(ertegi)
Adam balasy qaǵaz ben sıa oılap tapqan erte zamanda eń alǵashqy gazet ómirge kelipti. Ol únemi jurttyń nazarynda bolýdy qalap, ón-boıyna tań qalarlyq jańalyqtar jarıalapty. Alǵashqy gazettiń taralymy óte az bolypty.
- Áı, meniń kóshirme baýyrlarym! - deıdi eń alǵashqy gazet. – Mine, bizdiń dáýrenimiz keldi. Búginnen bastap biz álemdi aýyzymyzǵa qaratatyn bolamyz!
- Biz óte qarapaıym, bar bolǵany bir-aq bet paraqshamyz ǵoı, qalaısha dańqty bolamyz, - dep shýlap qoıa beredi kóshirmeler.
- Ol op-ońaı, gazet shyǵaratyn adamdar bizdiń betimizge ǵajaıyp oqıǵalar jaıly jazady. Jurttyń bári bizdi oqýǵa asyǵatyn bolady áli, - deıdi birinshi gazet. – Sezar patshanyń ózi bizdi shyǵarý úshin baqandaı júz quldy jaldap, jazý úıretti emes pe? Osynshama eńbek jasalǵanda, elge paıdań tımese, nesine ómir súresiń?!
- Ras-eı, osynyń ózi adamdarǵa keremet jańalyq emes pe? Biraq, Sezar patsha bizdiń betimizge qarapaıym jurt oqıtyn habarlardy emes, óziniń jarlyǵyn jazyp qoıdy ǵoı.
- Mine, kórdiń be? – deıdi eń alǵashqy gazet. – Biz eń uly ımperatordyń sózi jazylǵan gazettermiz. Biraq keıin jurt qyzyǵyp oqıtyn, eń paıdaly aqyl-keńester jazylatyn bolady.
Gazetterdiń bári bolashaqtyń jarqyn bolaryna senip, úndemeı qalady. Arada ǵasyrlar zýlap ótedi. Aǵylshyn jerinde bir emes, birneshe bettik gazetter ómirge keledi. Jurt dúńgirshekterden qalaǵan gazetin satyp ala bastaıdy.
- Áı, qatty julqylamańdar, men jyrtylyp qalam! – dep gazet basyna telpek kıgen aǵylshyn tektes adamnyń saýsaqtaryna. Bul kezde qojaıyn úıine kelip, dıvanǵa jaıǵasyp, gazet oqymaq bolyp edi.
- Sen ózińdi keremet sanap tursyń ǵoı, - deıdi aqsúıektiń saýsaqtary. – Bile bilseń, sen meniń appaq tánime qara boıaýdy jaǵýdan basqa eshteńeni bilmeısiń!
- Qojaıynyń menimen kúnnen qorǵanbaǵanda, sen baıaǵyda-aq qaraıyp keter ediń.
- Oı, shirkin-aı, á! Bósesiń-aý, sen! Men saǵan qazir shirengenniń qandaı bolatynyn kórseteıin, - dep saýsaqtar gazettiń bastan-aıaq shyqyrlata búktep, terezeniń ústine qonyp turǵan shybyndy alyp urdy.
- Oıbaı! - deı aıǵaı saldy gazet. – Sen óziń ne istegenińdi bilesiń be? Aqsúıektiń saýsaǵy ekenmin dep, deneme las shybyndy jabystyryp tastadyń. Sen meni baǵalamaı, las jumysqa jegip qoıdyń. Jasaǵan-aý, myna shirkin ólip qalypty ǵoı!
- Ony ózińnen kór! – dedi aqsúıektiń salaly saýsaqtary ústeldiń betinde taq-taq, taq-tada-daq, taq-taq, taq-tada-daq dep, yrǵaqqa salyp bıleı jóneldi.
- Masqara! Sen meni qylmysker qyldyń! Endi jurttyń kózine qalaı qaraımyn. Aqsúıektiń saýsaqtary meni aıaýsyz janshyp, tirshilik ıesin óltirýge májbúrledi dep qalaı aıtam? Aıtsam da, bireý sene qoıar ma? Bar kánáni ózime aýdarar. Sen tegi meni ánebir qylmys álemi týraly jazatyn gazetpen shatastyryp alǵannan saýmysyń?
- Kúńkildeı berme! Áıtpese, dál osy jerde kúl-parshańdy shyǵaryp jyrtyp, otqa laqtyra salamyn.
- Seniń qojaıynyń meni satyp almaǵanda, men balalarǵa barar edim. Sen balalardyń saýsaqtaryn kórgen joqsyń ǵoı. Olar sondaı meıirimdi. Ári jup-jumsaq.
- Iá, saǵan, óte kishkentaı aqymaqtaý saýsaqtar seni jyrtyp tastaýy múmkin, - dep jýan saýsaqtar shamyna tıip bitti. Myna dóreki, ebedeısiz saýsaqtardan tezirek qutylǵysy keldi.
Aqsúıek adam shybyn jabysqan gazetti aqtarǵysy da kelmeı, terezeniń aldyna ákelip tastaı saldy. «Ýh, ana bir kórgensiz saýsaqtardyń qursaýynan qutyldym-aý»» dep gazet daladan ishke qaraı soqqan taza aýamen tynystap aldy. Sosyn eń alǵashqy gazet – atasynan týystary arqyly jetken ósıet sózderdi esine aldy. «Biz áli búkil álem jurtyna paıdasy tıetin buıym bolamyz. Sender sabyr saqtap, sol baqytty kúnge jetý úshin jaqsy qasıetterińdi kórsetip, adamdarǵa jaqsylyqty nasıhattańdar!» degen edi.
Gazettiń janynda birneshe baýyrlas gazetter jatty.
- Men «Aǵylshyn juldyzy» degen gazet bolamyn, elge eń qyzyqty, saraıdaǵy saýyq keshter týraly, tipti hanzada men hanshaıymnyń ómiri týraly tamasha habar taratamyn, - túrli-tústi túspen basylǵan gazet maqtana jóneldi. Janyndaǵy qara-kók sıamen basylǵan gazet myrs etip kúlip jiberdi.
- Baıqus-aý, árkimdi bir maqtaımyn dep, kózińdi ábden shel basypty ǵoı. Seniń túrli-tústi kóılek kıgeniń kimge kerek? Seni baılar ǵana oqıdy. Saraıdaǵy sánqoı, jatypisher jalqaý, halyqty tonaǵan aqsúıekterdiń jumaq ómiri kedeı-kepshikke qyzyq deısiń be?!
Maqtanshaq gazet jym boldy. «Opozısıa» dep atalatyn álgi gazet shyndyqty aıtýmen halyqqa unaıtynyn aıtty.
- Seniń ústińdegideı túrli-tústi kóılegim joq bolsa da, qarasha halyq meni izdep júrip oqıdy. Óıtkeni men tek ádildikti jaqtaımyn. Sen maqtap júrgen nashar adamdardy aıyzym qanǵansha synap, eldiń bılikke degen senimsizdigin órshite túsemin. Bar bılik bizdiń qolymyzda, el tolqysa seniń aqsúıekteriń kirerge tesik tappaı qalar.
- Baýyrlar, bir jaqty ketýge bolmaıdy, - dedi ózin «Táýelsiz» dep ataıtyn salmaqty gazet. – Men aına sekildimin, eger aqsúıekter memleketi halyqtyń qarjysyn orynsyz shashatyn bolsa, synaımyn, al qamqorlyq jasasa, súıinshi suraımyn, - dedi.
Gazetter osylaısha ózara aıtysyp, sózderin eleýsiz tyńdap turǵan kishkentaı gazetke:
- Sen ózi kimsiń? Qaıdan keldiń? – dep surady.
- Men be? Men baspadan shyqtym.
Bul jaýapqa salmaqty gazetter keńkildep kúlip aldy.
- Shyraǵym-aý, bárimiz baspadan shyqtyq qoı. Biraq seni jasaǵan mekemeni bilesiń be?
- Bilmeımin.. Áıteýir, balalar kóp keletin jer. Ol jerdiń adamdary meıirimdi eken.
- Sen ózi qalaı atalatynyńdy bilesiń be?
- Shekemdegi jazýdy oqyp kórmeppin.
- Baıqus-aı, sen árip tanymaıtyn shyǵarsyń. Seniń mańdaıynda «Jas óren» degen jazý bar eken. Demek, seniń atyń - «Jas óren».
- Báse, eldiń bári osy sózdi nege aıta beredi desem, atymnyń ózi osyndaı eken ǵoı, - dep balalar gazeti oılanyp qaldy.
- Sen ózi atqaratyn mindettińdi bilesiń be?
- Bilgende qandaı! Men kún saıyn balalardyń úıine baramyn. Meniń betimde qyzyqty ertegiler, jumbaqtar, jańyltpashtar, ár túrli tapsyrmalar jazylady. Balalar ár betimdi qyzyǵa oqyp, sýretterime tamsana qaraıdy.
- Sender bul gazetke beker sóz shyǵyndap otyrsyńdar, bul áli jas qoı. Neni biledi deısiń? – dedi ǵylymı gazet mańǵazdana.
- Aǵalar, aıtyńdarshy, eger balalar kishkentaı kúninen aldyna maqsat qoıyp, eńbek etpese, armanyna jete alady ma?
- Árıne, jete almaıdy, - dep shý ete tústi gazetter. – Erinshek, jalqaý bala qaıtyp armanyna jetsin! Ol sabaǵyn jaqsy oqymasa, tipti bizdi de oqı almaı, jańalyqtan qur qalady.
- Mine, kórdińizder me, eger balalardyń boıyndaǵy qabiletin ashpasaq, úlken-úlken gazetterge maqala jaza ala ma?
- Árıne, jaza almaıdy, - dep shýlaı tústi gazetter.
- Balalar ózderi salǵan sýretterin gazet betine jarıalanǵanyn kórgende qatty qýanady. Aqyn men jazýshy bolatyn balalar eń alǵashqy shyǵarmalary gazet betine shyqqanda yntalana túsedi. Mine, men apta saıyn balalardy qýantýǵa asyǵyp júremin, - deıdi «Jas óren».
Nebir ozyq oıly gazetterdiń ózi kishkentaı gazettiń aqylyna rıza bolady. Osy kezde qatty jel soǵyp, kishkentaı gazetti dalaǵa ushyryp áketedi. Kóshede jatqan gazetti balalar biri taýyp alyp, basyna qalpaq jasap alady.
- Qap, myna bala meni tórt búktep, myjǵylap tastady-aý, - dep kúńkildedi gazet. Bir kezde qalpaq astyndaǵy shashtar shýlap:
- Ýh, qandaı rahat! Qojaıyn, baǵanadan beri nege telpek kımegen, kún ystyqta kóleńke astynda turǵan qandaı jaqsy, - dep jamyraı jóneldi.
- Mine, endi men qalpaq ta boldym. Bir emes, birneshe qajetke jaraıdy ekenmin ǵoı, - dep kómegi tıgenine qýanyp, masaıraı tústi gazet. Biraq qýanyshy kópke sozylmady. Balalar gazetten qaıyq jasamaq boldy. Gazetti qaq ortadan tartqylaı bastaǵanda gazettiń jany shyǵyp kete jazdady.
-A-a-a-ıı, abaılańdar, men óte jup-juqamyn ǵoı, jup-juqamyn. Jyrtylyp qalýym múmkin, - bezildeı jóneldi. Qos beti dar etip aırylǵanda baqyryp jiberdi. Baıqustyń unjyrǵasy túsip ketti.
- Men degen uly gazetpin ǵoı, al sender bolsańdar, qadirlemeısińder, - dep ókpeledi. Biraq balalar gazettiń sózin elemedi me, qaıyq jasap, sýǵa aǵyzyp jiberdi.
- Ýh, janym-aı! Qandaı rahat! – dep azyraq tynym alǵan gazet. – Erkinmin, eshkimge táýeldi emespin. Osy sýmen birge álemdi sharlap, nebir qyzyqqa batqym keledi. Sosyn ony betimen jarıalap, keremet jańalyq jazar edim, - deıdi masattanyp. Biraq qyrsyq bir aınaldyrsa, shyr aınaldyrady eken, bir esersoq baqa jaıbaraqat júzip kele qaıyqtyń ústine otyryp alyp, sýyq sýdy sholp etkizdi. Ol qaıyqtyń ústine otyra bergeni sol edi, aýyr salmaqty kótere almaı, qaıyq sýǵa bata bastady. Baqa sýǵa sekirip ketti.
- A-a-ıı, qutqaryńdar! Men sýǵa batyp baram. Men áli elge kerekpin. Jańalyǵymdy áli eshkim oqyǵan joq, - dep sýǵa batyp bara jatqan ol kól qusyndaı shýlap qoıa berdi. Biraq baqa da, basqa bireý de kómekke kelgen joq. Biz kezde qatty jel soǵyp, qaıyqty jaǵaǵa shyǵaryp tastady.
- Ýh, janym-aı! Áıteýir, tiri qaldym ǵoı, - dep gazet jaǵada kúnge qyzdyrynyp jatty. Qazir ol qaıyq emes, eki búktelgen qaǵazǵa aınalǵan. Kepken gazet shytyrlap qalpyna keldi, biraq áripteri kómeskilenip ketipti.
- Alaqaı! Men endi azatpyn! – dep gazet qýanyp qaldy. Bul kezde ózen jaǵasyndaǵy qarmaq ustaǵan bir adam aýlaǵan balyǵyn pisirip jemekshi boldy. Ottyǵy bar, biraq aǵashty tutatatyn eshnárse joq edi. Balyqshy aınalasyna kóz júgirtip, jaǵada jatqan gazetti kórdi. Ol gazetti kepken buta-taldyń astyna tyǵyp, ot jaqty. Bul kezde gazettiń shyńǵyryp, baqyrǵanyń kórseńiz. Biraq onyń únin eshkim estimedi.
- Oıbaı, kúıip-janyp baram, meniń armandarym kóp edi ǵoı, myna adamǵa qalaı ǵana tap boldym, - dep bajyldady. Kóp uzamaı gazet lapyldap, qyzyl jalyǵan oranyp janyp bara jatty. Gazettiń sońǵy sózderi ormandy jańǵyrtty.
- -Men janyp bara jatsam da adamdarǵa kómegimdi tıgizip baram, sol úshin ózimdi baqytty sanaımyn. Men baqyttymyn! Men baqyttymyn! - degen gazettiń daýysy ot arasynan estilip jatty.
Asqat Ómirbaev
