Halyqaralyq qaýymdastyqtyń jaýapty da belsendi múshesi retinde bastamalar kóterip júrgen Qazaqstanǵa  álem nazary aýyp otyrǵany bárimizdi qýantady. Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin alǵashqy kúnnen bastap-aq beıbitshil saıasat ustanyp jáne halyqaralyq saıasatta óz ornyn qalyptastyrý úshin úlken de mańyzdy saıası bastamalar kóterýdi qolǵa alǵany belgili.  Halyqaralyq arenada mańyzdy máselelerdi kóterip qana qoımaı, sonymen birge túıindi máselelerdiń  sheshilýine tikeleı atsalysyp ta júr. Qazaqstannyń bitimgerlik bastamalary men eldiń ishki damýyna qyzmet etip jatqan baǵdarlamalary Ortalyq Azıada kóshbasshy bolýymyzǵa septigin tıgizýde. AQSH jáne basqadaı iri memlekettermen jaqsy qarym-qatynastarymyz da óz jemisin berýde. Bıylǵy jyldyń qańtar aıynda Birikken Ulttar Uıymynyń Qaýipsizdik keńesine tóraǵalyq etkenimiz de Qazaq eliniń bedeli halyqaralyq arenada artyp kele jatqanynyń naqty dáleli deýge turady. Buǵan deıin bizdiń el tarapynan halyqaralyq mańyzy bar mynandaı bastamalar kóterilip, júzege asyrylǵan edi.

1. Onyń eń alǵashqysy ıadrolyq qarýdan bas tartý dep aıtýǵa bolady. 1991 jyly 29 tamyzda Elbasy Semeı jerindegi ıadrolyq polıgondy óz Jarlyǵymen japsa, 1992 jyly Keńester Odaǵynan qalǵan úlken ıadrolyq arsenaldan bas tartyp, elimiz beıbitshilik saıasatyn ustanýdy basty maqsat etip qoıdy. Biraq táýelsizdik aldyq degenmen de, bul qarýdan aırylmaýǵa da keńes bergen adamdar nemese memleketter de boldy. Qazaq eli Azıa qurylyǵynda jatqandyqtan kóptegen ıslam memleketteri bizdiń «qarýǵa» quda túspekshi de boldy. Degenmen «Kótere almaıtyn shoqpardy belińe baılama» degen paıym óz aldyna jeke bir áńgime bolsa, el basshylyǵy tek Qazaqstannyń ǵana tynyshtyǵyn oılap qana qoımaı, Azıa qurlyǵynyń, onyń ishinde Ortalyq Azıa elderiniń bolashaǵyna da beı-jaı qaramaı ońdy da durys sheshim qabyldady. Iadrolyq qarýdan bas tarta otyryp, N.Nazarbaev AQSH, Reseı, Qytaı jáne Ulybrıtanıa sıaqty álemdik alpaýyt elderden Qazaqstan táýelsizdigine beretin kepildikterin alýy úlken jetistik bolyp tabylady. Osylaısha, jas qazaq eline shetelden ekonomıkamyzdyń damýyna arqaý bolatyn ınvestısıalar kele bastady. Eger mundaı sátti bastama bolmaǵanda, Soltústik Koreıa nemese Iran memleketteri sıaqty halyqaralyq oqshaýlaýǵa túsip, qazirgi tańda eknomıkamyz úlken kúızelis ústinde bolar edi.
2. Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaev 2003 jyly qoǵam men memleketterdiń damýyndaǵy dinniń erekshe rólin esepke ala otyryp, álemdik jáne dástúrli dinder sıezin ótkizý týraly usynys jasaǵan bolatyn. Sol jyly 23-24 qyrkúıekte Astana qalasynda ıslam, hrıstıan, ıýdaızm, býddızm jáne basqadaı iri din ókilderiniń alǵashqy sıezi boldy. Mundaı kezdesý ótkizýdiń ıdeıasyna sol kezdegi Kofı Annan, Djordj Býsh, Margaret Techer, Szán Szemın, Nelson Mandella sıaqty iri saıası tulǵalar qoldaý bildirgen. Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylary arasyndaǵy senim men ózara túsinistikke negizdelgen dıalog osy saladaǵy halyqaralyq yntymaqtastyq úshin keń múmkindikterge jol ashyp, kúsh kórsetý, ekstremızm jáne terorızm sıaqty keleńsiz qubylystardy eńserýge yqpal etip otyr. Alǵashqy sıezden keıin 2006, 2009, 2012, 2015 jáne 2018 jyldary da jalǵasyn taýyp, qazirge deıin alty forým ótken. Ǵalamdyq rýhanı daǵdarystarǵa birigip qarsy turýǵa osyndaı qadamdar jasap otyrǵan elimiz bul baǵytta áli talaı sharalarǵa uıytqy bolýyna senimdimiz.
3. Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń samıti Qazaqstan tóraǵalyq etken 2010 jyly boldy. Qazirgi tańda Eýropa, Ortalyq Azıa jáne Soltústik Amerıka elderiniń 56 eli múshe bolyp otyrǵan salmaqty saıası uıymǵa TMD elderiniń ishinen birinshi bolyp basshylyq etý elimizdiń halyqaralyq arenadaǵy bedeliniń qandaı ekenin kórsetse kerek. Elimizdiń basshylyǵy atalǵan uıymǵa basshylyq etip qana qoımaı, 1999 jyldan beri bolmaı kele jatqan samıtti de ótkizýdi qolǵa aldy. 2010 jylǵy 1-2 jeltoqsanda Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń besinshi ret samıti ótti. Samıtke EQYU-ǵa múshe 38 memleket jáne úkimet basshysy, joǵary laýazymdy sheneýnikter, sonymen qatar  basqa da halyqaralyq jáne óńirlik uıymdardyń ókilderi qatysty. Olardyń arasynda BUU Bas Hatshysy Pan Gı Mýn, EQYU Bas Hatshysy Mark Perren de Brıshambo, Reseı Prezıdenti Dmıtrıı Medvedev, AQSH memlekettik hatshysy Hılları Klınton, Germanıa Federaldyq Kansleri Angela Merkel, Italıa Premer-mınıstri Cılvıo Berlýskonı jáne taǵy basqalar boldy. Eýroatlantıkalyq jáne Eýrazıalyq keńistikterdegi qaýipsizdik máseleleri, Aýǵanstandaǵy jaǵdaı jáne kópke sozylyp kele jatqan qaqtyǵystardy sheshý jaıy Samıttiń negizgi taqyryptary retinde talqylandy. Kezdesý sońynda Astana deklarasıasy qabyldandy. Deklarasıada Samıtke qatysýshylar EQYU-nyń Helsınkı aktisinde jáne Jańa Eýropaǵa arnalǵan Parıj hartıasynda, Uıymnyń ózge de qujattarynda bekitilgen mindettemelerin, qaǵıdattary men qundylyqtaryn qýattaý týraly aıtyldy. Sonymen birge, qatysýshy elder ókilderi álemde oryn alyp otyrǵan qaqtyǵystardy retteýde kúsh-jigerdi artyrýǵa, adam  quqyqtaryn qorǵaýǵa, zańnyń ústemdigin qamtamasyz etýge jáne jańa qaterlerge laıyqty túrde qarsy turý múddesi jolynda uıym jumysyn jańasha jolǵa qoıý kerektigin atap ótti.
4. Astana ekonomıkalyq forýmy óziniń aýqymy boıynsha búkil Eýrazıa keńistiginde teńdesi joq jahandyq máselelerdi talqylaýǵa jáne sheshýge arnalǵan jyl saıynǵy suhbat alańyna aınalǵan álemdik masshtabtaǵy úlken sharalardyń biri. Forýmda 120 elden álemge tanymal saıasatkerler, sarapshylar, ǵalymdar, memleket jáne qoǵam qaıratkerleri jáne túrli qarjy ınstıtýttary men bıznes-qoǵamdastyqtar ókilderiniń basyn qosady. 2008 jyly alǵashqy forým ótip, sol kezde bastylyp jatqan álemdik qarjy daǵdarysy jaǵdaıynda dúnıejúzilik ekonomıka men qarjy júıesin ońaltý jáne damytý máselelerin talqylap, birden yqpaldy halyqaralyq alańǵa aınalyp úlgerdi. Jyl saıyn ótip kele jatqan ekonomıkalyq suhbat alańynda álemdik ózekti ekonomıkalyq jáne qarjylyq problemalar talqylanyp qana qoımaı, onda naqty sheshimder Birikken Ulttar uıymynan bastap túrli halyqaralyq uıymdarǵa usynylyp keledi. Bıyl XI Astanalyq ekonomıkalyq forýmy 17-19 mamyrda Global Challenges Summit jańartylǵan formatynda ótip, oǵan álemniń 101 elinen 300-den astam spıker jáne 6120 qatysýshy jınaldy. Forým barysynda álemdik sarapshylar qaýymdastyǵy búgingi kúni adamzattyń aldynda turǵan syn-tegeýrinderdi - resýrstyq turaqtylyqtan jáne uzaq ǵumyrǵa deıin, jahandyq qaýipsizdikten jáne bolashaqtyń mega-qalalaryn uıymdastyrýǵa qatysty máselelerdi talqylaý úshin birikti.
5. Sırıa boıynsha Astana prosesi. Sırıa Arab Respýblıkasynda talaı jyldan beri jergilikti halyqty ábden mezi qylyp, ulttyq tragedıaǵa aınalǵan soǵys júrip jatqanyn bilemiz. Qazaqstan basshylyǵy joǵaryda atap ótkenimizdeı, beıbitshilik saıasatyn ustanatyn el bolǵandyqtan basqa elderdi, ásirese qantógister kóp bolyp jatqan memleketterdi ymyraǵa shaqyryp, bitimgershilik sharalarymen aınalysyp júrgeni belgili. Sham elindegi azamattyq soǵys lańkes uıymdardyń qazirgi Sırıa bıligine qarsy áskerı is-qımyldarynan bastaý alǵan. 2017 jylǵy 23-24 qańtarda Qazaqstannyń bastamashyldyǵymen jáne Túrkıa, Iran, AQSH jáne Reseı sıaqty elderdiń qoldaýymen eki tarap – Sırıa úkimeti men ózderin Bashar Asad bıligine opozısıalyq dep esepteıtin qarýly toptyń ókilderi shaqyryldy. Sonymen qatar joǵaryda atalǵan elder ókilderimen birge Birikken Ulttar Uıymynyń da delegasıasy kelissózderge qatysty. Bul soǵysýshy eki jaqtyń resmı joǵary deńgeıdegi eń alǵashqy kezdesýi boldy. Kezdesý barysynda áskerı jáne gýmanıtarlyq sıpattaǵy kelisimderdi buzbaý men 2016 jylǵy 30 jeltoqsandaǵy Reseı men Túrkıa arasyndaǵy atysty toqtatý týraly kelisimniń tolyqtaı saqtalýy aıtyldy. Opozısıalyq kúshter óz talaptaryn tek Máskeý men Ankaraǵa ǵana qoıǵanymen, Reseı, Túrkıa jáne Iran delegasıalary birlesken málimdeme jasap, eń aldymen Sırıanyń tutastyǵy saqatalýy kerektigin basa aıtty. Atalǵan saıası shara osy talaı jldardan beri jalǵasyp kele jatqan áskerı qaqtyǵystardy retteýdiń alǵashqy basqosýy boldy. Budan keıin Sırıadaǵy jaǵdaı boıynsha ótip jatqan bitimgershilik kezdesýleri osy Astana prosesiniń jalǵasqan raýndy bolyp keledi. Atalǵan jaǵdaıdy retteýdiń basqa eshqandaı tetigi bolmaǵandyqtan bizdiń eldiń osy bastamasy túbinde oń nátıjege jetkizetin qural bolatynyna senimdimiz.
6. EXPO-2017 halyqaralyq kórmesi byltyrǵy jyldyń 1 maýsym men 1 qyrkúıek aralyǵynda Elordada ótkeni belgili. Qazirgi jahandyq úlken problemalardyń biri ekologıa bolsa, onyń ishinde Jer planetasynyń jyldan jylǵa jylyp bara jatqandyǵy álem elderiniń basty kóńil qoıyp otyrǵan ózekti másele bolyp esepteledi. Sondyqtan da Qazaqstannyń bastamasymen kezekti kórme taqyryby bolashaqtyń energıasy – jasyl energıaǵa arnaldy. Kórmege 115 memleket pen 22 halyqaralyq uıym qatyssa, ony tamashalaýǵa 3 mln adam kelgen. Qatysýshylar ózderiniń bolashaqta ekologıalyq taza energıany paıdalanatyn qurylǵylar men mashınalaryn jalpy tamashalaýǵa qoıdy. Dúnıe júzindegi energetıkalyq resýrstar bitip, ekologıa máselesi ýshyǵyp turǵanda balamaly energıa kózine kóshý adamzat damýynda úlken ózgeristerdiń biri bolmaqshy.
7. Islam yntymaqtastyǵy uıymyna Qazaqstannyń tóraǵalyq etýi de elimizdiń baýyrlas musylman elder arasyndaǵy óte joary bedelin kórsetti. 1969 jyly negizi qalanǵan uıymǵa múshe 57 elde 1,5 mıllıard halyq turady. 2011 jylǵy 28-30 maýsymda Elordada Qazaqstan tóraǵalyq etken uıymnyń Syrtqy ister mınıstrleri keńesiniń 38-shi sesıasy ótti. Bul basqosýda Islam konferensıasy uıymy Islam yntymaqtastyǵy uıymy dep ózgertilip tarıhı sheshim qabyldandy. Sonymen birge Adam quqyqtary jónindegi turaqty komısıa qurylyp, tuńǵysh ret uıymnyń Ortalyq Azıamen yntymaqtastyq jónindegi is-áreket jospary qabyldandy.

Qazaqstannyń jahandyq bastamalary  munymen bitpek emes. Álemdik saıasatta sarabdal kózqaras ustanyp otyrǵan Qazaqstannyń búgingi kóterip otyrǵan máseleleri óte kókeıkesti. Sondyqtan bul bastamalardyń baıandy bolýy biz úshin qashan da mańyzdy.

Serikqazy Kókenaıuly