Bıylǵy jyldyń 24 maýsymy kúni Qytaıdyń Úrimshi qalasyndaǵy «Tán-SHan» kıno­stý­dıasynyń  kınozalynda qazaq rejıseri Erkin Raqyshevtyń «Áı­gerim» kórkem fılminiń jabyq kórsetilimi ótti. Qońsy eldegi qazaq zıalylary men kıno mamandary jańa týyndy jaıyndaǵy aqjarma oılarymen jáne qundy pikirlerimen bólisti.

Biz Qytaıda júrgen áriptesimiz, «Qazaq Eli» halyqtyq qozǵalysynyń tóraǵasy Qajymuqan ǴABDOLLAMEN  túsirilim týrasynda jáne kórermenniń alǵashqy áserleri jóninde syr bólisken edik.

– Qajymuqan aǵa, sizdiń túsi­nigińizde Erkin Raqyshev kim?

– Erkin Raqyshev - aldymen tazaqandy qazaq, ultshyl ulan, talantty rejıser, aqyrynda, qazaqtyń muń-muqtajyna jany ashyp, júregi aýyryp, kem-ketigin túgendep júrgen jalyndy azamat.

Túlkibastan túlep ushqan Erekeń týǵan jerimizde «Jaraly sezim», «Jetimder», «Astanaǵa kóktem kesh keledi», «Kesh kelgen mahabbat» atty kórkem fılm­der men rýhy asqaq «Turar Rysqulov», «Asharshylyq», «Qajylyq», «Temirbek Júrgenov» atty derekti týyndylardyń avtory retinde mıllıondardyń júregin jaýlasa, «Áıgerim» atty jańa kórkem fılmimen úlken kórshimiz Qytaıdyń eki mıllıardqa jýyq halqyn tánti etýge kirisip ketti... Erekeńniń «Temir narkom Temirbek» atty dúnıesin kórgende Qazaqstannyń halyq ártisi Asanáli Áshimov: ««Ótkendi umytý – tarıhqa topyraq shashý, keleshekti taspen atý» degen eken Rasýl Ǵamzatov. Temirbek Júrgenovtiń qazaq mádenıetine sińirgen eńbegi ushan-teńiz. Ótken tarıhty eske alyp, «Temir narkom Temirbek» fılmin túsirgen Erkin men Ramazanǵa úlken rahmet. Búgingi kınotýyndy keleshek urpaqqa úlgi-ónege» – degen edi. Qazaq kınosynyń aqsaqaly Asekeńniń osyndaı qundy tilek, aq batasynan artyq ne aıtýǵa bolady?!.

– Erkin Raqyshev qıaly tereń rejıser ǵana emes, qazaǵyna shynaıy qamqor qoǵam belsendisi de emes pe?

– Onyń ras. Erkin Raqyshev – ja­qynda qaıta jandanyp, jańasha qur­ylǵan, basshysy qazaqtyń arda azamaty Muhtar Shahanov aǵamyz bolyp tabylatyn «Qazaq ulttyq keńesi» tóraǵasynyń orynbasarlarynyń biri bolyp saılandy. Qazir ultshyl azamattar men saıasatkerler birikken «Ulttyq keńestiń» baǵyt-baǵdarlamasy ázirlenip, maqsaty aıqyndaýda. Basty maqsaty – qarapaıym halyqtyń muń-muqtajyn joqtap, múddesin qorǵaıtyn keńestiń qyzmetin Muhtar aǵamyz myqtap qolǵa alyp, qyzý jumysqa kirisip ketti.

Jaqyn kúnderdegi bir suqbatynda Ere­keńniń ózi: «Turmysy tómen jandardyń, úısiz-kúısiz júrgen baýyrlarymyzdyń, taǵdyrdyń jazýymen kemtar bolyp qalǵan jarymjan-múgedekterdiń áleýmettik jaǵdaıyn kóterý kerek. Jumyssyzdar men stýdent jastarǵa qamqor bolyp, zeınetaqysy kún kórisine de jetpeıtin qarttarymyzǵa qaraılasý qajet. Ásirese, qazaqtyń ahýaly kúnnen-kúnge tómendep barady. Ata-babalarynan amanat bolǵan jerdiń jáne qazyna-baılyqtyń naǵyz ıesi - qazaqtar - óz elinde qaıyrshynyń kúnin keshýde.  Árkim óziniń nesibesin alýy kerek. Aqıqatty tý etip, ádiletti qoǵam ornatý qajet» – degen bolatyn...

– Qytaı kórermenderine usynylǵan  Erkin Raqyshevtyń «Áıgerimi» qandaı eken?

– Sóz joq, týyndyda tereń sezim, mol meıirim bar. Kózi soqyr, múgedek qyzdyń ómirine arqaý bolǵan fılmdi jylap otyryp qaradyq. Adamnyń adamǵa degen qaıyrymynyń kómilip, janashyrlyǵynyń janshylyp ketpegenine kóz jetkizdik. Sonymen qatar, meniń esime Erkin Raqyshev kezekti týyndysyn tamashalaǵan qoǵam qaıratkeri Serikbolsyn Ábdildınniń: «Eshkimmen daýlaspaý kerek, jaýlaspaý kerek, dos­tasý kerek...» – degen atalyq sózi eriksiz tústi. Jalpy, qytaı men qazaqtyń shynaıy dostyǵyn kemeńger Abylaı hannan keıin osy Erkin Raqyshev qana tereń túsingendeı áser qaldyrdy...

– Tý-ý, myna teńeýińiz sumdyq shyqty ǵoı...

– Qazaqtyń erkindigin ańsaýmen armanda ketken ulttymyzdyń ulyqty ári sońǵy hany Kenesary Qasymulynyń: «Men orys halqymen emes, men ádiletsizdike qarsy soǵysyp jatyrmyn» degeni bar eken. Sol sekildi qazaǵy úshin ot pen sýǵa túsýge daıar Erkin Raqyshev ta qazaqtyń tarıhyndaǵy aqtańdaqtardyń jasyrynyp-jabylýyna qarsy kúresip júrgen azamat.

Meniń pikirimmen fılmdi tamasha­la­ǵan Qytaıdaǵy qazaqtyń zıaly qaýy­my, ǵalym-professorlary, jazýshylary, rejıserleri, akterleri jáne kásipkerleri de kelisetinine senimdimin. Mysaly, Qytaıdaǵy mádenıettanýshy ǵalym Beksultan Káseı: «Talaı fılm­derdi kórip júrmiz, biraq, «Áıgerim» meni qatty tebirentti. Eki el arasyndaǵy dostyq – tarıhqa negizdelip naqty kórsetilgen. Osyndaı týyndylar ulttar arasyndaǵy yntymaqtastyq pen dostyqty odan ary nyǵaıtýǵa septigin tıgizedi», – dese, burynǵy oqý-aǵartý mınıstri Mánsúr Ábil: «Zamanaýı fılmge tarıhı oqıǵanyń synalaı engizilýi - jas urpaqty otansúıgishtikke tárbıeleıdi. «Áıgerim» fılmin muralyq tárbıe oqýlyǵy retinde qoldanysqa engizip, Qy­taı memleketinde turatyn árbir aza­mat kórýi kerek» - degen usynys aıtty.

– Týyndy Qytaıda túsirilgen be?

– Fılm Almaty men Úrimishi qala­la­rynda túsirilgen eken. Basty ról­der­di qazaqstandyq akterlermen birge, qy­taılyq akterler de óte áserli somdapty.

– Aq peıil, taza nıetpen túsiligen týyndy da ómirsheń shyqsa kerek?!.

– Fılmdi basym kópshilik kórermen kózine eriksiz jas alyp kórdi. Óıtkeni, Erkin Raqyshevtyń «Áıgerimi» – izgilik pen adamgershilikti, ulttar arasyndaǵy dostyq pen adamı mahabbatty qatar órbitken  týyndy. Kórshi eldiń qazaqtildi jýrnalısi Asan Ábý: «Kemtar adamdardyń qoǵamdaǵy qasyretin jerine jetkize kórsetip, sońynda kórermenge qýanysh lázzatyn syılaǵan, ulttar arasyndaǵy dostyqty jyrlaıtyn kórkemdik óresi joǵary týyndy bizdegi qazaqtardyń mereıin aspandatty» - dep aǵynan jaryldy. Al, qytaılyq qazaq rejıseri Qurbanjan baýyrymyz fılmnen alǵan áserin jasyrmaı: «Fılmniń senarıi óte tartymdy jazylǵan eken. Akterlar óz rólderine baılanysty óte sátti tańdalǵan. Akterlar kásibı sheberlikteri joǵary deńgeıdegi, óz keıipkerlerin shynaıy somdaǵan erekeshe fılm bolypty. Basty róldegi kishkentaı qyz oınaǵan saz syrnaıdy fılmniń aıaǵyna deıin kóbirek qoldanǵanda jaqsy bolar edi...» – degen júrekjardy sóz aıtty.

– Qajymuqan aǵa, qazaq týyndysyn qytaı qoǵamy qalaı qabyldady?

– Qytaılyq belgili rejıser Lý Gan­nyń sózi qytaı qaýymynyń ortaq oı-pikirin aıqyndasa kerek. Ol bylaı dedi: «Fılm meılinshe sátti shyqqan. Men akterlardyń oınaý sheberliginen qatty áser aldym. Qazir ózim bir fılmge kastıng júrgizip, akterler tańdap jatyrmyn. Erkin Raqyshevtyń «Áıgerim» fılminde basty róldiń birin somdaǵan Erik Jumaǵulovty óz fılmime túsýge shaqyramyn»...

– Ádette, «Jaqsy týyndy túsirý úshin birneshe jyldar úzdiksiz ázirlik, tyńǵylyqty daıyndyq qajet» dep jatady...

– Shyndyǵy da osy. Birde jazýshy, qoǵam qaıratkeri Sofy Smataev aǵamyz: «Ulttyq silkinis – ulylardyń besiginiń terbelisinen bastalady. Biz ulylylarymyzdy umytpaýymyz kerek, olardy ulyqtaýymyz kerek» – degen edi. Sondyqtan, myqty adam týraly týyndy bolsyn nemese bolmysy myqty shyǵarma jasaý úshin de myqtylyq kerek.

Kınotýyndynyń myqtylyǵy – shynshyldyǵynda. Biz ultymyzdyń myqty tarıhyn, mádenıetin, órkenıetin, qundylyqtaryn kórsetýi úshin – ózimiz de myqty bolýǵa tıispiz. Osal qarýmen oǵlan bola almaısyń...

Ultymyzdyń rýhyn kóterip, rýhanı qundylyqtar tuǵyryna qondyrý – táýelsizdigimizdi qorǵap qalýdyń sara joly. «Biz «kóshpeli halyq bolǵanbyz» dep tek kıiz úılerdi kórsetip qutyla salmaýymyz kerek. Bizde de ásem qalalar men óreli órkenıet, ǵajap ǵımarattar men záýlim saraılar bolǵan. Kerek deseńiz, búgingi Kreml qazaqtyń Saraıshyq qalasynyń jobasymen salynǵan» – dep oı tolǵaǵan qazaq kınosynyń qaısary, belgili rejıser Erkin Raqyshevtaı eńseli óner ıesiniń bıikterdi baǵyndyra berýine tilekshimiz!

ÁŃGİMELESKEN

Nartaı JAQSYLYQ

P.S: Úrimshi qalasyndaǵy «Tán-SHan» kınostýdıasynda qazaq rejıseri Erkin Raqyshevtyń «Áıgerim» atty kórkem fılminiń jabyq kórsetilimi ótken is-sharanyń aıaǵynda kópshiliktiń kóńilinen shyqqan fılmniń kórsetilimine muryndyq bolǵan belgili akter Dálelhan Qadyruly men kásipker Esbol baýyrlarymyz fılmniń rejıseri Erkin Raqyshev pen senarı avtory Ramazan Qurmanbaevqa qazaqy shapan jaýyp, ulttyq dástúr-saltymyzben qoshemet kórsetti. Keshtiń sońy qazaqy kıizúıdegi arnaıy qonaqasylyq otyrysqa jalǵasty.