«100 naqty qadam» jańa beıne qalyptastyrady

Murat TİLEÝİMBETOV, Qyzylorda oblystyq qurylys, sáýlet jáne qala qurylysy basqarmasynyń bastyǵy:

– «100 naqty qadam» Ult jospary qoǵam ómiriniń negizgi salalardy, onyń ishinde qurylys salasyn jańartýǵa baǵyttalǵan. Bul tóńirekte ne aıtar edińiz?
– Dúnıejúzilik banktiń Doing Business reıtıńisine sáıkes qu­rylysqa ruqsat berý ındıkatory bo­ıyn­sha Qazaqstan 154-oryndy ıelendi. 2014 jyly bul kórsetkish boıynsha 152 oryndy ıelengen bolatynbyz. Osy­ǵan baılanysty 2016 jylǵa qaraı dú­nıe­júzilik banktiń Doing Business reı­tıngisinde qurylysqa ruqsat berý ın­dıkatory boıynsha Qazaqstannyń po­zısıasyn jaqsartý josparlanýda. Atal­ǵan talap Elbasymyzdyń «Ult jospary – 100 naqty qadam barshaǵa arnalǵan qazirgi zamanǵy memleket» ınstıtýttyq reformasynda naqty kórsetildi. 
Ult jospary boıynsha ruqsat alýdy ońtaılandyrý, qurylysqa ruqsat alýdyń úsh satyly (30-20-10) qaǵıdaty engizildi. 
Birinshi saty boıynsha – sáýlet-jobalaý tapsyrmasyn berý ótinish berilgen kúnnen keıin 30 kún ishinde júzege asyrylady. Ekinshisi–eskız jobany 20 kúnge deıin maquldaý, úshinshisi – ruqsatty 10 kún ishinde berý kózdelýde. Iaǵnı, tıisti barlyq ruqsat 30 kún ishinde berilýi tıis. Bul reforma dúnıejúzilik banktiń Doing Business reıtıńinde Qazaqstannyń ornyn jaqsartýǵa múmkindik beredi.
Jalpy, buryn qurylysqa ruqsat alý tártibi 25 rásimnen, daıyndaý keminde 183 kúndi talap etse, qazir qoldanystaǵy zańnama talaptaryna engizilgen ózgerister men tolyqtyrýlarǵa sáıkes bul tártip 7 rásimnen turady, ruqsat alý 16 kúnniń ishinde júzege asyrylady.
Atalǵan túzetýlerge 2015 jyldyń 22 sáýirinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti qol qoıyp, olar qurylysqa qatysty barlyq memlekettik meke­meler men kásiporyndardaǵy ar­naıy aqparattyq stendilerdi ornalas­tyryldy. Sonymen qatar basqarma tara­pynan 3 memlekettik qyzmet kór­setý reglamenti bekitildi, atap aıtqanda:
1) «Sáýlet-josparlaý tapsyrmasyn berý», ol 6 jumys kúnniń ishinde júzege asyrylyp, ótinish berýshiniń tarapynan 6 qujat tabys etiledi;
2) «Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda jyljymaıtyn múlik nysandaryn mekenjaıyn aıqyndaý boıynsha anyqtama berý» 10 jumys kúnniń ishinde júzege asyrylyp, ótinish berýshiniń tarapynan 7 qujat tabys etiledi;
3) «Tireý jáne qorshaý kons­trýk­sıalaryn, ınjenerlik júıeler men jabdyqtardy ózgertpeı, qoldanystaǵy ǵımarattyń úı-jaılaryn (jekelegen bólikterin) rekonstrýksıalaýǵa (qaıta josparlaýǵa, qaıta jabdyqtaýǵa) sheshim berý» 3 jumys kúni ishinde júzege asyrylyp, ótinish berýshiniń tarapynan 3 qujat tabys etiledi.
48-qadam «Qurylystyń smetalyq qunyn anyqtaýdyń resýrstyq ádisin engizý» boıynsha: qurylystyń smetalyq qunyn anyqtaýdyń resýrstyq ádisin engizý maqsatynda Ulttyq ekonomıka mınıstriniń 2015 jylǵy 24 maýsymdaǵy №450 buıryǵymen resýrstyq ádisti engizýdiń tártibi bekitildi.
Joǵaryda atalǵan buıryqty iske asyrý maqsatynda resýrstyq ádis boıynsha jasaqtalǵan 133 nor­matıvtik qujat bekitildi. Barlyq bekitilgen normatıvtik qujattar Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń resmı ınternet- resýrsynda orna­lastyrylǵan.
Osy normatıvtik qujattarǵa sáıkes ústimizdegi jyldyń 1 shildesinen bastap jańa jobalardyń joba-smetalyq qujattaryn resýrstyq ádispen esep­teýdi mindetteıtin normalar kelisim-sharttarda qarastyrylatyn bolady.
Resýrstyq ádispen qurylystyń smetalyq qunyn anyqtaý tártibi 3 kezeńmen júrgiziledi: 
1-kezeń: Naryqtyq ekonomıkasy damyǵan elderdiń smetalyq norma­larynyń negizinde qurylysqa arnalǵan smetalyq normalardy jetildirý.
2-kezeń: VIM jobalaý tehnologıasy boıynsha 5D formattaǵy jobalyq qujattardy ázirleý.
3-kezeń: Búdjettik qarjylardy tıimdi josparlaý úshin qajetti resýrstyq smetalyq normalardyń júıesin jetildirý.
Osy úsh kezeń boıynsha resýrstyq ádispen qurylystyń smetalyq qu­ny anyqtalyp, qurylysta baǵa qa­lyptastyrýdyń jańa ádisi engiziledi, tehnologıamen smetalyq-normatıvtik bazany jedel jańartý qamtamasyz etiledi.
49-qadam «keńestik kezeńnen beri qoldanylyp kele jatqan qurylystyń eskirgen normalary men erejeleriniń ornyna eýrokadtar júıesin en­gizý» boıynsha 1 shildeden bastap Qazaqstanda eýrokadtar júıesine negizdelgen jańa normatıvtik baza qalyptastyryldy. Normatıvtik bazany reformalaý tujyrymdamasyna sáıkes keńestik kezeńnen beri qoldanylyp kele jatqan qurylystyń eskirgen normalary men erejeleriniń ornyna jańa normatıvtik bazalardy engizý jumystaryn tolyqtaı 2021 jylǵa deıin aıaqtaý kózdelgen.
Eýrokadtar júıesin qoldanysqa engizý úshin 2015-2025 jyldarǵa arnalǵan qurylys salasyndaǵy normatıvtik bazany reformalaý tujyrymdamasyn júzege asyrýdyń is-sharalar jospary ortalyq atqarýshy organmen ázirlendi.
Sonymen birge memlekettik nor­matıvterdi mindetti jáne erikti túrlerge bólý úshin Qazaqstan Respýb­lıkasyndaǵy sáýlet, qala qurylysy jáne qurylys qyzmeti týraly zańynyń 28-babyna tıisti túzetýler engizildi.
 Jalpy, eýrokadtar júıesi:
1) Eýropa men dúnıejúziniń qurylys salasyndaǵy tehnıkalyq retteý júıe­simen ıntegrasıalanýǵa;
2) Qurylys salasyna sheteldik ınvestısıalardy tartýǵa múmkindik bermeı otyrǵan tehnıkalyq keder­gilerdi joıýǵa;
3)  Inovasıalyq tehnologıalar men materıaldardy paıdalanýǵa;
4) Qurylys qyzmetindegi qazaq­standyq mamandardyń deńgeıi men básekege jaramdylyǵyn art­tyrýǵa, sondaı-aq qazaqstandyq kom­panıa­lardyń jobalaý jáne qurylys salý salasyndaǵy shetelderdiń na­ryǵyna kirýine jaǵdaılar jasaýǵa;
5) Eýropalyq standarttar boıynsha qurylys ónimderin shyǵarýǵa jáne qurylys ındýstrıasyndaǵy otandyq kásiporyndardyń eksporttyq áleýetin arttyrýǵa múmkindik beredi.
Prezıdentimizdiń syndarly saıasaty astaryna úńilsek, kóp nársege kóz jetkizemiz. Elbasy táýelsizdiktiń al­ǵashqy jyldarynan bastap, mem­leketimizdiń negizin quraıtyn adamı kapıtaldyń damýyn halyqtyń ál-aýqatyn, jaǵdaıyn jaqsartýdy basty maqsat etip alǵa qoıýmen keledi.
1991 jyldan bastap Elbasymyz talaı qıyn, keıinge qaldyrýǵa bol­maıtyn mindetterdi – elimizde na­ryqtyń sharýashylyq mehanızmin qurý, álemdik qaýymdastyqqa kirý halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaıyn jaqsartý basqa da aýqymdy basym baǵyttar boıynsha júzege asýyna qol jetkizdi. Osy ýaqyt aralyǵynda 20 astam baǵdarlama qabyldandy. Bul baǵdarlamanyń barlyǵyna da Elbasymyzdyń jyl saıynǵy halyqqa Joldaýynda alǵa qoıylǵan mindetterdi sheshý joldary negiz etildi. 
Búginde ekonomıkamyzdyń jańartý úshin ónerkásiptik negizgi salalaryn damytýǵa baılanysty da qabyldandy. Údemeli ındýstrıalyq- ınovasıalyq damý baǵdarlamasynyń ıgiligin kóre bastadyq. Memlekettik qurylystyń «100 naqty qadamynan» turatyn Ult jospary da reformalardy tabys­ty júzege asyrýdy aıryqsha ról atqar­dy.
Memleket basshysynyń strategıa­lyq kóregendiginiń arqasynda qazirgi tańda qazaqstandyqtar da jarqyn bolashaqqa bastaıtyn naqty is-qımyl «Nurly jol – bolashaqqa bastar jol» baǵdarlamasy bar.
Bul jospar tek qıyndyqtardy eńserýdiń ǵana jospary emes, elimizdegi asa damyǵan 30 eldiń qataryna qosylý úshin, barlyq qolaıly jaǵdaılardy týǵyzatyn el damýynyń uzaqmerzimdi jospary bolyp tabylady.
Memleket basshysynyń tarapynan bizdiń týǵan Otanymyzdyń laıyqty oryn alatyn bolashaǵy zor el ekeni týraly úlken senimmen málimdegeni este. Qazaqstan halqynyń birligi, taǵattylyǵy men tózimdiligi, barlyq azamattardyń teń quqylyǵy men olardyń ortaq Otanymyzdyń taǵdyry úshin ortaq jaýapkershiligi elimizdiń XXI ǵasyrda tabysty ilgerileýin qamtamasyz etýdiń negizgi alǵysharty bolatyny aqıqat. 
Memleket basshysynyń atalǵan Joldaýy Qazaqstannyń barlyq aza­mattaryn táýelsizdigimizdi baıandy etýge, halqymyzdyń taý­syl­maıtyn qýat kózine barlyq qazaqstandyqtardy biriktirýshi kúshke aınalǵan Máńgilik el jalpyulttyq ıdeıasynyń mánine tereń boılaýǵa úndeıtin qundy qujat bolyp tabyldy. 
«100 naqty qadam» Ult jos­parynyń «Birtektilik pen birlik» atty tórtinshi baǵytyn iske asyrý týraly naqty aıtty.
Elbasy jarıalaǵan bes ınstıtýttyq reforma men 100 naqty qadamdy qamtylǵan Ult josparynyń «Birtektilik pen birlik» atty baǵytyn elimizdegi azamattyq qoǵamdy qalyptastyrýǵa jaǵdaı jasaıtynyn, birlik pen taǵattylyqqa ornyqtyrmaq.
Basty maqsatymyz – 2050 jyly álemniń damyǵan 30 memleketiniń qataryna kirý jáne Qazaqstandy ekonomıkalyq yntymaqtastyq pen damyǵan elderiniń standarttaryn júzege asyrý. Nege 100 naqty qadam? Elbasynyń 100 sheshimi – 100 tapsyrma, onyń ishinde 15 qadam – memlekettik apparattyń kásibıligin túbegeıli arttyrýǵa baǵyttalsa, 19 qadam – sot júıesi men quqyq qorǵaý organdarynyń jumysyn jańartý jónindegi tıimdi is-qımyl, 50 qadam-joǵarǵy tehnologıaly ekonomıkalyq ósim jáne adamı ka­pıtaldy damytýdy yntalandyratyn, tikeleı qazaqstandyqtardyń ómir súrý sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan naqty sheshimder, 6 qadam – qoǵam birligi men qazaqstandaǵy birtektilikti nyǵaıtýǵa, memlekettik organdardyń ashyqtyǵy men eseptiligin, qoǵamdyq baqylaýdy kúsheıtý.
Ult josparyndaǵy 100 naqty qa­­damnyń ár baǵyty jańa bilimdi, ın­novasıany, joǵary tehnologıany jáne álemdik tájirbıeni zertteýdi qajet etedi. Ult jospary «100 naqty qadam» ındýstrıalandyrý baǵdarlamasymen tikeleı baılanysty. Ult jospary «100 naqty qadam» – qoǵamdyq qatynastardy tolyǵymen modernızasıalaıtyn reforma. Ol «Nurly jol – bolashaqqa bastar jol» jańa ekonomıkalyq saıasatyn jáne ındýstrıaldyq-ınnovasıalyq damý baǵdarlamasyn júzege asyrýmen tikeleı baılanysty.
Búginde Qazaqstan álemdik eko­nomıkamen tyǵyz qarym-qatynasta. «Ult jospary» aıasynda damyǵan el­der­diń eń ozyq memlekettik basqarý quraldary men standarttary engiziletin bolady. Qazaqstan álemdik jalpy ishki ónimniń 60%-dyq úlesin alyp otyrǵan Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymymen eldik baǵdarlamaǵa qol qoıdy.
«Ult jospary» – bul Qazaqstannyń zor damý áleýetin ashatyn mindetterdi júzege asyrý. Ol ómirdiń barlyq sala­laryndaǵy 100 dál jáne tájirıbelik sheshimderden turatyn qujat.
Ekonomıkalyq ósim – Qazaq­stan­nyń óńirlik jáne jahandyq básekege qabilettiligine baılanysty sheshimderden týyndaıtyn ózekti mindet. «Indýstrıalandyrý jáne ekonomıkalyq ósim» reformasy aýqymdy jumys kó­lemin, ekonomıka men halyq sharýa­shy­lyǵynyń barlyq salalaryn jańǵyrtýdy kózdeıdi.