Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev 2050 strategıasyn jarıalaǵan Qazaqstan halqyna Joldaýynda HHİ ǵasyrdyń jahandyq on syn-qaterin atap kórsetken bolatyn. Bul týraly "Qamshy" portaly Aıqyn Aqparatqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.

Eger «2050 strategıasy biz úshin nelikten qajet boldy?» degen suraqqa jaýap berer bolsaq, onda bul baǵdarlama ar­qyly kóregen Kóshbasshymyzdyń osynaý syn-qaterlerge tótep bere alatyndaı el qurýdy oılaǵany túsinikti. Baǵdarlama negizinen osy ýaqytqa deıin jasaǵan ıgi­likterdiń negizinde álemniń damyǵan 30 eliniń sapynda bola alatyn ekonomıkasy senimdi, halqynyń áleýmettik-turmystyq deńgeıi jaqsy memlekettik jasaqtaý­dyń aýqymdy jospary desek te bolady. Bul baǵdarlamanyń ári-beriden soń mer­ziminen buryn oryndalýy múmkindigi jetkilikti ekendigin osy «Aıqyn» gazetinde talaı-talaı ǵalymdar men elge tanymal aýzy dýaly tulǵalar oqyrmanǵa túsindirip bergeni de barshaǵa belgili. Óıtkeni 1997 jyldan bergi kezeń ishinde damý qarqynyn báseńdet­pegen Qazaqstan ındýstrıasyn túgeldeı derlik qaıta qurýǵa, jańǵyrtýǵa, ınovasıalaýǵa múmkindigi jetetinin is júzinde dáleldep shyqty. Ol ol ma kez kelgen aýqymdy baǵdarlamany óz betimizshe júzege asyrýǵa da jetetindeı altyn-valútalyq qor jasaqtap aldy. Halyqtyń bilimdiligi kez kelgen baǵdarlamany júzege asyrýǵa qabiletti. Tabıǵı qorlar jetkilikti. Jan-jaqpen senimdi áriptestik baılanys orna­tylǵan. Bul kúnderi júzden astam memleketpen ekonomıkalyq baılanys ornatsaq, solardyń bári de Qazaqstannyń senimdi memleket ekenin is júzinde bilip aldy. Biz­diń el – Eýrazıa qurlyǵynyń kindiginde jatqandyqtan da alyp bazardyń bir myqty oıynshysy. Osynaý artyqshylyqtardyń qorytyndysy retinde elimizdiń energıa­lyq qorlarǵa baılyǵyn jáne aıtyp ótken jón. Bul salada sheteldikter, transulttyq brendter kóptep jumys istep jatyr. Qysqasy, Qazaqstan Kóshbasshysy ulttyq ekonomıkanyń túbirinen jáne túbegeıli jańǵyrtatyn kezeńniń kelgenin jáne bul is ýaqyt talaby ekenin bilip, baǵdarlamany atqarýshy bılikke jasattyrdy da, ile-shala iske qosty. Bul bizdiń búgingi tańdaǵy eń utysty tusymyz. Álem shamyrqana tús­ken daǵdarystyń shyrmaýynan bultara almaı jatqan shaqta Qazaqstan eki birdeı baǵdarlamany – 2050 strategıasyn jáne «Nurly jol» baǵdarlamasyn júzege asy­-ryp jatqan el bolyp tur. Bul baǵdarlamalar búgingi tańda Qazaqstandaǵy jumys­syz­dyq deıtin keseldi jeńýde úlken jandy qyzmet atqarýshy ekenin jáne eske salamyz. 
Mine, joǵaryda aıtqanymyzdaı osynaý elimiz úshin asa qajetti úkili úmitteı baǵdarlamalardy júzege asyrýda aımaqtarǵa erekshe aýyr júk artylǵan. Sol min­detti oıdaǵydaı oryndaý jolynda aımaqtar ákimshilikteri kóńil tolarlyqtaı jumys jasap jatqany da barshaǵa belgili. Osynaý uly kóshte Atyraý oblysy tyndyrǵan ıgilikti ister aıtarlyqtaı. Bul jóninde oblys ákimi Baqytqoja İzmuhamedov óziniń óńir halqy aldyndaǵy esebinde egjeı-tegjeıli aıtylǵanyn bilemiz. Biz endi óńirdegi el úshin mańyzdy atqarylǵan ulan-ǵaıyr iske ózindik zor úles qosqan kompanıalar týraly oqyrmandy habardar etý isin qolǵa aldyq. Osy maqsatpen búgingi áńgimege shaqyrǵanymyz – Atyraý munaı mashınalaryn jasaý kompanıasynyń bas dırek­-tory Donskov Aleksandr Valadımırovıch myrza. Bizdiń «óz kompanıańyzdyń sheji­-resi jaıly bilgimiz keledi» degen suraǵymyzǵa ol bylaı dep jaýap berdi: 

– Tarıhymyz áriden, 1918 jyldan bastalǵan eken. Burynǵy Gýrevke te­mir jol jáne sý qatynasy dep atalatyn tasymal arnasy kelgennen-aq qalada mehanıkalyq sheberhana qurylǵan. Ómir qajetine oraı 1922 jyly shaǵyn sheberhana «Embimunaı» kombınaty­nyń quramyna berilip, ol endi munaı ónerkásibi salasynda paıdalanylatyn tehnıkalardy jóndeýmen jáne solar­-ǵa qajetti bólshekterdi jasap shyǵa­rý­men aınalysýǵa kóshedi. Al «Mashına ja­saýshy» zaýyt retindegi ómirbaıany­myz 1931 jyldan bastaý alady. Bul jyly shaǵyn sheberhana negizinde tu­tastaı úlken eldiń mashına jasaý salasyndaǵy aýyr júkti arqalaıtyn zaýyt bolyp mańyzyn da, ónimdiligin de ulǵaıtyp, qaıta qurylady. 1941 jyly soǵys zardabyna baılanysty Don­bastan evakýasıalanǵan Petrovskıı atyndaǵy mashına jasaý zaýytynyń óndirgish tehnıkasy osy bizdiń zaýyt aýmaǵyna ornalastyrylǵan eken. 1941 jyldyń 5 qarashasynda zaýytqa tóń­kerisshil Grıgorıı Ivanovıch Petrov­skııdiń esimi beriledi. Soǵys ýaqytyn­da jáne odan keıingi biraz merzim ishin­de zaýytymyz osyndaı ataýmen jumys istedi. 
Keńester odaǵynyń ydyraýy biz­-diń zaýytqa da biraz qıynshylyqty ala keldi. Óıtkeni bizdiń ónimderge tapsy­rys berýshilerdiń qalyń bir toby endi basqa memlekettiń aımaǵynda qalyp qoıdy emes pe? Osyndaı tinniń úzi­lýine baılanysty 1995-1997 jyldar aralyǵynda asa qıyn qarjylyq jaǵ­daıǵa baılanysty zaýyt mardymdy jumys istemedi dese de bolady. 1997 jyl Qazaqstan ekonomıkasynyń az­dap-azdap ósimge umtylǵan shaǵy desek, bul bizdiń ómirimizde de sezildi. Desek te zaýyttyń «kúshine qaıtadan minip», jańa zaman talabyna saı qyzmet etý dáýiri 2000 jyldyń 25 mamyrynda bastaldy deı alamyz. Bul zaýyty­myz­dyń «AtyraýMunaıMash» JSHS bolyp qaıta qurylýy bastalǵan kez. Jańa kásiporyn burynǵy «ZıP» menshiginiń zańdy qojasy bolyp shyqty. Al bul kezeń Qazaqstanda «munaıǵa shabýyl» bastalǵan dáýirmen tuspa-tus keledi. Elimizge «Shevron», «Eksonmobıl», «Tek­sako», «Shell», «Adjıp» sekildi álemge tanymal transulttyq munaı óndirýshi alpaýyt kompanıalar kelip, qara altyndy ıgere bastady. Al bul óz kezeginde osy salada jumys isteıtin mashınalarǵa tehnıkalyq qyzmet kór­setý, qajetti qural-jabdyqtar shyǵa­-rý kásibin jandandyrýǵa uıytqy bol­dy. Bastapqyda atalǵan alpaýyt kom­panıalar óziniń mundaı qajettiligin ımport taýarlarmen ótep júrdi. Desek te Qazaqstannyń joǵarǵy bıligi men aımaq ákimshiliginiń tikeleı arala­sýymen olar otandyq zaýytqa tapsy­rys berý arqyly bizge ekinshi tynys­-taı áser etti. Biz endi jańa zaman talabyna saı ozyq tehnıka men onyń qajetti bólshekterin shyǵara alatyn kásiporynǵa aınaldyq. 2006 jyly zaýytymyz ózi ornalasqan burynǵy qala ortalyǵynan tysqary jerden 50 gektar alyp, óndiris alańyn ul­ǵaıt­ty. Jumys alańynyń ulǵaıýy ónidiris kólemi men eńbek ónimdiliginiń artýyna da jol ashty. Sóıtip, bizdiń jańa, jań­ǵyrǵan tarıh 2008 jyldyń 15 qyr­kúıeginde bastaldy deımiz. Bul jańar­ǵan, jańǵyrǵan mashına jasaýshy zaýyttyń resmı ashylǵan kúni. 
Baıqaǵan shyǵarsyz, bizdiń kompa­nıanyń tarıhy el tarıhymen tikeleı baılanysty. Qazaqstan jańǵyrýǵa, damýǵa bet burǵanda bizde qaıta túlep, gúldendik. Olaı bolsa, zaýytymyz, bú­ginderi elimizdi erekshe rıza etip otyr­ǵan kásipornymyz ulan-baıtaq Otany­myzdyń ajyramas jáne quramdas bir bólshegi degen jón. 
– Iá, sizdiń tarıhy tereńde jat­qan kásipornyńyzdyń ónimdi ju­-mysy, joǵary nátıjesi elimizdiń erek­she rıza etýde. Múmkin bolsa, ón­diristik kórsetkishterdi tilge tıek et­seńiz. 
–  Birinshi jarty jyldyqta 1 340 000 000 teńgeniń ónimin shyǵa­ryp­pyz. Al jos­par boıynsha jyl aıaǵyna deıin 3 000 000 000 teńgeniń ónimi ón­dirilmek. Bizdiń maqsat – óndiristi udaıy ulǵaıtý jáne bul ıgilikti eńbek ónimdiligin arttyrý arqyly qamtama­syz etý. 
Eger osy suraǵyńyzǵa tereńirek jáne jan-jaqty jaýap bersek, onda bizdiń zaýyt Qazaqstanǵa bul kórset­kishtiń syrtynda da orasan zor paıda keltirip tur deı alamyz. Aıtalyq, eger bizdiń zaýyt tolyqqandy jáne joǵary sapada jumys istep ónim shyǵarmasa, joǵaryda atalǵan sommadaǵy ónimniń biraz bóligin shetelderden aldyrtýǵa týra keledi ǵoı. Al ol ımporttyq va­lúta shyǵyny retinde otandyq qarjy bazarynda júrgen halyqaralyq va­lútalar massasyn biraz mólsherde azaı­tary sózsiz. Bul, túptep kelgende, teńgemizdiń álsireýine aparar edi. Iaǵnı qarjygerler aıta beretin tabıǵı de­valvasıany biz jáne biz sekildi ım­port almastyrǵysh ónim shyǵaratyn kásiporyndar tejep tur degendi batyl aıta alamyz. Egemendi elge ár ká­sip­oryn osyndaı paıda keltirip tursa, onda, sóz joq, Qazaqstanymyz gúl­denedi. Men azamat retinde de Prezı­denti­mizdiń 2050 strategıasyn qol­daýshymyn. Al ony basqasha túsin­dirsem, aýqymdy baǵdarlamaǵa elimizdi ımportqa táýeldilikten shyǵarýdyń jal­ǵyz joly retinde qaraımyn. Qys­qasy, baǵdarlama ǵylymı negizdi jáne der kezinde qolǵa alynǵan jasampaz istiń jobasy. 
– Óndirisińizdiń «qupıasyn» asha tússeńiz? 
– Budan on jyl buryn biz burǵy­laýshy qural-jabdyqtardy ǵana shy­ǵaratynbyz. Ónim túri meılinshe az boldy. Ózimizde eńbek etetin jańashyl ınjener-tehnık qyzmetkerlerdiń udaıy izdenisiniń nátıjesinde, jańa ónim túrlerin óndirýdi ıgerdik. Sońǵy jeti jyldyń ózinde birneshe taýar túrin shyǵaryp jatyrmyz. Árıne, barlyq ónimimiz osy sala qajetin óteý­ge arnalǵan. Eskerte keteıik, salaǵa qa­jetti asa kúrdeli jáne jer qyr­ty­synyń alýan túri jaǵdaıynda jumys isteı alatyn burǵylaýshy qondyrǵy­-lar men soǵan qajetti bólshekterdi shy­ǵarǵanda, oǵan ózimiz qosqan jańalyq, «Noý-hoý» da jetkilikti. Bul arada aıta ketetin bir tus, bizdiń taýarlarymyz­dyń, jańalyqtaryńyzdyń barlyǵy Qazaqstan jáne Reseı Federasıa­synda arnaıy synaqtap ótip, menshik ıesi patentine ıe boldyq. Sondyqtan bizdiń taýarymyzǵa kórshi elderden de suranys barshylyq. Qudaı qalasa, bo­lashaqta eksporttyq áleýet ósedi dep oılaımyz. Endi myna tusqa kóńil bó­lińiz. Bizdiń kompanıa jáne onyń ónimderi: ISO 9001-2009, OHSAS 18001-2008, sondaı-aq tutastaı óndiris U tań­baly ASME sertıfıkatyna ıe. Bul degenińiz – ónimniń sapalylyǵy kez kelgen jerde ótimdiligin dáleldeıtin anyqtama. Iaǵnı bizge sapaǵa qatysty ke­dergi bolmaıdy. Endeshe, eksporttyq áleýet jasaýǵa umtylysymyz bir ná­tıjesin berip qalar dep oılaımyz. Jal­py alǵanda, kómirsýtekteri sala­synda Qazaqstan óndirisi kólemin ul­ǵaıta túsýde. Olardyń da tapsyrysy bizdiń óndirisimizdiń qarqyndy da­mýyn qamtamasyz eteri sózsiz. Solaı desek te, Elbasymyzdyń úlgisindeı toq­meıilsýdi bilmegenge ne jetsin! 

– Kásipornyńyz qansha adamdy jumyspen qamtyǵan? 
– Dál qazirgi tańda 268 adam bizde jumys isteıdi. Joǵaryda aıtyp ket­kenimdeı, kompanıa udaıy damý ústin­de. Óıtkeni onyń taýary men qyzmeti suranysqa ıe. Eksporttyq joldy ashý týraly oıymyzdan da habardar ettik. Demek, joǵarydaǵy aıtqan san udaıy ósimde bolady. Bizdiń búgingi shama­la­ýymyzsha, 2015-2016 jyldarda 100 ju­mys orny taǵy da ashylatyndaı. Óıt­keni tapsyrystar legi bizdiń osylaısha óndiristik qýatymyzdy ulǵaıtyp otyr. 
– Durys-aq. Dúnıejúzinde, tipti damyǵan Eýropanyń ózinde qys­qar­týlar myń-myńdap júzege asyry­lyp jatqan shaqta sizdiń kompa­nıa­nyń jumysshy kúshiniń kóbeıýge um­tylýy bul elimizdiń jalpy jaǵ­da­ıynan jaqsy habar berip turǵandaı. Olaı deıtin sebebimiz, sizderge tap­syrys berýshiler de óz damýynyń ar­qasynda sondaı jasaýǵa baryp tur ǵoı. Qysqasy damý damýdy jeteleıdi. Osylaı deýge bola ma? 
– Árıne, damýdy damý jeteleıdi. Eger bizge tapsyrys berýshi jaqtar ón­dirisin damyta almaı jatsa, onda bizge tapsyrys qaıdan kelsin. Demek, bizdiń damýǵa umtylýymyz jalpy munaı-gaz salasynyń, ol ol ma tutastaı aımaqtyń, tipti Qazaqstan Respýblıkasynyń da­mýy aqıqat ekenin dáleldep turǵan bir kórsetkish. Sondyqtan da biz ózimizdiń kompanıamyzdy halyqtyq suranysqa ıe fırma dep maqtanyshpen ataımyz. So­ǵan saı jumysshy qyzmetkerler­diń ortasha jalaqysy da respýblıka­lyq deńgeıden joǵaryraq. Bul kún­deri bizde eńbek etetinderdiń ortasha aılyq kirisi 134 860 teńge. Budan, me­nińshe, tek taza taý-ken óndirisinde júrgenderdiń ǵana aılyǵy joǵary shyǵar. Olaı bolsa, osyndaı aılyqqa jumysqa turǵysy keletinder sany óse túsýde. Biz de ózimizge qajetti maman ınjener-tehnık qyzmetkerlerdi tań­dap alamyz. 
Al eger ujymnyń áleýmettik-tur­mystyq deńgeıi men eńbek erejeleri­niń saqtalý jaǵdaıyna keletin bol­saq, onda bulardyń bári de halyqara­lyq joǵary talap deńgeıine saı. Ju­mysshy-tehnıkterdiń qyzmet oryn­dary jınaqy da taza saqtalady. Qys­qasy, bizde óńkeı «ıntellegensıa» jaǵdaıynda jumys isteıdi deýge bo­lady. Munda osylaı bolyp turǵanyn­da qyzmetkerlerimizdiń úıinde tur­mystyq jaǵdaılary da soǵan saı ekeni­ne senemiz. 
– Árıne, bul aımaqta kóz kórgen­de kóńil marqaıtatyn ıgilikti ister jetkilikti. Solardyń birin jasaýshy sizdiń kompanıa bolýy erekshe qýa­n­tady. Óıtkeni Qazaqstan áli de uzaq ýaqyt taý-ken salasynda jumys is­teıtinderdiń tabystaryna zárý bo­latyny anyq. Shıkizattyq aımaq ataýynan on shaqty jylsyz qutyla almaspyz. Shamamen, sol on shaqty jyl­dyń ishinde 2050 strategıasynyń alǵashqy nátıjelerin ómirde sezine bastaımyz. Osyndaı nátıjeni qa­zirdiń ózinde qaıdan kórýge bolady de­genge sizdiń kompanıańyzdy nus­qar edik. Iá, kóńil qýantatyn ıgilik­ter jasap jatyrsyzdar. Ózińiz joǵa­ryda aıtyp ketkenińizdeı toqmeıil­sýden bas tartyp alǵa umtylatyn ujym taıaý bolashaqta qandaı jos­parlar belgilegenin bilgimiz keledi? 
– Qazaqstan damýǵa umtylýdyń nátıjesi degendi jıi estımiz. Eldiń osyndaı qurmetti de tanymal bolýy úshin Ult Kóshbasshysy N. Nazarbaev-tyń alǵa umtyl­ǵyshtyq qasıeti loko­motıvteı áser etti desek artyq aıt­qandyq emes. Osyndaı úlgini kóre oty­ryp bizde udaıy izdenis arqyly órisimizdi keńeıtip, ónimimizdi molaı­týdy josparladyq. Onyń ishinde erek­she bóle-jara aıtatynymyz meı­linshe kúrdeli taýarlar óndirisin qa­lyp­tas­tyrýǵa kóńil bólip jatyrmyz. Qazirgi tańda aýyr mashına jasaý ón­di­risi ju­mysqa kirisken. Bul jańalyqty res­pýblıka ekonomıkasyndaǵy aıryq­sha mańyzdy is dep aıtýǵa bo­la­dy. Joba­lyq quny 5 844 712 349 teńge turatyn bul jańa isimiz buryn-sońdy bolmaǵan múlde jańa ónim shyǵarady. Aıtalyq, uzyndyǵy 144-eni 60 jáne bıiktigi 30 metr turatyn eńbek alańyn­da japondyq «Marýbenı» kompa­nıa­symen jasasqan jańa kelisimshart boıynsha osy ýaqytqa deıin múlde bolmaǵan jańa ónimdi shyǵarý isine kirisip te kettik. Aıtalyq, «hopper» dep atalatyn bir ónimimizdiń massasy 450 tonna tartady eken. Mundaıdy Qazaq­stan óz tarıhynda shyǵarmaǵan. Ol ol ma Ortalyq Azıa men Taıaý Shy­ǵysta da mundaı óndiris bolmapty. Mine, alǵa umtylystyń elge beretin berekesi men syıy osylaı. 
Aıta bersek, zaýyt basshylyǵy ınjener-tehnık qyzmetkerlermen aqyldasa kele, kóptegen taýar shyǵa­ratyn úlken óndiris ornyn qalyptas­tyrýdy josparlap otyr. Olardyń bárin tizip shyǵý múmkin emes. Eń bas­tysy, óz salamyzda ımport almastyr­ǵysh óndiristi tolyq jasaqtaımyz. Al osynyń aldynda ǵana aıtyp ketken óndiristik jańalyq bizge elimizden tysqary jerge de jol ashady dep úmit­tenemiz. Atyraýlyqtar qazirdiń ózinde kóptegen shetelmen tikeleı baılanys ornatqan. Kóptegen sheteldiń osy sala boıynsha jumys isteıtin birqatar ma­mandary men laýazymdy tulǵalary bizdiń óndirisimiz ben ónimderimizden habardar. Olardyń óndiriste synaqtan joǵary baǵa alǵandyqtaryn da jaqsy biledi. Munyń ózi bizdiń taýarymyzdyń ótpeı jatyp qalýyn boldyrmaıtyn bir tus. Qysqasy, «AtyraýMunaıMash» zaýyty búginge qyzmet ete otyryp, tutastaı alǵanda salany «Ógizdeı órge súıreıtin» lokomatıvtik qyzmet at­qaryp, óz zamanynyń ozyq talap­ta­ryna jaýap beretindeı ónimderimen Qazaqstan yrysyn molaıta bermek. Bul bizdiń 2050 strategıasyn júzege asyrýshy mıllıondaǵan otandas­tary­myzdyń ortaq isine qosqan ózindik úlesi­miz bolmaq. 
– Áńgimeńizge raqmet. 
Suhbattasqan 
Jumabek JANDİLDIN