Jambyl oblysy ákimdigine qarasty «Din problemalaryn zertteý ortalyǵynyń» ınspektory, dintanýshy Madına Sadyq «Jýsan» operasıasy aıasynda oralǵan qazaqstandyqtarmen 9 mamyr – 12 shilde aralyǵynda Aqtaý qalasyndaǵy ońaltý ortalyǵynda jumys júrgizgen. Ońaltý sharalary aıasynda jeke jáne toptyq jumystar atqarǵan. Dintanýshymen ortalyqtaǵy azamattardyń psıhologıalyq jaǵdaıy, olarǵa kórsetilip jatqan kómek taqyryptarynyń aıasynda órbigen suhbat tómende usynylyp otyr.

Dintanýshy Madına Sadyq

– Ońaltý jumystarynyń nátıjesi boıynsha azamattardyń senimi men ıdeologıasyna berer baǵańyz qandaı?

– Destrýktıvti dinı aǵymdaǵy azamattarmen jumys júrgizgende olardy ońaldy jáne qoǵamǵa beıimdeldi dep bólip qarastyramyz. Qoǵamǵa beıimdeldi dep QR-nyń konstıtýsıasyn jáne zańdaryn moıyndaǵandardy ataımyz. Biraq ondaı adamdar óz ıdeologıalary men senimderinde qalady. Al ońaldy dep radıkaldy kózqarastarynan túbegeıli bas tartqan azamattardy aıtamyz. Iaǵnı dástúrli ıslamdaǵy Imam Aǵzam Ábý Hanıfa mazhaby men Imam ál-Matýrıdı aqıdasyn qabyldaǵandar.

Ortalyqtaǵy azamattardyń deni áıelder. Olar tolyqtaı ońaldy deý áli erte. Birte-birte qoǵamǵa beıimdelip keledi. Olarǵa psıhologıalyq jáne teologıalyq kómekter áli de kórsetilip jatyr. Olar Sırıada, Irakta júrgende haram dep teledıdar múldem kórmegen. Ánder men merekelik is-sharalarǵa qarsy bolǵan. Qazir olar konserttik sharalardy tamashalaıdy. Túrli merekelik jáne ulttyq meıramdarǵa qatysady. Olardyń otanyna oralǵanyna alty aı ǵana boldy ǵoı. Sondyqtan ońalý úrdisi ýaqyt enshisindegi másele.

– Kúıeýimen erip, elin tastap ketken áıelder erlerine rıasyz sengen bolyp tur ǵoı. Onysy úshin ókinish bildire me?

– Keıbireýleri kúıeýlerine renjýli. Negizi áıelderdiń deni kúıeýlerine qatty sengen. Kúıeýleri soǵysta ajal qushqannan soń olar qıyndyqtyń nebirin kórgen. Soǵan qaramastan kúıeýlerin áli de jaqsy kóretinder, olardy kinalamaıtyndar bar. Arasynda eriniń atyn estigisi kelmeıtińder de tabylady. Qalaı bolǵanda da Sırıaǵa ketkender jaza basqan jandar. Olar arnaıy dinı bilim almaǵan. Tek radıkaldy-ekstremısttik saıttardaǵy málimetterdi oqyǵan. Solardyń aýdıo jazbalaryn tyńdaǵan. Qazaqsha aqparattan Daryn Mýbarovtyń, orys tilinde Saıd Býrátskııdyń ýaǵyzdaryn tyńdaǵan. Osy eki azamattyń ýaǵyzdary lańkestik uıymǵa ketýge kóp yqpal etken.

– Ońaltý jumystarynan keıin qandaı oń ózgeristerdi baıqadyńyz?

– Bastapqyda ortalyqtaǵy áıelder tuıyq edi. Teologıalyq taqyryptarǵa birden sóılese almady. Er azamattarmen múldem aralaspaıtyn. Ol qalypty jaǵdaı. Qazirgi emin-erkin suhbattarǵa qatysyp, oılaryn ashyq jetkize alady. Balalaryn túrli konsertterge aparyp jatyr. Mektepterdegi kóptegen is-sharalarǵa qatystyrýda. Keıbir azamatshalarymyz balalaryn dombyra men shahmat úıirmelerine berýde. Eń alǵashqy kezde olar barlyǵyn haram dep qarsylyq bildirgen edi. Qazirgi kezde balalary bıge, sporttyq seksıalarǵa, mýzykalyq aspaptar úıirmelerine barady.

Keı áıelder nıqabtaryn sheship, oramaldaryn ashyq túske aýystyrǵan. Kóńil-kúıleri jaqsy. Ol jaqty eske alsa júrekteri aýyrady. Árqaısysy Qazaqstanǵa qýanyshtary men alǵystaryn jetkizedi. «Qazaqstannyń delegasıasy barǵanda qatty qýandyq, biz elimizdi satyp ketsek te, memleketimiz bizdi alyp keldi» deıdi.

– Ortalyqtaǵy azamattarmen jumys istegende qandaı tásilderge júgindińizder?

– Aqtaýdaǵy ońaltý ortalyǵynda teologıalyq jumyspen birge psıhologıalyq jumys qatar júrdi. Azamatshamen birinshi psıholog maman sóılesedi. Birden ıslamda mynandaı, Hanafı mazhabynyń úkimderi osyndaı dep aıtpaımyz. Óıtkeni terrorlyq uıymnan kelipder ony birden qabyldamaıdy. Psıhologıasy sharshaǵan adamǵa dindi túsindirýdiń bastapqy kezde qajeti joq. Olardy basynda ómirdi emin-erkin sezinýge úırettik. Psıhologtar ártúrli semınar ótkizdi. Toptyq oıyndar da uıymdastyryldy. Azamattardy sabyr shaqyrdy. Qazaqstanǵa keldińizder, endi barlyǵy jaqsy bolady dep demek, rýhtandyryp otyrdy. Osydan keıin baryp teolog mamandar jumysyn júrgizdi. Biz olarǵa bara salysymen «ustanǵan jolyńyz qate» dep kesip aıtpadyq. Birinshi teologıalyq deńgeılerin anyqtadyq. Olar namazyn qalaı oqyp, dinı bilimdi qaıdan alǵanyna nazar aýdardyq. Dıagnostıkany jasap alǵan soń, azamattarǵa dindi durys úırete bastadyq. Aldymen bilim alýdyń mańyzy men ıslamdaǵy bilimniń orny syndy jeńil taqyryptardy úırettik. Birden jıhad pen tákbir syndy aýyr taqyryptarǵa barýǵa bolmaıdy. Óıtkeni olar tanysqanyna eki apta bolǵan adamǵa senbeıdi. Jaı ǵana ahlaq, sabyr týrasyndaǵy taqyryptardy úıretip, sodan keıin úlken taqyryptarǵa kóshtik.

– Siz aıtqan «shahıd», «jıhad» túsinigi balalardyń sanasyna ený deńgeıi qanshalyqty eken? Olarmen qalaı jumys istedińizder?

– Balalar ondaı termınderdiń anyqtamasyn bilmese de, olar úshin ólgen adamnyń barlyǵy shahıd. Ózinen basqalardyń barlyǵy kápir. Óz arasynan oramal taqpaǵan qyzdy kórse, ony kápir deıdi. Balalardyń sanasyna solaı sińip qalǵan. Bul jerde birinshi kezekte, olardyń analarymen jumys jasaý mańyzdy. Biz balalardyń qasynda uzaq ýaqyt bola almaımyz. Analary 24 saǵat balalarynyń qasynda. Analarynyń ıdeologıalary túzelse, balalarynyń da ıdeologıalary túzeledi. Al, analary túzelmese balalarynyń da túzelýi ekitalaı.

– Maman retinde Jýsan operasıasy sizge qandaı tájirıbe berdi?

– Buryn-sońdy soǵys aımaǵynan oralǵan azamattarmen jumys júrgizbegendikten bul operasıa dintanýshylarǵa úlken tájirıbe boldy. Jýsan-1 operasıasy kezinde tek aqtaýlyq teologtar jumys jrgizgen. Odan keıingi operasıalarda ońaltý jumystaryna basqa oblystyń teologtary da qatysty. Ózim teologıalyq jáne psıhologıalyq turǵyda jaqsy tájirıbe aldym.

– Jambyl oblysynda elge oralǵan azamattardyń qujattaryn rásimdeý boıynsha jumystar júrgizilgen edi. Sonyń barysy qalaı?

– Sırıada týǵan balalardyń tólqujattary daıyndaldy. Ony «Shans» úkimettik emes uıym júrgizdi. Búginde basym kópshiliginiń qujattary daıyn. Balalar mektep pen balabaqshaǵa barýda. Toǵyz jáne on jastaǵy balalar birinshi synypqa berilip jatyr. Óıtkeni olar Sırıada tek arab tilin úırengen. Buginde olardyń tártibi men sabaq úlgerimi jaqsy. Kileń bespen oqıtyndary da bar. Olardyń tárbıeshileri men muǵalimderi qoǵamǵa beıimdelip jatqanyn aıtady. Buny jumystyń bir nátıjesi dep bilemin.

– Otanǵa oralǵan qyz-kelinshektermen qazirgi qarym-qatynastaryńyz qandaı?

– Qarym-qatynasymyz jaqsy. Telefonmen sóılesip turamyz. «Qashan kelesiń» dep jıi suraıdy. Keıde jaǵdaılaryn aıtyp, problemalarymen bólisedi. Sony sheship berýge tyrysamyz. Alda-jalda Aqtaýǵa baryp, esikterin qaqsam, olar esh kedergisiz úılerine kirgizedi. Bul ońaltý ortalyǵyndaǵy mamandardyń úlken jumysynyń jemisi dep bilemin. Soǵan qýanamyn.

– Azamattardyń qaıtadan jat eldi saǵynbaýy úshin, teris aǵymnyń jeteginde ketpeýi úshin ne isteý kerek?

– Munyń barlyǵy aınalyp dinı bilimge kelip tireledi. Azamattar lańkestik uıymdarǵa ketpeýi úshin ekstremısttik saıttardan jáne destrýktıvti dinı aǵymdardan saqtaýymyz qajet. Radıkaldy aǵymdar ártúrli beınerolıkter men qyzyqty kitaptar arqyly qataryna adamdardy tartady. Olarǵa qarsy turý úshin biz de esh qalyspaýymyz kerek. Dástúrli ıslamdy qyzyqty etip túsindire alýyymyz qajet. Bizde dástúrli ıslamda orys tildi lektorlar az. Al Qazaqstanda orys tildi aýdıtorıa óte kóp. Sondyqtan orys tilindegi mamandardy, dinı-ádebı kitaptardy kóbeıtý qajet.

Al, áıelderi kúıeýleriniń teris aǵymǵa túskenin baıqasa, senim telefondaryna habarlasýlaryna bolady. Din problemalaryn zertteý ortalyǵyna habarlasyp, óziniń basyndaǵy jaǵdaılary týraly aıta alady. Kúıeýleriniń destrýktıvti dinı aǵymda ekenin biletin keıbir áıelder otbasyn saqtap qalý úshin amalsyz erine kónetin jaǵdaılar ushyrasady. Mundaı jaǵdaıda ortalyq mamandaryna habarlasqan jón.

 – Suhbatyńyzǵa rahmet!

Suhbattasqan: Bilgetaı TALAS