Qazir halyqtyń arasynda: «Telearnalar men áleýmettik jelilerde ánshiler kóbeıip ketti: ózderi ádepsiz, uıatsyz, bilimderi az, bilikteri kemshin» – deıtin sózder kóbeıip, keıbir tanymal tulǵalar Úkimetten bul máseleni tez arada retteýdi talap ete bastady..
Bir túsiniksizi: osyndaı oıly sózder men oryndy talaptardyń arasynda bir belgisizdeý adam (ánshi emes...) ánshige qarsy bir aýyz sóz aıtsa qalsa, álgi ánshilerden túńilgen «elektorat» taban astynda hameleonsha túsin ózgertip, baǵytynyń byt-shytyn shyǵaryp, álgi «qorlyq kórgen baıǵus» ánshige jaqtasyp shyǵa keledi...
Mysaly, túneýkúni tanymal ánshi, bir esepten biraz tyńdarman qazaqtardyń súıikti oryndaýshysy Meırambek Besbaevtyń áleýmettik ǵylymdar magıstri atanyp, Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetin támamdaǵany belgili bolǵan-dy. Árıne, kópshilik táýir ánshisin shynaıy quttyqtaýǵa kómkerip te úlgerdi...
Artynsha atalmysh bilim ordasynyń dosenti, fılolog-ǵalym Myrzantaı Jaqyp ánshilikpen baıyǵan «juldyzdardyń» memlekettik granttarǵa talasyp, jastardyń nesibesin tartyp alatyndyǵyn ashyna aıtyp, el talqysyna saldy.
Kezinde Qazaq Elindegi №1 joǵarǵy oqý orny atanǵan, búgingi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń tanymal túlegi, kóptegen jyldar tezinde Ahmet Iassaýı atyndaǵy Qazaq-Túrik Halyqaralyq Ýnıversıtetinde tálimdi dáris, tatymdy tárbıe bergen, qazirgi tańda Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq Ýnıversıtetiniń oqytýshy-dosenti, ǵylym kandıdaty Myrzantaı kóke JAQYP, ásirese, sońǵy ýaqytta óziniń týra sóz, utymdy usynystarymen qazaq qoǵamynda qyzý qoldaýǵa ıe bola bastaǵan tulǵaly azamat. Árıne, «áleýlaılatqan» ánshi de, jalańash sandaryn jaltyratqan bıshi de emes.
Sonymen, qazaqtyń belgili bolýǵa bet burǵan oıshyl-ǵalymy bylaı deıdi: «Eshkimniń naqty atyn atap, túsin tústemesem de, qara halyqtyń esebinen ábden baıyp alǵan «ánshi-jýrnalıst-juldyzdar» endi memlekettik bilim granttary arqyly tegin «oqyp», «ánshi-magıstr-doktorlarǵa» aınala bastaǵany týraly osy áleýmettik jelide jarıalanǵan jazbamdy keıbir azamattar tikeleı ózderiniń attaryna qabyldap, «qyzǵanyp, kóre almaı jatyr», «qýanyshqa ortaqtasa almaıtyn, ishtarlyǵy bar adam» dep, meniń atyma biraz aýyr-aýyr sózder jazyp tastap, ony qalyń kópshilikke taratyp jatyr eken. Eger ánshiler ózderiniń shynaıy bilimderimen sondaı dárejege jetip jatsa, óz basym oǵan tek qana qýanamyn! Alaıda, keıbir «telejuldyzdardyń» sahnadaǵy ataqtaryn paıdalanyp, óner salasyna múldem qatysy joq ulttyq joǵary oqý oryndarynyń magıstratýralary men PhD doktorantýralaryna qaraı jappaı lap qoıyp, memlekettik bilim granttary esebinen «oqý bitirip», dısertasıalar «qorǵaýǵa» kirisýiniń – jalpy sıpat ala bastaǵanyn túsine almaımyn. Sondaı-aq, ulttyq ýnıversıtetterdi basqaratyn keıbir rektorlardyń ártúrli «juldyzdardyń» aldynda qurdaı jorǵalap, jas balasha júgirýin de – uǵa almaımyn. Baılardyń astatók toı-tomalaqtarynan kóp qarjy tabatyn ánshiler men «telejuldyzdar» – eger akademıalyq jáne ǵylymı ataq-dárejeler alǵysy kelip jatsa, joǵary oqý oryndarynyń magıstratýralary men PhD doktorantýralarynyń aqyly bólimderine ózderiniń jeke aqshalaryn tólep oqyǵany, shyn daryndy jastarǵa arnalǵan memlekettik bilim granttaryna jarmaspaǵandary jón. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini – osy!»
Bul jerde bireýdiń talaǵy tars aıyrylatandaı – qandaı basy artyq sóz bar?!. Menińshe, dóp aıtylǵan shyńǵyrǵan shyndyq! Naǵyz aqıqat!
Muny túsine bilgen, jany ashyp, júregi syzdaǵan, qaımyqpaı qara qyldy qaq jaryp aıta alǵan meniń Myrzantaı kókem de – naǵyz erkek!
Nege deseńiz, Alla Taǵalam jurttyń bárine eldiń aldyna shyǵyp, quıqyljyta án shyrqaıtyn, myń burala bıleıtin qabilet bere bermeıdi. bireýlerdiń qabilet-qarymy mıy men aqylynda, túsinigi men túısiginde, ǵylym men ilimde!
Myrzantaı JAQYPtyń jaǵy talyp, daýysy qarlyǵyp, qazaǵyna jetkizgisi kelegen janaıqaıy osy!
Óz basym ónerine tánti ánshi inim Meırambek Besbaevtyń ǵalym aǵasynyń aqıqat sózine jyldam jaýaby kóńilime sý sepkendeı sýyq áser etti: «...Ókinishke oraı, bizdiń aramyzda qýanyshqa ortaqtasa almaıtyn, ishtarlyǵy bar adamdar da kezdesedi. Ózi ustaz, ózi jýrnalıst-ǵalym Myrzantaı Jaqyp degen aǵamyz feısbýkte meni ǵalym bolyp bireýdiń ornyn tartyp alǵaly júrgen adamdaı sıpattapty. Meniń ónerde óz jolym bar. Eshkimniń jolyna da, qyzmetine de talasqan emespin. Bala kúnimnen mýzyka mektebinde oqydym. Ulttyq konservatorıada bilimimdi jetildirip, T.Júrgenov atyndaǵy Teatr jáne óner akademıasyn bitirdim. Jańa zaman talabyna saı sol oqyǵan bilimimdi damytý úshin «Mádenıettaný» mamandyǵy boıynsha magıstratýrany jalǵastyrdym. Ekonomıka, zań, fızıka sıaqty basqa salany qýǵan joqpyn. «El sóz qylmasyn» dep, ashyq dısertasıa qorǵaýǵa da kelisim berdim. Kelgen adamdardyń bári – qorǵaýdyń qalaı ótkenin kózderimen kórdi. Túrkıanyń, Ázerbaıjannyń elshiliginen de arnaıy ókilder qatysyp otyrdy. Óz salam boıynsha bilimimdi jetildirýge meniń de quqym bar dep oılaımyn. Keıde osyndaı sátterde kimniń dos, kimniń dushpan ekeni de belgili bolyp qalady. Men eshkimge jamandyq tilemeımin. Barshańyzǵa tek qýanysh tileımin!» – depti ánshi.
Eger, Meırambektiń «Men eshkimge jamandyq tilemeımin» degen sózi ras bolsa, ol myna jaǵdalardy tereń zerdeler edi: birinshiden, Myrzantaı JAQYP eshkimge bireýdiń «jolyn, qyzmetine talastyń» dep aıtqan joq; ekinshiden, eshkimge «ekonomıka, zań, fızıka sıaqty basqa salany qýdyń» dep jala jappady; úshinshiden, «el sóz qylady» dep eshkimgi kústanalamady; eń bastysy, dáp osy Meırambek Besbaevtyń atyn atap, túsin aıǵaqtaǵan joq...
Sonda álgindeı álem áńgime kimge kerek? Sonda eshkim óziniń synı pikirin bildirmeýi kerek pe, bizdiń elde? Óner adamdarynyń qaısybir pendeshilik kemshilikterine kóz jumyp; olardy únemi, árdaıym kótermelep, qol shapalaqtaı berýimiz kerek pe?..
Biraz buryn jornalshy aǵamyz Qalı Sársenbaı ánshi inimiz Meırambek Besbaevtyń atyna ańyraǵan salaqulash arnaý-hat jazǵanda, ań-tań qalyp edik. İle-shala ájepteýir aqyn Baqyt Bedelhanuly da Qalı aǵanyń salaqulash arnaý-hatyna ilestirip-tirkestirip jyraýlyqqa salynǵanda, mynadaı qyzyq «qubylysqa» sharadaı basymyz shaqshadaı bolyp edi...
Qalı Sársenbaı aǵamyz ben Baqyt Bedelhanuly inimizdiń óz bastaryna saı talanty men qadiri jetkilikti sıaqty edi...
Qaıdam, álem teńselip, adam «belsengen» zaman ǵoı, túsiný tym qıyn...
Sonymen, óz basym, taǵy da (ádettegideı...) aqıqat jaǵyndamyn. Sebebi, Aqıqatty – Alla Taǵalamyz jaqsy kóredi!
...Aıdalada alystaǵy qazaq aýylynda áli aýdan ortalaǵyn kórmegen, bálkim, ákesi joq, anasy jesir, baýyrlary shıetteı kóp bir qazaqtyń balasy (uly nemese qyzy) bilimge umtylyp, ǵylymǵa qyzyǵyp, talap qylýy múmkin, biraq, memleket bólgen oǵan tıesili bilim grantyn aptasyna bes toıǵa baryp ((ár toıdan 10 (on) myń AQSH dollaryn alǵan (qazirgi qazaq aqshasymen – 3 mln 400 myń teńge)), demek, bes toıdan 17 mln teńge alǵan ánshi alyp ketse, osyny kim ÁDİLDİK dep esepteıdi?!.
Álbette, biz túsinemiz: rektorlarda da ul men qyz hám nemereler bar, olar da úılenip-turmysqa shyǵyp, toı jasaıdy; sol toılarǵa ánshilep kelip, jurttyń kóńilin kóterip, án shyrqaýlary kerek! Iaǵnı, ánshige tegin memlekettik grant qajet bolar?!.
Kórdińiz be: bir-birine matalap-baılanǵan, úzdiksiz-úzilmeıtin baılanystar... Tipti, syǵysyp-sybaılasyp jatyr...
...Meırambek Besbaev – meniń eshkimmen teńestirmeıtin talantty ánshim! Mádenıettaný salasyndaǵy ǵylymı jetistigine de shyn qýanamyn. Degenmen, úlkenniń eskertpesine – esi bar, ımany kemel musylmandyq minezben qarasaq deımin...
Myrzantaı Jaqyp – kezdesken de, sóılesken de kisim emes. Ol kisiniń shymyr shyndyǵyna tántimin!
Jigitter, shyndyqty óltirip alsaq, shyńǵyrsaq ta – shyraq tutanbaıdy. Bul turǵydan alǵanda, Myrzantaı kókem – naǵyz erkek!
Qajymuqan Ǵabdolla