Zertteýde Qazaqstandaǵy BAQ qaıyrymdy isterin maqtap jar salatyn Nazarbaevqa tıesili qorlar qymbat otel, jeke ushaq, gólf alańy, saýda ortalyqtary, telekanaldar men bankterdi ıelenip otyrǵany jazylǵan. OCCRP Nazarbaev qoryna tıesili aktıvterde kemi 7,8 mlrd dollar baryn anyqtaǵan.

"Qaǵaz júzinde bul baılyqtar Nazarbaevqa tıesili emes, biraq ol qurýshy retinde qorlardy baqylaýynda ustap otyr. Zańgerler qorlardyń jumysyna qatysty sheshimderdi Nazarbaevtyń ózi qabyldaıtynyn aıtady. Qorlar esep bermeıdi, al olardyń aqshalary sheteldegi komersıalyq qurylymdarda jasyrylǵan" dep jazady zertteý avtorlar.

Zertteýde Nazarbaevtyń ózi qurǵan "Qazaqstannyń birinshi prezıdenti – Elbasy" qory (2021 jyly jabylǵan), "Nazarbaev qory", "Nursultan Nazarbaev qory", "Demeý qory" jáne "Elbasy" (2021 jyly ashylǵan) qory jaıly aıtylady.

Tómende OCCRP zertteýiniń eń mańyzdy tustaryn usynylady.

"NAZARBAEV QORY" MILLIARDTARDY QANDAI SQEMAMEN IELENGEN?

2011 jyly Qazaqstanda zań qabyldanyp, "Nazarbaev qoryna" "Nazarbaev ýnıversıteti" (NÝ) men "Nazarbaev zıatkerlik mektepterin" (NZM) qarjylandyrý mindettelgen. Buǵan qosa, NÝ men NZM jyl saıyn memleketten 5 mlrd dollar alady.

Keıin NÝ men NISH-tegi eki qor Pioneer Capital Invest ınvestısıalyq holdıń qurady. Keıin Pioneer Capital holdıńiniń 75 paıyzyn "Nazarbaev qory" ıelenedi (2021 jyly 62 paıyz dep ózgertilgen). Osydan soń Pioneer Capital Nazarbaevtyń jaqyn serikteriniń biri Ádilbek Jaqsybekovtiń otbasyna tıesili "Sesnabankti", uıaly telefon operatoryn, onlaın-saýda platformasyn, qoımalar, saýda ortalyqtaryn, makaron shyǵaratyn "Sesna" fabrıkasyn satyp alǵan.

2020 jyly Nazarbaev qory Jusan Technologies holdıńtik kompanıasyn quryp, ony Ulybrıtanıada tirkeıdi. Artynsha Pioneer Capital ıeligindegi bankterdi, qoımalardy, saýda ortalyqtaryn jáne barlyq aktıvin osy Jusan Technologies kompanıasyna aýdarǵan.

Qazir Jusan Technologies kompanıasynda myna tómendegi kompanıalar bar. Bul aksıalardyń aktıvi 7,8 mlrd dollardy quraıdy. Bul kompanıanyń ıeliginde myna aktıvter bar:

• Qazaqstan, Reseı, Qyrǵyzstandaǵy bankter: Jusan bank, Optıma bank, Azıa-Tynyq muhıt banki, Ekspokredıt bank (satylǵan)
• Onlaın dúkender: JMart.kz jáne Jmart.ru
• Mobıldi operatorlar: Kcell, Jusan Mobile
• Logıstıka: Astana Cargo Service, Astyq logıstıka, Kýnar-treıd
• Qarjylyq qyzmetter: Jusan invest, First Heartland Securities, First Heartland Capital
• Tamaq óndirisi: Sesna, Sapa nan
• Astana men Qostanaıdaǵy saýda oryndary: Sesna, Astyqjan 1, Astyqjan 2, Djafar, Ýnıversal, Astyqjan Qostanaı

Budan bólek, "Nazarbaev qory" Lúksembýrgtegi Pioneer Technologies kompanıasy arqyly Qazaqstandaǵy iri mobıldi operator Kcell kompanıasynyń da 24 paıyz aksıasyn jasyryn túrde ıelengen. Qalaı?

2021 jyly qyrkúıekte "Qazaqtelekom" aksıasynyń 24 paıyzyn "ınvestorlarǵa usynatynyn" jarıalaǵan. Sol kezde Bloomberg "Nazarbaev qoryna" tıesili bank aksıanyń 9 paıyzyn satyp alǵanyn jazdy. Biraq keıin qalǵan aksıany da "Nazarbaev qory" ıelengen. Bul joly olar Lúskembýrgtegi Pioneer Technologies kompanıasyn paıdalanǵan. Al Pioneer Technologies Lúksembýrgtegi Pioneer Horizon East kompanıasyna qatysy bar. "Nazarbaev qorynyń" Ulybrıtanıadaǵy Jusan Technologies kompanıasy osy Pioneer Horizon East kompanıasyna 64 mln dollar ınvestısıa salǵan.

Zertteýshiler "Nazarbaev qory" osyndaı kúrdeli sqemamen Kcell kompanıasyna ıelik etkenin anyqtady.

"NURSULTAN NAZARBAEV QORY" QYMBAT USHAQTY QALAI ALǴAN?

Nazarbaev 2019 jyly naýryzda prezıdenttikten ketken soń oǵan tıesili basqa úsh qor da ınvestısıamen belsendi túrde aınalysqan.

2020 jyly 8 tamyzda quny 100 mln dollar bolatyn Airbus ACJ320neo ushaǵy (Business Insider basylymy bul ushaq markasyn "ushatyn penthaýs" dep sıpattaǵan) Indıanapolısten ushyp shyǵyp, Súrıh jáne Maltada toqtap, Qazaqstan astanasyndaǵy bazasyna kelgen.

Bul ushaqty "Nursultan Nazarbaev qory" shveısarıalyq kompanıadan satyp alǵan. Qazir Airbus ACJ320neo prezıdent is basqarmasyna qaraıtyn Berkut Air kompanıasynyń flotynda. Bul ushaq qorǵa resmı túrde tıesili me ol jaǵy belgisiz. Biraq ushaqty Nazarbaev qoldanatynyna dálelder bar.

2021 jyly 30 maýsymda áýe kemesi Qazaqstannan Máskeýge barǵan. Bul kúni Kreml Nazarbaevtyń Máskeýge Pýtınmen kezdesýge kelgenin jazdy. (Kezdesýde Nazarbaev "úsh jyldan beri prezıdent emespin, men erkin adammyn" degen edi).

Bul ushaq keıin Qazaqstannyń ishinde de ushqan. Jýrnalıser eki reıs Nazarbaevtyń týrısik habqa jáne arheologıalyq obektige barǵan saparymen saı kelgenin anyqtady.

NAZARBAEVTYŃ QORYNA TIESİLİ QONAQ ÚILER MEN MEDIALAR

Zertteýshiler Nazarbaev qorynyń aktıvteriniń ishinde astanadaǵy The St. Regis Astana qonaq úıine nazar aýdarǵan. 2017 jyly ashylǵan oteldiń ıesi – Turion Investment Group. Bul kompanıanyń aksıonerleriniń qatarynda Nazarbaevtyń kúıeýbalasy, eldegi eń baı adamdardyń biri Tımýr Qulybaev bar.

2018 jyly Qulybaevtyń úlesin Nazarbaevtyń "Demeý" qoryna bergen. Al 2021 jyly jeltoqsanda bul úlesti Qulybaev pen onyń áıeli Dınara Qulybaeva (Nazarbaevtyń qyzy) qaıtaryp alǵan.

OCCRP Nazarbaev qurǵan úsh qordyń ıeliginde Býrabaıdaǵy Baitas Hotel, Almatydaǵy Nurtau gólf klýby jáne Swissotel Willness Resort qonaq úıi, KTK jáne Astana TV telearnalary, "Karavan" gazeti de baryn jazady.

Astana TV Nazarbaev qurǵan bıliktegi "Nur Otan" partıasynyń qaramaǵyndaǵy "Nur Medıa" holdıńine qaraıdy.

Jýrnalıser Qazaqstandaǵy abattandyrý kompanıasynyń Nazarbaev qoryna tıesili ekenin de anyqtaǵan.

"Bul kompanıa Nazarbaev prezıdent bolyp turǵanda, ıaǵnı, 2012-2018 jyldary 6,5 mln dollar tender jeńip alǵan" dep jazylǵan OCCRP zertteýinde.

Budan bólek, zertteýde Nazarbaevtyń taǵy bir qoryna tıesili Túrkıadaǵy bes juldyzdy qonaq úı jaıly da aıtylady.

Derekkóz: azattyq.org