Jalpy ómirde jaza basyp, bas bostandyǵynan aırylyp jatqandar qanshama? Olarǵa sot úkimi oqylady. Mundaı jaǵdaı eshkimge, atap aıtqanda bas bostandyǵynan aırylǵan adamdarǵa ońaı tımeıtini anyq. Negizi jazyqty adam jazasyn alýy tıis. Biraq úkimdi oqyǵan sýdıany nege sot aldyna kelgen adamdar óte qatal kóredi. Ol jazany óteý merzimin eshqashan oıdan shyǵarmaıdy. Sondyqtan da jaza merzimin oqylǵanda, qylmyskerdiń zalda otyrǵan týystary keıde shý shyǵaryp jatady. Árıne, olardy da kinálaýǵa bolmaıdy. Biraq eshkim zańnyń aıasynan tys qyzmet etpeıdi. Desek te, qazirgi ýaqyttaǵy sot qurylymyndarynda irgeli ózgerister júrip jatyr. Ol qandaı? Jalpy bul saýaldy beker qoıyp otyrǵan joqpyz. Óıtkeni Joǵary sot tóraǵasy Jaqyp Asanov jańashyl azamat ekendigin kórsetti. Rasyn aıtý kerek, tóraǵa sot salasynda irgeli reformalar jasap jatyr. Qazir «Túngi sot» degen shyqty. Eger túngi ýaqytta jol-kólik apaty oryn alǵan jaǵdaıda eki tarap kelisse, onda dereý shuǵyl sheshim úshin sýdıaǵa júginedi. Al buryn mundaı júıeniń ýaqyty alty 1 aıǵa deıin sozylatyn. Búginde olaı emes. Bári ózgeshe. Óıtkeni sotqa da sapa kerek.

Al sýdıalardy úkim shyǵaratyn qatal tulǵa etip elestetpeý úshin ne isteý kerek? Sýdıa da–adam. Biraq olardyń tilin halyq nege túsine bermeıdi. Ol úshin ne jasalynǵany durys? Jobada atap kórsetilgendeı, «Minsiz sýdıa» bolý úshin ne isteý kerek? Biz bul saýaldy Joǵary sottyń baspasóz hatshysy Aıdos Sadýaqasovqa qoıǵanbyz. Ol óz kezeginde Joǵary Sot tóraǵasy Jaqyp Asanovtyń buǵan qatysty aıtqan pikirin jiberdi. Sonymen halyq sýdıanyń tilin nege túsinbeıdi?

–Bul jerde ózekti degen 2 problema bar, – deıdi Joǵarǵy sot tóraǵasy Jaqyp Asanov. –Birinshisi. Qurylym, mazmuny jáne formasy. Neshe túrli «tańǵajaıyp», «myqty» sheshimderdi kórip júrgen shyǵarsyzdar. Ony JS sýdıalary da bir oqyǵannan birden túsine qoımaıdy. Ekspertterdiń aıtýynsha, túsiniksiz termınderdi, kúrdeli jáne shubalańqy sóılemderdi qoldaný, usaq shrıftti paıdalaný naǵyz alaıaqtyqpen teń.

Ekinshi másele.Sýdıa sheshimdi jarıa etkennen keıin ony túsindirýi kerek. Jaı adamdar zańnyń tilin túsine bermeıdi. Sonyń saldarynan shıelenister týyndaıdy. Sýdıa óziniń sheshimin halyqtyń tilimen túsindire bilýi tıis. Árbir sýdıa solaı jasaıtyn bolsa, sonda ǵana aryz-shaǵymdar birshama azaıar edi».

Shynynda da sotqa tórelik aıtatyn adamdy, naqty aıtqanda sýdıany siz qalaı kórgińiz keredi. Olar - adam. Sondyqtan tóraǵa aıtqandaı, olar«sheshimin halyqtyń tilinde túsindirip berýi tıis».

Durys -aq. Halyqqa sýdıa jaqyn bolýy tıis. Bul oraıda  Joǵary Sot tóraǵasy Jaqyp Asanovtyń respýblıka sýdıalaryna birneshe ret joldaǵan beıneúndeý joldady. Ol týraly sot salasynyń ókilderi tolyqqandy habardar. Bul beıneúndeýmen buqaralyq aqparat quraldarynyń ókilderi de tanys. Negizi munyń barlyǵy sot salasyndaǵy irgeli ózgeristerdiń bolyp jatqanyn kórsetip  otyr.

Joǵary sot tóraǵasy Jaqyp Asanov bul oraıda «sotqa kelgen azamattarmen sypaıy sóılesý arqyly ǵana qurmetke ıe bolýdyń múmkin» ekendigin aıtady. Durys sóz, oǵan bizdiń alyp qosarymyz joq. Rasynda shyǵarylǵan sheshimdi ashyq, aıqyn túsindirýdiń máni úlken ekendigin tóraǵa sońǵy sóılegen sózderinde jıi aıtyp júr.

Rasyn aıtý kerek, sońǵy jyldary sýdıaǵa degen suranys birneshe ósti. Suranys óskenimen, biraq sýdıa bolý nege qıyn? Kez kelgen adam sýdıa bola almaıdy.  Muny qalaı túsindirýge bolady? Sebebi ne? Óıtkeni...

1. Sot salasynda úlken ózgerister bolyp jatyr.
2. Sýdıalar birneshe kezeńge bólingen synaq tapsyrady.
3. Olardyń jumysy baǵalanady.
4. Kezdeısoq adamdar sýdıa bola almaıdy.
5. Olar birneshe satylyq testten ótedi.
6. Eń sońynda Joǵary Sotta qyzmet isteıtin 5-6 sýdıanyń aldynda saýaldaryna jaýap beredi.
7. İrikteý ádil jáne básekelestik jaǵdaıda ótedi.
8. Olardyń biliktilik pen bilimdiligi, saýattylyǵy, logıkalyq oılaý júıesi aıqyn tekseriledi.

Sondyqtan  qazirgi ýaqytta sýdıa bolýǵa degen umtylys túsinýge turarlyq. Biraq kez kelgen zańger sýdıa bola almaıdy. Sondyqtan da bolar, sońǵy jyldary sot salasyndaǵy jemqorlyq azaıdy.

Sot salasyn jańǵyrtý týraly Prezıdenttiń arnaıy tapsyrmasy bar. Ol sózsiz oryndalýy kerek. Al ózgeristiń bolýy –zaman talaby.  Biraq aıta ketetin bir nárse bar: qarapaıym halyqtyń sot oryndaryna, sýdıaǵa degen senimi qashan artady? Ras, qazir sot salasynda irgeli reformalar jasalynyp jatyr. Biraq bul  másele eń aldymen halyqtyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq sanasyn qalyptastyrýǵa baılanysty. Al quqyqtyq jaǵynan saýatty halyq eshqashan tártip pen zańdy buzbaıdy. Al tártippen, adal júrgen bolǵan sot aldynda júrmeıdi.