1. BUL JALǴANDA ESHTEŃE JOQ «MÁŃGİLİK»! 

Aqymaqqa bılik berseń, búldirer, 
Ol áıteýir bir jerinen ildirer. 
Degen maqal:«Qyrǵyz-Qazaq bir týǵan», 
Ańdaǵanǵa, kóp nárseni bildirer... 

Qyrǵyz bizge o zamannan baýyrlar, 
Alataýda - eki ultta da aýyl bar. 
Qyrǵyzdarǵa qıyn bolsa kishkene, 
Qazaq jaǵy ony qatty aýyrlar. 

Ol myqtylar, týǵan ultyn jasqaǵan, 
Qyrǵyz sosyn, uly joryq bastaǵan. 
Ultyn satqan eki birdeı basshysyn 
Qyrǵyz baýyr taqtan julyp tastaǵan. 

Tózgen emes basynýǵa, zorlyqqa, 
Sóz mergeni - dál tıgizer «ondyqqa». 
Bizdiń qyrǵyz - jaýynger ult erekshe, 
Eshqandaı bir tózgen emes qorlyqqa. 

Ynjyq bitken kileń qorlyq kóredi-aý, 
Aýzyndaǵyn jyryp oǵan beredi-aý. 
Qyrǵyzdardyń júrek jutqan erligi 
Biz Qazaqqa úlgi bolmaı keledi-aý. 

Talqan etip, jemqor basshy mazaǵyn, 
Silkip tastap, adam tózbes azabyn. 
Qyrǵyz - naǵyz batyr týǵan ult eken, 
Qurmanbekke berdi aýyryn jazanyń. 

Ol Bakıev, adal bolsa qasha ma? 
Eshqashan da ultqa zorlyq jasama! 
Eger taza adam bolsa, Qurmanbek, 
Bir-aq túnde elin tastap asa ma? 

Ony, anaýdy - Qyrǵyz ulty ósirdi, 
Túzeler dep talaı ret keshirdi. 
Ultyn qyrǵan ol jaýyzǵa aqyry, 
Shyndyq jeńip, aýyr jaza kesildi. 

Kúte-kúte kóz janaryń talsa da, 
Qaıran Ultym, Ádiletti bar sana. 
Kúshpen ketip, qanmen jaýap beretin 
El qanaǵan taqqumarlar qanshama? 

Ózgeredi bári ishinde zamattyń, 
Daıyn áne, qylmyskerge abaqtyń! 
Ózin máńgi bıleýshi dep sanaıtyn, 
Ultyn satqan jaýyzdarǵa sabaq bul. 

Talaq bolsa, óz ultynyń eldigi, 
Mazaq bolsa, óz ultynyń erligi, 
Týǵan Ulttan bezgenderdi túbi bir 
Aýyr jaza kútetini belgili!!! 

Dúleılerge Zaýal kelgen ne degen, 
Jemqorlardy, urylardy demegen, 
El basshysy túbi jaýap beredi, 
Bolsa daǵy qaı «qudaıy» jebegen... 

«Máńgimin!» dep oılar naǵyz áńgúdik, 
Urlaý, tonaý - sondaılarǵa tán qylyq. 
Tirisinde olar túk te oılamas, 
Al, ómirde eshteńe joq Máńgilik! 

Dep oılama: «esepteımiz qanshaǵa?..» 
Ultym óziń qajy ma da, sharshama. 
Sóıtip, «máńgi» - sottalypty máńgige, 
Bakıevteı «máńgi» bizde qansha ma... 

2. QAZAQ PEN «QAZAQSTANDYQ» TÝRALY HIKAIA 

Bar Qazaq túbi ońar ma? 
Qazaqqa «Birlik» qonar ma? 
«Qazaq» dep aıtam QAZAQTY, 
Al, «QAZQSTANDYQ» olar da: 

Oryssha sóılep sózderin, 
Kóresiń kózben... «ezgenin». 
«Qazaq» dep aıtsa bolǵanmen, 
Orysqa teńer ózderin. 

Qanaty Ulttyń qaırylǵan, 
Qazaq joq oǵan qaıǵyrǵan. 
Qazaq pen «qazaqstandyq» 
Osylaı qaqqa aırylǵan. 

Kún bar da jáne Aı bar da, 
Ekeýi eki maıdanda. 
Bireý - Qazaq bop qalǵan, 
Bireýi - Ulttan taıǵan da... 

Birinde basym - Qushtarlyq, 
Birinde basym - «Dushpandyq» 
Ekeýi bir Ult bolǵanmen, 
Qazaq pen «qazaqstandyq». 

Qazaqty - Qazaq ezgender, 
Qushtarlyq - qaýip sezgender. 
Qushtarlyq - taza Qazaq ta, 
Dushpandyq - Ulttan bezgender, 

«Qazaqstandyq» - bolystar, 
(Tizgindi búgin sol ustar). 
«Qazaqstandyqtar» negizi 
Orystan beter «orystar». 

Ketkender solar betimen, 
Sóıleıtin solar «kótimen». 
Qojaıyndaryna da orystaı 
Al sumdar - «adal» shetinen. 

Solardyń joǵyn joqtaǵan, 
Solarsha jáne boqtaǵan. 
Orysyn maqtan tutýmen 
Solarsha kún-tún ottaǵan. 

Bir jan joq jáne «táıt-taǵan!» 
Bir-birin olar maıttaǵan. 
Olarǵa orys eshqashan 
«Ultyńnan bez» dep aıtpaǵan. 

Qazaqtyń tili óshýde, 
Qazaqtyń dini óshýde. 
Al, taza qazaq búginde 
Ógeıdiń kúnin keshýde. 

Qazaqy Qazaq «ońbaǵan!», 
Orysty - «shala» qoldaǵan. 
«Shalalar» - alyp ústemdik, 
Qazaqty - Qazaq qorlaǵan. 

Qazaqty - teýip tystaǵan, 
Qazaq - qul, Qazaq - kús taban. 
Orystan ótken orystar 
Orystyq bılik ustaǵan. 

«Shala orys» búgin - bul «aǵa», 
Sen, odan saýǵa sura ma? 
Qanquıly Qyzyl bıligi 
Qaldyrǵan Ultqa Muraǵa... 

İsteri orys aýmaǵan, 
Qazaqtyq túgi qalmaǵan. 
Orystan ótken orystar 
Bılikti tutas jaýlaǵan. 

Quldyqtyń joly - jar basy, 
Orystyń joly - tańdasy. 
Al, bular shyny, keshegi 
Qul-qutandardyń jalǵasy. 

...Este me, «Qyzyl» burqaǵy, 
Estini birden qurtady. 
Al, bular shyny keshegi 
Qyzyl jendetterdiń urpaǵy. 

Ultynan qalaı bezgeni, 
Jetpis jyl este ezgeni. 
Al, bular shyny keshegi 
Komýnıserdiń kózderi. 

«Tappenen» dańqy asqandar, 
Aıaqty alshań basqandar. 
Baılar men oqyǵandardy 
Atqandar menen asqandar... 

Bulardyń ata tekteri, 
Bulardyń qalyń betteri. 
Teksizden týǵan qul-qutan 
Tektige tipten kekti edi. 

Bárin de qulsha bezbender, 
Bılikte búgin bezdeńder. 
Táýelsizdikti negizi 
Alǵandar - Ulttan bezgender. 

Qansha ber, bárin asamaq, 
Dinsiz ben tilsiz - asa qat. 
Osylar búgin Qazaqty 
«Qazaqstandyq» jasamaq. 

Oq atqan ultqa tasadan, 
Tektige týa qas adam. 
«Qazaqstandyq» degendi 
Osylar oıdan jasaǵan. 

Ózi - qul, taǵy qul etpek, 
«Shúldirden» - bılik túletpek. 
Al, bular sóıtip, Qazaqty 
Qundylyqtarynan tul etpek! 

Oryssha sóıler týǵaly, 
Qazaqpen biraq, bir qany. 
Al, bular týa orystyń 
Qulaqkesti de quldary. 

Alǵan betterinen de toqtamas, 
Qazaqsha tıtteı «ottamas» 
Al, bular shyny eshqashan 
Qazaqtyń joǵyn joqtamas. 

Orekeńderdiń ógizi, 
Orekeńderdiń egizi. 
Qaptaǵan qara «oljastar» - 
Orystan qara negizi. 

Aıyrǵan Ultty dininen, 
Aıyrǵan Ultty dilinen, 
Búginde solar bılikte 
Aıyrǵan Ultty tilinen. 

Tilsizder - Qudaı sanalar, 
Dinsizder - bylaı sanalar. 
Qazaqtaı Ultty qorlaǵan 
Orystar emes, analar. 

Ultyma sor bop bul daǵy, 
Til menen dindi bylǵady. 
Al, Qazaq, ana shoshqadaı 
«Qazaqstandyqtardyń» quldary. 

Qazaqtyń qanyn sorady, 
Kóz jastan kólder tolady. 
Túbinde «kúres» - anyǵy 
«Qazaqstandyqtarmen» bolady. 

«Ultym!» dep júrek eziler. 
«Ultym!» dep arý egiler. 
Azamat soǵysyndaǵy 
Sıaqty qandar tógiler. 

Bir Ultty - bir Ult qyrady, 
Dushpandar - tuzaq qurady. 
Eki jaǵy da Qazaqtyń 
Bárin de tym kesh uǵady. 

...Aldy da sondaı quıyn bar, 
Aldy da sondaı «qıyn» bar. 
Sondyqtan qandas baýyrlar, 
Esterińdi erte jıyńdar! 

Jat jaqtan úlgi almańdar, 
Shaqyrǵandaryna da barmańdar. 
Bári bir bizder Qazaqpyz, 
Obalyna Ulttyń qalmańdar! 
Obalyna Ulttyń qalmańdar!!! 

3. «BAQYTTY» «SHÚLDİRBIKELER»... 

Úıkemes jerge úıkeler, 
Súıkemes jerge súıkener, 
Qatyny, qyzy, oınastar, 
Barlyǵy - «Shúldirbıkeler»... 

Olarda dáıim - kúıit óner, 
Kútkenshe ony – ıt óler, 
Bylqyldap jáne sylqyldap, 
Júredi «Shúldirbıkeler». 

Jorǵalap quly jalynǵan, 
Mıalýlap, jalap, jaǵynǵan. 
Moıyn men qolda – asyl tas, 
Altynǵa tutas malynǵan. 

İshpediń, álde ishtiń be, 
Qajet-aý sonsha kúsh kimge? 
Qazaqtyń barlyq baılyǵy 
«Shúldirbıkeler» ústinde. 

Keshe alǵan, taǵy aldyrdy-aı, 
Moıynǵa, qolǵa, saldyrdy-aı. 
Qazaqtyń sonsha baılyǵyn 
Jatsa da tonap qaldyrmaı, 

Qazaqtyń ózin, tilin de, 
Tońqańshyl anaý dinin de, 
Qatyndar mensingen emes, 
«Qazaqbaılardyń» birin de. 

Taǵy da oǵan úıkeler, 
Taǵy da oǵan súıkener, 
Eshqashan toıyp kórmegen, 
Osynaý «Shúldirbıkeler». 

Qazaqty kórse: «kim?»-deıdi, 
Tilderin, tipti, bilmeıdi. 
Aty joq ana qalada 
«Toqaldar» - shalqyp júr deıdi. 

Al, bular – kimniń qatyny? 
Al, bular kimniń «jaqyny?» 
«Olardy» birden tanıdy, 
Jetken bir Qazaq aqyly... 

Baılyqpen shalqyp, kún kórer, 
«Myń bir túndegi-deı.» tún kórer... 
Qazaqtan azǵan «shúıkeler» - 
Júr deıdi «Shúldirbıkeler!..» 
Kim daıyn, qazir súıkener? 
Úıkeler kelip, úıkeler... 

4. ÓŃ MENE TÚS NEMESE ULTTYQ QASİRETİ!.. 

...Qazaǵyma Baqyt bolyp oralǵan, 
Ultym úshin oralypty sol Arman. 
Mine, ǵajap, shúldirlegen shirkinder, 
Basshysymen - tarıhtan joǵalǵan!.. 

Qazaǵyma bir keremet Baq qonǵan! 
Meniń ultym, qýanyshtan shattanǵan! 
Tazarypty Qazaǵymnyń aýasy 
Teksiz bitken – kelmes jaqqa attanǵan!.. 

Júz paıyz Ult - taza Qazaq tilinde, 
Buzylmaǵan taza Qazaq túrinde, 
Qorlap kelgen orysquldar uzaq jyl, 
Ulttyq Múdde - jeńgen eken túbinde! 

Qazaq sany -30 mıllıonnan asypty, 
Bul jaǵynan kileń alǵa basypty. 
Ǵalym sany - san mıllıon desedi, 
Ulttyq ǵylym - muhıt bolyp tasypty! 

Ult ústinen qaıǵy bulty sógilgen, 
Sanalarǵa Ulttyq úlgi sebilgen. 
Mektepterde - qońyraýlar ornyna 
Kúmbir-kúmbir!.. Qazaq kúıi tógilgen! 

Áshkere etken nebir bylyq-shylyqty, 
Qazaq ulty: «Bar»- degendi shyn uqty!.. 
Orysquldar - oılap tapqan «140 
Ult!» degen de - ótirik bop shyǵypty! 

Kándenderdeı bir-birine ylyqqan, 
Ol teksizder - jemqor quldar bylyqqan... 
«Keden-seden», «odaq-modaq» degenniń 
Attaryn da halyq múldem umytqan. 

Endi oılasam, quldyq eken baıaǵym, 
Ulttyń dańqyn bar álemge jaıamyn. 
Máskeý - bizben teń turǵyda sanasyp, 
Qytaı daǵy - baıqap basqan aıaǵyn. 

Ulttan shyqqan barlyq maman - Mı eken, 
Oıly bastar - jańalyqqa uıa eken. 
Biz shyǵarǵan eń sapaly ónimder, 
Álem bolyp, suranysqa ıe eken. 

Bar men joq ta, baı, kedeı de - teń eken, 
Birge týǵan Qazaǵymmen Berekem. 
Kóp partıa - teń partıa sanalǵan 
Qazaq Eli - Parlamenttik el eken. 

Eń birinshi - Ult múddesi búginde, 
Sony syılar usaǵyń da, iriń de. 
Barlyq BAQ-tar, telearnalar - bir ǵana 
Memlekettik jalǵyz Qazaq tilinde. 

Kásiporyn - aýyry men jeńili, 
Qýat kózi - álemdegi eń iri, 
Qazaqtardyń alýan-alýan kıimi, 
Qazaqtardyń alýan-alýan kóligi.. 

Astyq ósken - tyń ólkeniń tósine, 
Jetip jatyr Qazaǵyma nesibe. 
Qazaqtardyń tórt túligi myńyrǵan, 
Syımastaı bop uly dala tósine. 

Tek eńbek et, eshqashan da sharshama, 
Qoly bostyq, jumyssyzdyq - ar sana. 
Et te, sút te - muhıt bolyp tasyǵan, 
Jemis-jıdek, kókónister qansha ma? 

Qýat kózi - sý men kúnge aýysqan, 
Kóz tartady munaralar alystan. 
Orysquldar - baıaǵy da-aq Qazaqtyń: 
Altyn-kúmis, munaı-gazyn taýysqan... 

Sharshamaǵan sol urylar tonaýdan, 
İz qalmaǵan búginderi olardan. 
Paraqorlyq, jemqorlyqtar sondaǵy 
Teksizdermen birge múldem joǵalǵan... 

...«...O ǵajap-aı, o arman-aı, arman-aı!..»- 
Dep jatqanda, men oıanyp qalǵam-aı... 
Túsim eken, túsim eken, Jalǵan-aı, 
O Jalǵan-aı, Jalǵan-aı! 

Sol zamatta - túnek bolyp tańǵy araı, 
Júrek shanshyp, syzdap ketken jan jara-aı!.. 
Bir orysqul - kók jelkemnen sol sátte: 
«Oh, baran!» -dep, meni túıip qalǵany-aı! 

Shubar, shubar, buldyr bet, 
Ol ataqty Shyńǵyrbek! 
Túri - qazaq, tili - orys: 
-Ty, svoloch, svoloch!-dep shúldirlep. 

Sóz uqpaıtyn bul shoshqaǵa ne deısiń, 
Sen, Qazaqsyń! Sonyqtan da ógeısiń!.. 
Qolyndaǵy jylan taspa bıshikpen 
Qazaqtardy sabap berdi degeısiń!.. 

Aýyr soqqy! Qos qulaǵym kúńgirlep! 
Men qazaqsha birdeńe dep mińgirlep ... 
Sibir jaqqa ketip bara jatyrmyz, 
Kileń Qazaq - sapqa turyp, bir, birlep!.. 

Jazylmastaı Qazaq Jany jaraly! 
Ne istese de, sorly Qazaq jalaly!.. 
Aýyr jolda – qansha Qazaq qyrylyp, 
Al, qanshasy – kemtar bolyp qalady. 

Sol teksizder - baıaǵysha esedi, 
«Bul dostyq!» dep baıaǵysha bósedi! 
Qazaq jerin «2000 Ult!» mekendep, 
Al, Qazaqtyń kózin qurtqan desedi. 

Kóz ashpaıtyn kileń bulyń-bulyńnan, 
Tutas bılik - ulttan teris burylǵan, 
«Qazaq» atty memlekettiń ornyna 
«SHÚLDİRSTAN» gýbernıasy qurylǵan. 

Sol urylar - áli daǵy ury eken, 
Máskeý atty qojaıyny «iri» eken! 
«Shúldirstan» -gýbernásy bolǵan soń, 
Orekeńniń qulaqkesti quly eken. 

Sol Shúldirbaı - taqta máńgi bir qudaı, 
Qazaǵymnyń barar jeri – qurdym-aı!.. 
Munyń bári – osy teksiz shyǵarǵan 
«Eýrazıanyń» zardaby eken, sumdyq-aı!.. 

5. ER BABALAR İZİMİN!.. 

Áýletimniń bar quty, 
Sarqylmaǵan bal quty, 
Atameken – Aqshataý, 
Aqjaılaý men Qalǵuty. 

Toǵaı, shilik – óriler, 
Jortqan túlki, bóriler, 
Sandyqtastan qarasań, 
Erke Aıagóz kóriner. 

Tarqamaǵan bazary, 
Shilde aıynda - jaz áli. 
Sandyqtastan kóriner 
«Qozy-Baıan» mazary. 

Sulýlyqtar arbasqan, 
Zamat saıyn almasqan. 
Terisinde – Qońyrtaý, 
Shyńǵystaýǵa jalǵasqan. 

Aq seleýli dalasy, 
Kóz toımaıdy, qarashy?.. 
Orman, toǵaı syńsyǵan 
Igiliktiń jaǵasy. 

Aqshataýda jatpas qar, 
Qar ornyna aq tas bar. 
Tazqyzyl men Qustumsyq, 
Kóshbıke men Aqtas bar. 

Qońyrtaýdan ońǵa bar, 
Jolyń sonda oń bolar, 
Qaraǵandybulaq pen 
Egindibulaq - ol da bar. 

Sóz bastasaq uzaqtan, 
Taýsylmas jyr uzaq tań. 
Aǵanas pen Toǵanas 
Kúńke qyzdy uzatqan. 

Júırik kóńil bulańda, 
At baılaýly tur, anda. 
İrgedegi Tobyqty 
Quda bolǵan Sybanǵa. 

Shek joq jastyq býynda, 
Shek joq ómir dýynda, 
Jas Qunanbaı sol jyly 
Kelgen qyzǵa urynǵa... 

Kóne kózder biledi, 
Dúrkiregen kún edi. 
Sol jer, myna Qalǵuty 
Boıyndaǵy ný edi... 

Dushpandary qorqatyn, 
Jaý kóńili orta tym... 
Osy óńirde bir kezde 
Medet babam jortatyn. 

Shyńdarynda bar qyran, 
Tas ta kúnge balqyǵan. 
Osy óńirde bir kezde 
Kenebaı baı shalqyǵan. 

Jańgóbekteı el osy, 
Kenebaıdaı er osy. 
Aısamandaı uly ájem 
Kókjal soqqan jer osy... 

Óshpes mura qaldyrǵan, 
Sheberlerdi aldyrǵan. 
Sadyqtaıyn er atam 
Munda mektep saldyrǵan. 

Zaman sosyn qataıdy, 
Erdi baılap, mataıdy.... 
Sol mektepti áli jurt: 
«Aq shkol» dep ataıdy. 

...Qan ózen bop aqqan-dy, 
Ult namysy taptaldy. 
Qyzyl kelip, aq kelip, 
Aqshataýdy shapqandy. 

Tap jaýy bop aıqasqan, 
Erdiń kúshin baıqasqan. 
Sadyq atam 14 jyl 
Qyzyldarmen shaıqasqan. 

Bir búlikten - myń búlik, 
Qyzyl – bılik tur quryp. 
Aqjaılaý men Sandyqtas, 
Qalǵuty men Igilik. 

Árýaq qoldap, jebegen, 
«Men sharshadym» demegen. 
Sadyq erge pana edi - 
Ókpeti men Degeleń... 

Túneredi sur aspan, 
Joqtaý jáne jylasqan... 
14 jylǵy kúrestiń 
Sońy – kóshke ulasqan. 

Artta baqsha, baý qaldy, 
Qolyn bulǵap taý qaldy. 
Azap kórip, áýletim, 
Arǵy betke aýǵan-dy... 

Jolda tozyp, arypty, 
Jat elge áýlet barypty, 
Qarabýra boıyna 
Kindik qanym tamypty. 

Deme munda joq dushpan, 
Ata-anamdy «joq» qysqan. 
Eki jasqa tolarda 
Sadyq atam oqqa ushqan. 

Kóz ashpadyq dushpannan, 
Atameken – tys qalǵan. 
Osy jyly naǵashym – 
Ahmet er ustalǵan. 

Taǵdyr saldy, kónedi, 
Tartar azap kóp edi. 
Ahmet er aıdalyp, 
«QarLAGta» aqyr óledi. 

Bizdi bireý sóz qylǵan, 
Bizdi bireý kóz qylǵan. 
Bıshán ájem ol daǵy 
Kóp uzamaı kóz jumǵan. 

Tolyp, tasyp, aspaǵan, 
Artyq qadam baspaǵan... 
Qulystaıda alǵashqy 
Bilim jolyn bastaǵam... 

Azdyq, tozdyq, tonaldyq, 
Sóıtip, kónbis bop aldyq. 
Óken kezde 30 jyl, 
Aıagózge oraldyq. 

Zaman alań-eleńde, 
Biz jarmasyp kemerge, 
Aqshataýǵa oraldyq, 
Týra 30 jyl degende. 

Bul kún bizge nur edi, 
Dúrs-dúrs soqqan júregi. 
Qalǵutynyń boıynda 
«Qaratoǵaı» ný edi. 

Dep «Táńirim, qoldashy?» 
Qydyr bolyp joldasy, 
«Qaratoǵaı» qashannan 
Jemis-jıdek ordasy. 

Betin burǵan ómir bek, 
Kóńildenseń – kóńil kók. 
Qaraqat pen búldirgen, 
Dolana men moıyl kóp. 

Dýlat jyryn jattadym, 
Abaı jyryn jattadym, 
Osy óńirde er jettim, 
Tartyp mindim at jalyn... 

Qalǵutynyń kóktemi-aı, 
Aqjaılaýdyń kóktemi-aı! 
Sodan beri zymyrap, 
Jyldar jyljyp ótken-aı... 

Daýsy jetken qulaqqa, 
Eleńdeımin pyraqqa. 
Kindik qanym tamǵan jer 
Qarabýra – jyraqta... 

Bolmaıdy oıdyń tolasy, 
Bıshán ájem molasy, 
Qarabýra boıynda 
Sadyq atam molasy. 

Jurt dúrligip, aıtaqtan, 
Taǵdyr kúshin baıqatqan, 
Kenebaı men Aısaman 
Qalǵutyda jaı tapqan. 

Tuıaq edik erlerden, 
Jetken ýaqyt kerýenmen. 
Aıtjuman men Qaınysh ta 
Aqshataýǵa jerlengen. 

Aýyr sóz joq «ólgennen», 
Basqa jol joq kóngennen. 
Jumaǵazy aǵam da 
Osy jerge jerlengen... 

Shólirketken jandardy, 
Bári ómirde arman-dy, 
Tóleýǵaısha ápkemiz 
Alakólde qalǵan-dy... 

Ult namysyn bermegen, 
Bir sát jasyp kórmegen, 
Bir tuıaǵy solardyń 
Sońdarynda men kelem... 

Jumash Kenebaı (Kókbóri)