Eń aldymen ofshor degen ne? Keıbir elderde kompanıalar men jeke adamdar óz elinde salyq tólemeý úshin basqa elderde ofshorlyq shot ashady da salyqty sonda tóleıdi. Ádette olar sol elderde belsendi bıznes jasamaıdy. Ofshor degen sóz "jaǵalaýdan alystaǵy" degen maǵyna beredi, ıaǵnı kóbine ondaı elder jyly jaqtarda ornalasqan, tabıǵı resýrstarǵa kedeı elder, sondyqtan da olarda basqa elderdegi kompanıalardy qyzyqtyrý úshin salyq tómen. Mundaı jerlerde urlyq ta, korrýpsıa da kóp bolady, ádette olardy qolmen ustap alý, qylmystaryn dáleldeý óte qıyn. Ony ekonomıkalyq tetikter arqyly aýyzdyqtamasa, tek ákimshilik resýrstarmen tyıym salý arqyly toqtatý da múmkin emes.

Sondyqtan AQSH Qarjymıni Janet Iellenniń usynysy boıynsha endi barlyq jerlerde barlyq kompanıalar úshin birdeı 15 paıyzdyq salyq ustaý qajettiligi aıtylǵan bolatyn. Muny Baıden qoldady jáne G7 kezdesýinde bul másele qozǵalyp qoldaý tapty. Qazirgi tańda osy ınısıatıvany 136 memleket qoldap otyr eken. Bul elderde álemdik JİÓ-niń 90 paıyzy óndiriledi. Ázirge bul kelisimge Kenıa, Nıgerıa, Pákisten jáne Shrı-Lanka memleketteri kelisim bermepti. Soǵan qaraǵanda Qazaqstan da osyǵan kelisken syńaıly, alaıda ınternet betterinen qansha izdengenmen, oǵan keliskeni týraly aqpar tabylmady. Kelisimge sáıkes uıymdar men kompanıalar ózderiniń shtab-páterleri qaı elde ornalasqanyna qaramastan qaı elde jumys istep tabys tabatyn bolsa, kemi 15%-dan kem emes salyǵyn sol elge tóleıtin bolady jáne ol jyldyq tabysy €750 mln-nan kem emes kompanıalarǵa qoldanylady. Kórip otyrǵanymyzdaı, mundaı kelisim Qazaqstan úshin tıimdi bolmaq, sebebi munaı óndirip jatqan halyqaralyq korporasıalardyń tabysy mıllardtaǵan dollarlardy quraıtyny anyq.

Kelisimge aldaǵy 2022 jyly qol qoıylyp, ol 2023 jyldan bastap júzege asady dep kútilip otyr. Bul kelisim ne beredi? Eń aldymen ofshor týraly sóz burynǵy maǵynasyndaǵydaı bolmaıdy, báribir barlyq elderde tabys salyǵy 15% bolsa onda shotty bóten elde tyǵýdyń esh maǵynasy joq, qaıta ol buǵattalý yqtımaldyǵyn kúsheıte túsedi. Ofshorlarda jasyryn aınalymda júrgen trıllıondaǵan dollarlar ashyqqa shyǵa bastaýy kerek, al ol elder ekonomıkasyna qyzmet ete bastaıdy. Árıne, kelisimge qol qoıylǵannan keıin tıisinshe halyqaralyq baqylaý da kúrt kúsheıtilýi tıis, tipti halyqaralyq barlaý organdary qurylyp jatsa da artyq emes. Ekonomıkasy baı elderge kómekke dep mlrd-taǵan dollarlardy ekonomıkasy artta qalǵan elderge bólip jatqannan kóri osyndaı ekonomıkalyq tutqalardy iske qossa, onyń effektiligi anaǵurlym joǵary bolýy múmkin.

Baıden muny korrýpsıaǵa qarsy basty sharalardyń biri dep esepteıdi. Eger ofshorlar arqyly resýrsy baı elderden jasyryn aqsha shyǵarý isi tártipke keltirilse, qalǵan aqshany eseptep shyǵarý birshama jeńildeýge tıis, óıtkeni jylyna qansha ónim óndirilgenin jáne odan túsken paıdany eseptep shyǵarý onsha qıyndyq týdyrmasa kerek. Ásirese resýrsqa baı, biraq halqy kedeı turatyn avtorıtarly elderde korrýpsıaǵa qarsy demokrattar bastaǵan osyndaı kúreske degen senim men úmit bar. Tek halyqaralyq qaýymdastyqtyń osyndaı kúresi nátıjesinde ǵana olardyń arandaı ashylǵan tábetin aýyzdyqtaýǵa bolar, áıtpese óz kúshterimen olardy táýbesine keltirýdiń múmkindigi qalmaǵan.

Qýanysh Edilhantegi,

Sholýshy

Oqı otyryńyz:

♦ "Pandora qujattary". Baılyǵyn jasyrǵandardyń ózi ne deıdi?