12-shi TAPSYRMA

1.  QR Úkimeti joo-lardyń sanyn ońtaılandyrý jáne kadrlardy sapaly daıyndaýdy qamtamasyz etpeıtin bilim berý mekemeleriniń  lısenzıalaryn qaıtaryp alý jónindegi jumysty jalǵastyrsyn.

2. Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi Bilim jáne ǵylym mınıs­trligimen birlese otyryp, 2014 jyldan bastap eńbek naryǵyn damytýdyń bes jyldyq boljaýlaryn taldap-jasaýdy qamtamasyz  etsin.

Búgingi tańda qazaqstandyq bilim berý júıesinde oqý úderisiniń praktıkalyq jaǵyna jetkilikti kóńil bólinbeıdi, oqýshylardyń jeke erekshelikteri nashar eskeriledi.

Balalardyń, jasóspirimder men jastardy olardyń eseıýi men tabysty áleýmettenýiniń dara mindetterin sheshýge baǵyttaıtyn rýhanı-parasattylyq tárbıesiniń tásilderi jetkiliksizdigi jónindegi másele kún tártibinde ótkir tur.

İs júzinde búkil oqý-tárbıe úderisi eskirgen ádistemelerge negizdelgen. Oqý-tárbıe úderisiniń tarıhı bilim syndy mańyzdy isi jeke tulǵanyń, azamat pen patrıottyń  qalyptasýy mindetterin sheshýge atymen beıimdelmegen. Naqtylyq mynada, oqýshylar Qazaqstan tarıhy pánin «zeriktirerlik», «qyzyqsyz», «bytysqan» pán dep sanaıdy.

2012 jyly «Altyn belgi» medalin alýǵa  úmitkerlerdiń talaıy naq osy otandyq tarıh jónindegi «ókinishti» suraqtardan «omaqasqany» kóp jaıdy ańǵartady.

Mektep kýrstarynda kóbine kóp keńestik bilim berý júıesiniń sarqynshaqtary syndy áskerı daıyndyq, ómir qaýipsizdigin qamtamasyz etý negizderi baǵdarlamalary bar.

Sonymen birge, oqýshylarǵa qazirdiń ózinde qajetti ınovasıalyq kýrstar joq.

Mysaly, óte kókeıkesti bolyp tabylatyn «Qazaqstan quqyǵy» (onyń bolmaýy jas­tardyń quqyqtyq  nıgılızmi men saýat­syz­dyǵyna soq­ty­rady), «Ólketaný» (týǵan jerge mahabbat otan­shyldyqtyń negizi ǵoı), jeke tabysqa jetýdiń, jeke tulǵanyń áleýmettenýiniń ádistemesi syndy «Akmeologıa» sıaqty pánder qaıda?

Olardyń joqtyǵy jastardyń edáýir bóliginiń áleýmettik ınfantılızmine, eresek ómirge beıimdele almaýyna, basqa da  keleńsizdikterge  uryndyrady.

Jastardyń bir bóligi dinı sektalardyń, ekstremısterdiń, esirtkige qumar jáne qylmystyq toptardyń «ońaı oljasyna» aınalady. Munyń báriniń basty sebebi - áleýmettik ınfantılızm, óziniń ómiri men óz otbasynyń ál-aýqaty úshin ózi jaýap bere alatyn eresek ári kemel azamat bolýǵa shamasy jetpeýshilik.

Sondyqtan búgingi tańda oqý-tárbıe úderisin túbirinen ózgertý mańyzdy.

Bilim berý qyzmetteriniń qoljetimdiligi máselesi kókeıkesti kúıinde qalýda.

Bul oraıda qosymsha bilim berýdiń ınteraktıvti túrlerin damytý qajet.

Alaıda, meniń ınteraktıvti bilim berýdi damytý jónindegi alǵa qoıǵan mindetim, ókinishke oraı, tar maǵynada túsinilip, solaı júzege asyrylýda. Interaktıvti taqtalardy paıdalanýmen ınteraktıvti bilim berýge qol jetkize salmaımyz.

Búgingi tańdaǵy onlaın-bilim berý ustaz ben shákirtterdiń tikeleı Internet-aralasýy rejiminde de, arnaıy jasalynǵan ınteraktıvti oqý baǵdarlamalary men oıyndar túrinde de ótetin fakúltatıvtik ınteraktıvti kýrstardy uıym­das­tyrýdy  qamtýǵa tıis.

«Onlaın-urpaqtyń» Internetke tabıǵı umty­ly­syn biz, ınteraktıvti olımpıadalar, oqý týrnırlerin taǵy basqalardy uıymdastyryp, paı­dalanýǵa jáne jaǵymdy arnaǵa baǵyttaýǵa tıispiz.

«Bolashaq» baǵdarlamasyna eldiń barlyq óńirlerinen, ásirese, aýyldyq jerlerden talantty jastardyń qoly jetýin keńeıtý

mańyzdy másele bolyp tabylady. 

13-shi TAPSYRMA

QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi:

- 2013-2014 oqý jylynan bastap  jalpy bilim beretin mektepterdegi oqý úderisinde bi­lim berýdiń ınteraktıvti túrlerin paıdalanýdy keńeıtýdi jáne onlaın-oqytýdyń arnaýly oqý baǵdarlamalaryn engizýdi kóz­desin;

 - Qazaqstan tarıhy boıynsha oqý jos­par­laryn, oqýlyqtar men oqý quraldaryn tal­­daý­dan ótkizsin, oqý oryndarynda Qazaq­stan tarıhyn oqytýdyń mazmuny men pi­shinin óz­gertý jóninde is-sharalardy júzege asyrsyn;

- orta, tehnıkalyq jáne kásiptik, jo­ǵa­ry oqý oryndarynda «Akmeologıa, jeke jáne áleýmettik tabys negizderi», «Qazaqstan quqyǵy», «Ólketaný» sıaqty  mindetti oqý kýrstaryn engizý jóninde usynys jasasyn.

s) Densaýlyq saqtaýdy jańǵyrtý   jáne     salamatty ómir salty

Árbir qazaqstandyq úshin basty qundylyq - óziniń densaýlyǵy.

Sondyqtan da Táýelsizdiktiń barlyq jyldarynda men halyq densaýlyǵyna bólekshe kóńil bólip kelemin. Bul taqyryp qashanda meniń baqylaýymda.

Osynyń arqasynda 700-ge jýyq jańa densaýlyq saqtaý nysandary turǵyzyldy, medısınalyq jabdyq parki jańartyldy. «Halyqtyń densaýlyǵy jáne densaýlyq saqtaý júıesi týraly» Kodeks qabyldandy, «Salamatty Qazaqstan» Memlekettik baǵdarlamasy júzege asyrylýda.

Keıingi 10 jylda bala týý 25 paıyzǵa ósti, turǵyndardyń jalpy ólimi 11 paıyzǵa azaıdy.

Osy ýaqyt ishinde densaýlyq saqtaý salasynyń qarjylandyrylýy 10 eseden artyq (2002 jylǵy 1,9 paıyzdan 2011 jyly İJÓ-niń 3,1 paıyzyna deıin) ósti.

Elde joǵary medısınalyq tehnologıany damytý úshin barlyq jaǵdaı jasalýda. 2011 jyly júrekke 8 myńnan astam ota jasaý júzege asyryldy. 180-ge jýyq telemedısınalyq ortalyq jumys istep tur.

Sonymen birge tek 2011 jyldyń ózinde 2 myńnan astam azamat medısınalyq kómektiń sapasyna, óńirlerde kepildi tegin medısınalyq kómek kórsetý erejeleriniń buzylýyna qatysty aryz-shaǵym jasady.

Emdelýshilerdiń jaraqat alýyna, ómirden ótip ketýine soqtyratyn dárigerlik qatelik jaǵdaılary, osy másele boıynsha sotqa júginý kezdesedi.

Jergilikti atqarý organdarynyń densaýlyq saqtaýdyń tıimdi saıasatyn júrgizý úshin jaýapkershiligin arttyrý, dárigerlik  qatelik kezdesken jaǵdaıda quqyqtyq jáne qarjylyq kómekti qamtamasyz etý sharalaryn oılastyrý kerek.

Ekinshi jaǵynan, adamdardyń ózderiniń densaýlyǵy úshin jaýapkershiligi degen másele de bar. Eger  qazaqstandyqtar, ásirese, er kisiler, ýaqytynda emdelse olardyń ortasha ómir jasy  uzarar edi. Alaıda,kóptegen adamdar óz densaýlyǵyna  júrdim-bardym qaraıdy, is júzinde deni saý bolýǵa qunt jasamaıdy.

Óziniń jeke basynyń densaýlyǵyn aldymen adamnyń ózi oılaýy kerek. Eger densaýlyqty oılaý ár otbasynyń sharýasy bolsa, onda memleket júzege asyryp jatqan qadamdar áldeqaıda tıimdi shyǵar edi.

Jańǵyrtýdyń perspektıvaly máselesi - qamsyzdandyrý medısınasynyń densaýlyq úshin jaýapkershilikti úsh tarap: adam, jumys berýshi jáne memleket bólisetindeı túrin damytý.

Elde emdeý quraldarynyń sonsha kóp sanyn tirkep otyrý túıtkildi máselege aınaldy. Turǵyndardyń «emdik» saýattylyǵyn arttyrý jóninde sharalar keshenin júzege asyrý kerek.