Qazaq azamattyǵyn alýdyń qıyndyqtary

/uploads/thumbnail/20170708150942962_small.jpg

«Túrkistan» gazetiniń redaksıasyna habarlasqan bir top oralman 2013 jyldyń basynan beri Qazaqstan azamattyǵyna qujattar tapsyrýdyń azapqa aınalǵanyn aıtyp shaǵymdandy. Olardyń sany shamamen 15 adamdaı. Barlyǵy Qytaıdan kelgen. Osyǵan oraı, «Túrkistan» gazetiniń redaksıasy «Qazaqstan azamattyǵyn alýdyń túıtkilderi» taqyrybynda dóńgelek ústel ótkizdi. Dóńgelek ústelge Almaty qalalyq İshki ister departamentiniń Kóshi-qon polısıasy basqarmasynan Oralmandar men bosqyndar isi jónindegi bólim bastyǵy Kúlsim Ysqaqova men Azamattyq bólimniń erekshe tapsyrmalar boıynsha aǵa ınspektory Lázzat Muhıtovalar qatysyp, azamattyq alýda kezdesip júrgen kedergilerdi talqylady. Sondaı-aq, dóńgelek ústelge «Jebeý», «Janashyr» qoǵamdyq qorlarynyń ókilderi, jeke kásipkerler, jýrnalıser qatysyp, óz oılaryn ortaǵa saldy.

Bazaraly Áripuly, «Jebeý» qoǵamdyq qorynyń múshesi:

- Men Almatyda oralmandardyń azamattyǵyn alýǵa, vızasyn rásimdeýge jáne basqa da máselelerin retteýge kómektesip kelemin. Myna adamdar azamattyqqa qujat tapsyrý úshin eki aıyn sarp etti. Shetelden oralǵan árbir qazaq oralman kýáligin alǵannan keıin QR azamattyǵyn jeńildetilgen turǵyda ala alady. Biraq azamattyqqa qujat tapsyrýdan buryn Respýblıka aýmaǵynda turaqty tirkeýge turýy qajet. Almaty oblystyq Kóshi-qon polısıasy turaqty tirkeýge turý úshin 20 qujat jınaýdy talap etedi. Basqa qujattardyń bárin jınaýǵa bolady, tek bul adamdarǵa qıyndyq týdyryp turǵany «Qytaı elshiliginiń kelisimi» atty qujat. Osydan eki-úsh jyl buryn bundaı qujat talap etilmeýshi edi. Sońǵy eki jylda Qazaqstan úkimetiniń arnaıy qaýlysymen Qytaı elinde sottalmaǵany týraly anyqtama talap ete bastady. Qytaı Ádilet basqarmasyndaǵylar azamattardyń sottalmaǵany týraly anyqtama beredi, ony Almatydaǵy Qytaı konsýldyǵynda rastaý qajet. Qytaı elshiligi bul qujatty eshqandaı bógetsiz berip kelip edi. Eki aıdan beri olar 5 túrli qujatty talap etetin boldy. Meniń qolymda Almatydaǵy Qytaı konsýldyǵynyń talap etken qujattarynyń tizimi tur. Onda bes qujat jazylǵan: Sottalmaǵany jaıly anyqtama, ekinshisi - Qytaıdaǵy noposyńdy óshirip kel, úshinshisi - jumys ornyńnan qol úzdi degen anyqtama, zeınetker bolsa, zeınetker degen, jumyssyz, dıqan, malshy bolsa - dıqan, malshy degen anyqtama, tórtinshisi - Qazaqstanda turatyn turǵylyqty jerińnen anyqtama, besinshisi - kúnkóris kózi jaıly anyqtama talap etilgen. Bunyń bárin jınaýǵa bolar edi, eń qıyn tıip turǵany - noposyńdy óshirip kel degeni. Ol degenimiz - Qytaı azamattyǵynan shyǵyp kel degenmen birdeı. Bul anyqtamany Qytaı eli eshýaqytta bermeıdi. Sóıtip Qazaqstan azamattyǵyn alǵysy kelgen qazaqtardyń taýany qaıtyp, taýy shaǵylýda. Osy qujatty talap etpeı-aq qoısa bolmaı ma?

Raıys, jeke kásipker:

- Bir qyzyǵy, bul anyqtamany tek Almaty qalasy men Almaty oblysynyń kóshi-qon basqarmasyndaǵylar ǵana talap etedi. Basqa oblystar men qalalarda mundaı anyqtama talap etkenin estigen de, kórgen de joqpyn.

Álen Bátenqyzy, oralman:

- Meniń Qazaqstanǵa kelgenime bes-alty aıdyń júzi bop qaldy. Otbasymda 4 janbyz. Eki balam bar. Oralman kýáligin aldyq, endi turaqty tirkeýden ótý maqsatynda qujattar jınastyryp jatyrmyz. Alaıda, bizden talap etilgen qujattyń biri jańa Bazaraly aǵa aıtyp ótken Qytaı konsýldyǵynyń ruhsat qaǵazy.

Lázzat Muhıtova, Almaty qalalyq Kóshi-qon polısıasy basqarmasy Azamattyq bólimniń erekshe tapsyrmalar boıynsha aǵa ınspektory:

- Meniń sizderge bir suraǵym bar, aralaryńyzda Almaty qalalyq Kóshi-qon polısıasy basqarmasyna kelip, turaqty tirkeýden óte almaı júrgenderińiz bar ma? Bar bolsa, men bizdiń basqarmaǵa qandaı qujattar qajet ekenin aıtyp óteıin. Sizder aıtyp otyrǵan Qytaı elshiliginiń ruqsat qaǵazy azamattyq alý úshin tapsyrylatyn qujattar ishinde joq. Birinshiden, 2011 jylǵa deıin QR azamattyǵyna ulty qazaq shetel azamattaryn qabyldaý QR Prezıdentiniń arnaıy Jarlyǵymen júzege asatyn. 2011 jylǵy «Azamattyq týraly» jańa zań boıynsha, jergilikti jerdiń quzyrly organdary bul isti sheshetin ókilettikke ıe boldy. Iaǵnı, Siz aryzyńyzdy Almaty qalasy boıynsha beretin bolsańyz, Almaty qalalyq İshki ister departamenti janynan qurylǵan komısıa sheshimimen QR azamattyǵyna qabyldanasyz. Departament basshylyǵy azamattyqqa ótinish bergen adamnyń ótinishin 3 aıdyń ishinde qanaǵattandyrady.

 Negizinen azamattyqqa tapsyrý úshin bar-joǵy 8 qujat talap etiledi. Olar: 1. İshki ister basqarmasy bastyǵynyń atyna QR azamattyǵyna qabyldaý jóninde ótinish; 2. Quzyretti Qytaı organdaryna jazylǵan QHR azamattyǵynan óz erkimen bas tartý jónindegi ótinishtiń notarıýspen bekitilgen nusqasy; 3. Qytaı Halyq respýblıkasynyń tólqujaty, notarıýspen bekitilgen aýdarmasyn qosa ótkizý kerek; 4. Qytaı, Ózbekstan jáne t.b. elderdiń tólqujattarynda ulty kórsetilmeıdi, sol sebepti de sizdiń qazaq ekenińizdi rastaıtyn kýálik retinde sol memlekettiń azamattyń jeke basyn kýálandyratyn kýáliginiń notarıýspen bekitilgen aýdarmasy da talap etiledi; 5-6. Turmysqa shyqqan jáne ózińizben birge azamattyqqa qujat ótkizetin balalaryńyz bolsa, neke qıý týraly kýáligi jáne balalaryńyzdyń týý týraly kýáliginiń notarıýspen bekitilgen aýdarmasy qajet bolady. Eger úılenbegen bolsa, Kóshi-qon polısıasy basqarmasynda tegin taratylatyn anketa-ótinishte úılenbegenińiz týraly kórsetýińiz kerek. Bir aıta keterligi keıbir jerlerde osy anketa-ótinishtiń ózi satylady eken. Ol tegin taratylýy tıis; 7. Almaty qalasynda turaqty tirkelgeni týraly tirkeý qaǵazy. Al Almaty oblystyq Kóshi-qon polısıasy basqarmasy talap etip otyrǵan Qytaı elshiliginiń ruqsat qaǵazy qajet emes.

Bazaraly Áripuly:

- Sonda Qytaı memleketinen sottalmaǵany týraly anyqtama qajet emes pe?

- Árıne, qajet. Óıtkeni «Sheteldikter men azamattyǵy joq adamdardy tirkeý jáne olarǵa Qazaqstan Respýblıkasynda turaqty turýǵa ruqsat berý boıynsha memlekettik qyzmet standartyn bekitý týraly» QR Úkimetiniń 2009 jylǵy 14 jeltoqsandaǵy №2102 ózgerister engizý týraly» QR Úkimetiniń 2012 Jylǵy 28 naýryzdaǵy №362 Qaýlysy boıynsha «kelgen elinde sottylyǵynyń bar bolýyn ne joqtyǵyn rastaıtyn qujatty» talap etý qajet.

Men osy aqpan aıyndaǵy Almaty qalalyq kóshi-qon polısıasy basqarmasynyń esebi boıynsha aıtsam, 200 adamnyń qujatyn azamattyqqa qabyldappyz, onyń ishinde 160-taıy Qytaıdan kelgen. Sonyń bári Qytaıda sotty bolmaǵany jaıly anyqtamany alyp keldi, biraq Qytaı konsýldyǵynan ony rastaıtyn qujat talap etip otyrǵan joqpyz.

Raıys:

- Al sol anyqtamany Almatydaǵy Qytaı konsýldyǵy rastaý qajet qoı.

Kúlsim Ysqaqova:

- Ciz ol anyqtamany Qytaıdan ákele alasyz ǵoı.

Bazaraly Áripuly:

- Iá, Qytaıdyń Ádilet organdary beredi.

Kúlsim Ysqaqova:

- Endeshe sol anyqtamany osyndaǵy notarıýster aýdaryp, mórmen kýálandyrsa jetip jatyr. Qytaı elshiliginde ol anyqtamany rastatýdyń qajeti shamaly.

Lázzat, stýdent:

- Men stýdentpin. Qujattarymdy jınap, Kóshi-qon polısıasyna barsam, «mindetti túrde shyǵý vızasyn bastyryp kel» dep shyǵaryp saldy. Stýdentter shyǵý vızasymen ketedi de, qaıtarda «jeke sapar» vızasyn ashtyryp keledi. Bul zańda qalaı kórinis tapqan? Men osy talapty oryndaý maqsatynda Qytaıǵa baryp, «shyǵý vızasyn» ashtyryp keldim. Ol úshin 1 apta sabaqtan qaldym. Al qasymdaǵy qyz áli bara almaı júr. Bunyń bári bizdiń qaltamyzǵa aýyrtpalyq túsire beredi. Sonda stýdentterge azamattyq alýǵa bolmaı ma?

Kúlsim Ysqaqova:

- Sizge shyǵý vızasynyń nemese jeke sapar vızasynyń qajeti joq. Sizde «oqý vızasy» ashylǵan bolýy tıis. Ol úshin oqyp jatqan oqý ornynyń anyqtamasyn pasport-vıza basqarmalaryna tapsyrsańyz jetip jatyr.

Ermek, stýdent:

- Sizdiń aıtyp otyrǵanyńyz durys shyǵar. Biraq, biz azamattyqqa oqyp jatqan oqý ornyndaǵy tirkeý boıynsha tapsyra almaıdy ekenbiz. Ol úshin JOO-daǵy tirkeýimizden shyǵyp, turaqty tirkeýge ruqsat beretin úı-jaılardy taýyp, sonda turaqty tirkeýden ótkennen keıin ǵana, azamattyqqa tapsyra alamyz. Men ózim tórt jyl boıy oqýymnyń aıaqtalǵanyn kúttim. Sodan keıin ǵana, 2012 jyly ýnıversıtettiń tirkeýinen shyǵyp, azamattyqqa qujat jınadym. Óıtkeni JOO-lar bizdi ýnıversıtet jataqhanasyndaǵy ýaqytsha tirkeýden shyǵarmaıdy. Eger, «tirkeýden shyqqyń kelse, birden «shyǵý vızasyn» basyp, Qytaıǵa qaıtaramyz» deıdi. Sonyń bári biz úshin kádimgideı tosqaýyl.

Lázzat Muhıtova:

- Bul jerdegi másele - JOO-lardyń turaqty tirkeýge ruqsat bermeıtindiginde bolyp otyr. «QR Azamattyǵy týraly» zańnyń 16-baby boıynsha azamattyq alýǵa nıet etýshiler QR-da turaqty tirkeýge turýy qajet dep jazylǵan. Árıne, 90-shy jyldardyń basynda barlyq JOO-lar etnıkalyq qazaqtardyń turaqty tirkeýine múmkindik berip, olardyń azamattyq alyp ketýine kóp qol ushyn sozdy. Qazir sol dástúr qaıtadan úzilip qalyp otyr. Al turaqty tirkeýge tura alatyn bolsańyzdar, «jeke sapar» vızasy, «shyǵý» vızasy degenderdiń qajeti bolmaı qalady. Eger JOO-lar «biz bul azamattar azamattyqqa qujattaryn ótkizgenge deıin, turaqty tirkeýge turýyna ruqsat beremiz» deıtin bolsa, stýdentterdiń azamattyǵyn alýy týraly áńgime múldem qozǵalmaıtyn bolady. Biraq qazirgi JOO-lar buǵan ruqsat bermeı otyr.

Kúlsim Ysqaqova:

- Men bir máseleniń basyn ashyp aıtqym keledi. 2011 jyldyń tamyz aıynda «Kóshi-qon týraly» zańnyń jańa redaksıasy qabyldandy. Kóship kelgenderine qansha jyl bolsa da, ózin «oralman» dep esepteıtinder kóp. Olardyń arasynda azamattyǵyn alǵandar da, Qazaqstanda turaqty turý mártebesine ıe - Yqtıar hatpen júretinder de kóp. «Kóshi-qon týraly» zańnyń jańa redaksıasynda «Oralman» uǵymy keńeıtildi. Zańda oǵan: «Turaqty turý maqsatynda Qazaqstanǵa qonys aýdarǵan jáne osy zań aıasynda tıisti mártebege ıe bolǵan - ulty qazaq adam» degen anyqtama beriledi. Budan bylaı shetelden kelgen qazaqtar jergilikti jerde arnaıy tirkeýden ótip, oralman kýáligin almasa, olar «oralman» dep sanalmaıdy. Olarǵa beriletin mártebe - «etnıkalyq qazaq». Al «oralman kýáligine» ıe jandar QR azamattyǵyn alǵanǵa deıin túrli áleýmettik jeńildikterdi alýǵa jáne zeınetaqysyn rásimdeýge, jumysqa ornalasýǵa múmkindik alady. «Oralman kýáligi» bir jyldyq merzimge ǵana beriledi jáne osy merzim ishinde oralman QR azamattyǵyna qujattaryn tapsyryp úlgermese, kýáliktiń merzimi sozylmaıdy. Óıtkeni, buryn kelgennen keıin Qazaqstan azamattyǵyn alýǵa asyqpaıtyndar óte kóp boldy. Keıbireýler «Yqtıar hatpen» júre berýdi jón sanady. Sol sebepti de bul máseleni birjaqty etýdi jón kórdik.

P.S.

Bizge ótinish aıtyp, turaqty tirkeýge tura almaı júrgenin málim etken adamdardyń kóbi - Almaty oblysyna qarasty turǵyndar bolyp shyqty. Sol sebepti de, máseleniń mán-jaıyn naqty bilý maqsatynda Almaty oblystyq İshki ister departamenti, Kóshi-qon polısıasy basqarmasy, Azamattyq jáne ımıgrasıa bólimine habarlasqan edik. Atalǵan bólimniń bastyǵy Qaırat Baıbolov myrza «Sheteldikter men azamattyǵy joq adamdardy tirkeý jáne olarǵa Qazaqstan Respýblıkasynda turaqty turýǵa ruqsat berý boıynsha memlekettik qyzmet standartyn bekitý týraly» QR Úkimetiniń 2009 jylǵy 14 jeltoqsandaǵy №2102 Qaýlysyna ózgerister engizý týraly QR Úkimetiniń 2012 jylǵy 28 naýryzdaǵy №362 Qaýlysyn qolyma ustatty.

- Osy Qaýlydaǵy 11-tarmaqtyń 2-babynda mynandaı ózgerister engizilgen: «QR-da ózge de zańdy negizde ýaqytsha bolatyn adamdar: kelgen elinde sottylyǵynyń bar bolýyn ne joqtyǵyn rastaıtyn qujatty; ketý paraǵy ne shetelge turaqty turý úshin shyǵýǵa ruqsatty rastaıtyn basqa qujat retinde bolýy múmkin sheteldiktiń Azamattyǵyna ıe memleketiniń jazbasha kelisimin usynady» delingen. Buryn bul talaptardyń etnıkalyq qazaqtarǵa qatysy joq bolatyn. Úkimettiń Qaýlysy ishki nusqaýlyqtardan joǵary turady. Sol sebepti de biz osy Qaýly boıynsha jumys isteýge májbúrmiz. Keıbir kezderde qandastarymyzǵa kómektesý úshin mundaı qujatynyń bolmaýyna kóz juma qaraımyz. Biraq bizdiń de ústimizden qaraıtyn quzyrly organdar bar. Eger olar tekserip qalatyn bolsa, Úkimettiń Qaýlysyn nege oryndamaı jatyrsyzdar dep shúıligedi, - deıdi ol.

Qaırat Baıbolovtyń aıtýynsha, jyl basynan beri tek Qytaıdan kelgen 5 myńdaı qazaq Almaty oblysynda turaqty turýǵa jáne Azamattyq alýǵa ótinish bergen. Aralarynda joǵaryda talap etilgen qujatty ákep ótkizip jatqandary da bar. Alaıda óte sırek. Sol sebepti de bul Qaýly etnıkalyq qazaqtardyń azamattyq alýyna kedergi keltirip turǵan kórinedi. Sondaı-aq, oblystyq İshki ister departamentindegi shendiler BAQ ókilderinen osy máseleni birjaqty etýge kómektesýin ótinip, Qaýlyǵa (etnıkalyq qazaq ókilderinen ózge) degen jalqy sóılemdi kirgizýge atsalysýlaryn surady.

Buǵan deıingi Úkimettik Qaýlylardyń kóbinde másele sheteldegi qazaqtarǵa qatysty bolǵan jaǵdaıda, «etnıkalyq qazaq ókilderinen ózge» degen sóılem qosylatyn bolsa, sońǵy bir-eki jyldyń kóleminde sheteldegi qazaqtar múldem umyt qalyp, olardyń dárejesi ózge de sheteldikterdiń dárgeıine jetken. «Azamattyq týraly» zańǵa engizilgen ózgeristerdiń biraz shý bolyp júrip, ondaǵy kelgen eliniń azamattyǵynan shyqqany týraly anyqtamany talap etetin bapty jýrnalıser shýlap júrip ózgertken edi. Biraq, onyń esesine talap etiletin joǵarydaǵy qujat Qytaı azamattary úshin azamattyǵynan shyqty degen anyqtamany alýmen birdeı dárejede kórinedi. Sóıtip, qazaq dıasporasynyń eń iri shoǵyry ornalasqan Qytaıdan keletin qazaqtardyń aldyna taǵy bir tosqaýyl qoıylyp otyr.

Daıyndaǵan Esengúl KÁPQYZY

"Túrkistan" gazeti

Pikir qaldyrý

Qatysty Maqalalar