Kúni keshe kóshede kele jatsaq, artymyzdan on shaqty qyz-jigit qýyp jetti. İshindegi eki-úsh jigit daýryǵyp, boqtyq sózderdiń nebir «shuraıyn» oryssha aralastyryp shubyrtyp keledi. Daýystap eskertý jasadym, jigitter aýyzdaryńyzǵa ıe bolyńdar, qastaryńyzda úlken adamdar, áne aralaryńyzda qyzdar júr dedim. Sonda sol jigittiń biri maǵan, myna qyzdar ma, «bular mundaı sózderdi bizden eki ese kóp aıtady» dep qarap tur. Eshqaısysy uıalǵan syńaı tanytpady, eskertýden de esh qorytyndy shyǵarmady. Sol burynǵysha oryssha-qazaqsha boqtyq sózderdiń túrin aıtyp, jalǵastyryp kete bardy.
Sońǵy kezderi kóshege shyqsaq ekiniń biriniń, ásirese jastardyń aýyzdarynan estıtinimiz kileń boqtyq-balaǵat sózder. Úlkenderi de ońyp turǵan joq. Kez kelgen jerde urys-keris. Memtildi belshesinen basyp, oryssha aralastyryp sóıleý tolyqtaı «modyǵa» aınalǵan. Eskertý aıtsańyz, «Ne sharýań bar, aqylyńdy óz balań men nemerelerińizge aıtyńyz» dep betińdi tyrnap alady. Sonda úıde tárbıe beretin Ata men Ana qaıda? Balabaqshadaǵy tárbıeshiler qaıda? Jasy úlken aǵa men ápke, aǵaıyn-týys qaıda? Mekteptiń muǵalimderi qaıda? Arnaıy orta, joǵarǵy oqý oryndarynyń ustazdary qaıda? Memlekettik, eńbek ujymdary men olardyń basshylary qaıda? Ulaǵatty urpaq tárbıeleý jumystaryn uıymdastyrýǵa tıisti Bilim men Mádenıet mınıstrlikteri qaıda qarap otyr? Qazaqta «Balyq bastan shirıdi» degendeı, tárbıesizdik pen bilimsizdikten bastaý alatyn kórgensizdiktiń bastaýy bas jaqta jatqan joq pa eken? Buǵan kim jaýapty? Kim jaýap beredi?
Mundaı jaman ádet ejelgi qazaqta da, qasıetti dinimizde de eshqashan bolmaǵan. Bul sizder basty baǵdar etip alǵan «genderlik» saıasattaryńyzdyń jemisi emes pe? Ne ýáj aıtasyzdar?
Bala kezimizde óz ata-anamyzdan bastap jasy úlkenderdiń barlyǵy derlik únemi jaman sózden aýlaq bolyńdar, tek qana jaqsy sóz aıtatyn bolyńdar, "Jaqsy sóz jarym yrys" dep jatatyn. Al, qazir she? Ony joǵaryda aıtqanymdaı, bárimiz de kúnde kórip júrgen bolarmyz.
«Eı, Muhammed (s.ǵ.s)! Endi olardy, ózderiniń joıylatyn (qaıta tirilý) kúnine jolyqqandaryna deıin jaıyna qaldyr. Ol kúni olarǵa aıla-sharǵylary eshbir paıda bermeıdi ári olarǵa eshkim kómektespeıdi. Anyǵynda, ádiletsizderge oǵan deıin de azap bar, biraq olardyń kóbi bilmeıdi». (Quran Kárim. Át-Týr súresi. 45-47 aıattar). Tápsir: Bul – osy ómirde beriletin jazalar. Ibn Kasır.
Alla men adamǵa birdeı qyzmet jasaıtyn «Perishteler» bar. Alla adamǵa jan bergende, ár adamnyń eki ıyǵyna eki perishte ornalastyrǵan. Oń ıyǵyńdaǵy Perishte seniń jaqsy (kórkem) sóziń men jaqsy isterińdi jazsa, sol ıyǵyńdaǵy perishte seniń barlyq jaman (ylas) sózderińdi jáne mynaý ómirdegi adamdarǵa jasaǵan barlyq jaman isterińdi (qıanattaryńdy) tirkep otyrady. Ázireıil perishte kelip, janyńdy alǵanda, ıaǵnı mynaý «jalǵannan» baqıǵa ótip, qyl kópirdiń aldyna kelgenińde Alla aldynda jaýap beresiń, sol kezde eki ıyǵyńdaǵy eki perishte seniń kim bolǵanyńa kýálik etedi. Demek, seniń bul ómirdegi synaq ómirden qalaı ótkeniń Alla aldynda sarapqa salynyp, qyl kópirden ótesiń. Kópir astynyń sol jaǵynda janyńdy shyrqyrata qınaıtyn qaınaǵan sý, oń jaǵynda laýlaǵan ot. Kinásizder «qyl kópirden» qulamaı ótedi, sebebi onda «salmaq» joq. Al kináliler, qyl kópirdiń ústinde jer betinde jınaǵan aýyr kinálarynyń sebebinen birese sýǵa qulaıdy, jan yshqyra shyńǵyryp kópirge qaıta shyqsa otqa qulaıdy. Allanyń buıryǵymen kópirden qulaǵandar "jeti qat jer astyndaǵy dozaqqa», qulamaǵandar «ujmaǵyna» baryp, Allanyń ózine amanattap bergen janyn ózine qaıta tapsyrady.
«Mine, (árbir adamnyń) oń jaǵynan jáne sol jaǵynan eki tirkep (jazyp) alýshy otyr». (Quran Kárim. Kaf súresi. 17 aıat). Tápsir: Árbir adamnyń barlyq jaqsy jáne jaman amaldaryn jazyp otyrýshy perishteler bar. Ibn Kasır.
«8.Ol kúni tarazyǵa tartý – aqıqat. Sonda tarazylary (jaqsylyqqa) aýyr tartqandar, mine, solar – naǵyz jetistikke jetýshiler. 9.Al tarazylary jeńil tartqandar, mine, solar – aıattarymyzǵa ádiletsizdik etkendikteri úshin ózderine zıan keltirgender. ...11.Biz senderdi jarattyq, odan soń senderge keskin-kelbet berdik. Sodan keıin perishtelerge «Adamǵa sájde etińder!» - dedik. Sonda olar sájde etti. Tek, (jynnan bolǵan) İbilis sájde etýshilerden bolmady» (Ál-Araf súresi). Tápsir: Perishte adam balasyna jaqsylyq tileýshilerden, İbilis urpaqtary zıan keltirýshilerden boldy.
OSY JOLDARDY OQYǴAN BARSHAŃYZǴA ULY JARATÝSHY ALLA IMAN BERGEI!
Qojyrbaıuly Muhambetkárim, Mańǵystaý
