe uly babamyz. Osy jurtty aqylǵa, sabyrǵa shaqyrar osy ataly sózdi oqyp otyrǵanda qazir «jańalyq ashqysh» jandar qaptap ketkeni esińizge túsedi. Túımedeı nársesin túıedeı etip kórsetkisi kelip, joq jerden «jańalyq» jasaǵasy keledi. Sonyń bir dálelindeı, jýyrda  ǵana ǵalamtor betterinde  shymkenttik Aıýbaı Quraluly degen profesordyń orta jáne joǵary bilim berý mekemelerine «Tulǵataný» pánin engizý qajettigi jaıly «jańalyǵy» jaryq kórdi.  Ǵalymnyń aıtýynsha, oqýshylar birinshi synyptan ýnıversıtet bitirgenge deıin Abylaıhan men Nursultan Nazarbaevtan bastap Aslan Mýsın, Bekbolat Tileýhanǵa deıingi sıaqty azamattardyń ómirbaıandaryn bilýleri qajet, deıdi. Ári bul úshin on myńǵa jýyq adam týraly kóptegen kitap qurastyrǵandyǵyn, muny mektep muǵalimderi de qoldap otyrǵandyǵyn aıtady. Al  oǵan jazylǵan pikirlerge  nazar aýdarsańyz, boıyńyzdy úreı bıleıdi. Sol jazbalarda kórsetilgendeı «Aslan Mýsın men belgili ánshimiz ulty úshin ne bitire qoıdy eken.  Olardyń túlǵalyq beıneleri Ýaqyt atty surapyl suryptaýlardan óte ala ma, álde olardyń isteri  shańǵa kómilip qalmaı ma?». Jaraıdy, joǵarydaǵy ǵalymymzdyń ózi «tulǵa» dep tanyǵan  10 myńǵa jýyq adamnyń arasynda kimder bar eken... Onyń ústine dál osyndaı deńgeıdegi  basqa da «tulǵalar» qalyp qoıǵan joq pa eken degen zańdy suraq týady. Shyndyǵynda da solardyń bári tulǵa ma, álde  qazirgi baı-baǵlandardyń ata-babalary men ózderi me?!. Álde aty aýyz úıden ári aspaǵan bireýler me?! Suraq kóp.

 Osy arada myna jáıt eske túsedi. Máselen, qazir ekiniń biri shejire jazǵysh bop ketti.  Jazǵanda da bir júıege baǵyndyrylsa qanekı? Osy istiń basynda júrgenderdiń jańa týǵan sábıine deıin aty-jóni kórsetilip, ózgeleriniń ata-babalarynyń derekterinen qate ketip jatady. Báz bireýleriniń  esimderi múldem atalmaı qalady. Sóıtip renish týyndaıdy. Qara basynyń qamy úshin jurttan jylý jınap, bıznes kózine aınaldyryp júrgenderi de joq emes. Tek shejire ǵana emes, bul kúnderi árbir aýyl-aýyldardyń da  kitaptary shyǵaryla batady. Munda da pendelik kózqarastar «ústemdik» qurady. «Aýzy qısyq bolsa da baı balasy sóz alsyn» degendeı qaltasy qalyńdar munda da tórden oryn tabady.

Ekinshiden, bul bastamanyń sońy ne bolady degen  taǵy bir oı da  qylań beredi. Nege deseńiz, osyny syltaý etken keıbir pysyqaılar oblystyq, aýdandyq deńgeıdegi  tulǵalar jóninde  jóninde de kitap shyǵaryp, mektepterde oqytylsyn demesine kim kepildik beredi. Kitap saýdasyn «qyzdyryp» jiberse qaıtpekpiz. Kitap saýdasy demekshi, ár rýdan qoldan batyr, joldan bı jasap júrgen «jazarmandarymyzdyń» tom-tom kitaptaryn  saýdalap, tipti bılik basyndaǵy bireýler arqyly jurtqa kúshtep ótkizip júrgenin de kózimiz kórip júr.

Jalpy bul kúnderi tulǵa kim, zıaly kim? degen suraqqa ekiudaı jaýap berilip keledi. Bireýleri joǵary bilim alǵan adamdardyń bári  zıaly dese, bireýleri qarapaıym eńbek ete júrip tektiligimen,  aq adal tirligimen, aınalasyna shýaq nuryn tógip júrgen jandardy zıaly sanaý kerek, deıdi. Báz bireýler  eki adamǵa bılik jasaǵan jandy «tulǵa» sanaıdy.  Rasymen de kúni keshegi zıalymyz «zıandy», «ulymyz» «ury» bop shyǵyp júrgeni de ótirik emes.

Áńgimemniń sońyn Abaı babamyzdyń Qara sózderindegi myna sózderimen aıaqtaǵandy jón kórip otyrmyn. «Bolys pen bıdi qurmetteıin deseń, qudaıdyń ózi bergen bolystyq pen bılik elde joq. Satyp alǵan, jalynyp, bas uryp alǵan bolystyq penen bıliktiń eshbir qasıeti joq. Myqtyny qurmetteıin deseń, jamanshylyqqa eldiń bári myqty, jaqsylyqqa myqty kisi elde joq. Esti kisini taýyp qurmetteıin deseń, ádilet, uıat, nysapqa esti kisi elde joq. Qýlyq, sumdyq, aramdyq, amalǵa eldiń bári de esti», deıdi 22-qara sózinde.

Olaı bolsa, «tuǵyrdy» Tulǵa dep tanyp, ulyqtap júrgen ulylarymyzdyń qunyn túsirip almaımyz ba?