Búgingi álemdik daǵdarys ahýaly bizdiń kúndelikti tirshiligimizdiń barlyq derlik mańyzdy salalaryndaǵy turaqsyzdyǵyna óz órnegin salyp otyr. Bir jaǵynan geosaıası jaǵdaılar shıelenise túsip otyrǵan qazirgi kúni jahandyq básekege qabilettilik aýqymy keńeıip, álemdik ekonomıkalyq daǵdarys kúsheıe túsýde, ulttyq valútalardyń turaqsyzdyǵy týyndap, jumyssyzdyq jaǵadan alyp jatyr. Bul týraly "Qamshy" portaly QazAqparatqa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.
Mundaı jaǵdaıda Qazaqstan úshin ekonomıkalyq ınfraqurylymynyń bazalyq negizderin ǵylymı qamtymdy óndirispen tolyqtyrý arqyly jańǵyrtý qajet, óıtkeni bul otandyq taýarlar men qyzmetterdiń básekege qabilettiligin kóterýge múmkindikter bermek. Bul rette turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyn jańǵyrtý, atalǵan salaǵa jańa tehnologıalar men mehanızmder engizý asa mańyzdy baǵyttyń birinen sanalady. Osyǵan baılanysty «Memlekettik-jeke menshik áriptestik» qazaqstandyq ortalyǵynyń Korporatıvtik hatshysy Rysdáýlet Nurbek «Nurly jol» baǵdarlamasynyń TKSH salasyndaǵy basymdyqtary týraly pikirin bildirgen bolatyn.
Memleket basshysy N. Nazarbaev óziniń «Nurly jol» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda álemdik ekonomıka buǵan deıingi jahandyq qarjy-ekonomıkalyq daǵdarys saldarynan aryla almaı jatyp jańa qaýip-qaterlermen betpe-bet kelgenin aıtqan edi. Keıbir aımaqtarda qalpyna kelý qarqyny tym mardymsyz júrip jatsa, keıbir óńirlerde quldyraý áli de jalǵasýda. Sonymen qatar, geosaıası daǵdarystar men álemniń jetekshi derjavalary arasyndaǵy sanksıalyq saıasattyń jańa baǵytta órbýi álemdik ekonomıkanyń turaqtanýy jolyna qosymsha kedergiler týyndatýda.
Mundaı kúrdeli kezeńde básekege qabilettilikti arttyryp, ekonomıkalyq damýdy ornyqty ustaý úshin Prezıdent N. Nazarbaevtyń bastamasymen «Nurly jol» memlekettik baǵdarlamasy qabyldanǵan bolatyn. Baǵdarlamanyń maqsaty - biryńǵaı ekonomıkalyq naryqty qalyptastyrý arqyly Qazaqstannyń uzaqmerzimdi ekonomıkalyq ósimin qamtamasyz etý. Buǵan tıimdi ınfraqurylymdardy habtyq prınsıp negizinde qalyptastyra otyryp, elimizdiń makroóńirlerin ıntegrasıalaý jolymen, sondaı-aq, syrtqy rynokta konúnktýranyń nasharlaǵan jaǵdaıynda ekonomıkanyń jekelegen sektorlaryn qoldaý jónindegi daǵdarysqa qarsy sharalardy júzege asyrý arqyly qol jetkizýge bolady.
Elbasy aıqyndaǵan baǵdarlamadaǵy basym baǵyttardyń biri bolyp tabylatyn turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq ınfraqurylymyn damytý, jylýmen-sýmen qamtý, sý tartý júıelerin jańǵyrtý mindetteri joǵaryda kórsetilgen maqsattarǵa tolyq jaýap bere alady.
Jalpylama alǵanda, Qazaqstannyń turǵyn úı-kommýnaldyq sektory tozýshylyq pen ysyrapqa ushyraýdyń asa joǵary deńgeıimen sıpattalady. Málimet boıynsha, respýblıkadaǵy jylý jelileriniń ortasha tozý kórsetkishi 63%-dy qurap otyr. Bul rette onyń shamamen 40%-y nemese 9,6 myń shaqyrymy tolyǵymen tozǵan. Sonyń saldarynan elimizde jylý energıasynyń ysyrapshyldyq deńgeıi ortasha alǵanda 10,7 mln. Gkal-ǵa jetýde.
Budan bólek, otandyq jylýmen qamtý jelileriniń apattylyq deńgeıi de tym joǵary, bul ortasha alǵanda 100 shaqyrymǵa 200 tehnologıalyq buzylýlardan keledi, al olardaǵy jylý «shyǵyndary» da az emes shamamen - 40%. Sondaı-aq 2015 jyly ortalyqtandyrylǵan sýmen qamtý júıelerine qazaqstandyqtardyń qoljetimdilik úlesi 86%-dy quraǵan bolatyn. Aýyldyq jerlerdegi bul kórsetkish 50,3 % boldy. Búgingi kúni ortalyqtandyrylǵan sý tartý júıelerine qalalyqtardyń qoljetimdiligi 81%-dy, aýyldyq jerlerde - 11%-dy quraıdy. Al jalpy uzyndyǵy 65,1 myń shaqyrymdy quraıtyn sý qubyrlary jelileriniń 16 myń shaqyrymy aýystyrýdy qajet etedi. Jalpy uzyndyǵy 15 myń shaqyrymdy quraıtyn káriz jelileriniń úshten biri nemese 5,6 myń shaqyrymy da aýystyrylýy tıis. Sonymen qatar, búgingi tańda jylýmen, sýmen qamtý jáne sý tartý júıelerin jańǵyrtý úshin shamamen 2 trln. teńge ınvestısıa tartylýy qajettiligi aıqyn bolyp otyr.
Aıta keterligi, buǵan deıin Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyn damytýǵa qarajat respýblıkalyq búdjetten transfert retinde bólinip kelgen bolatyn. Sonymen qosa, ótken jyldar ishinde osy salaǵa baǵyttalǵan ınvestısıanyń kezeń-kezeńimen arttyrylyp otyrǵany belgili. Máselen, 2013 jyly osy maqsattarǵa respýblıkalyq búdjetten 196 mlrd. 274 mln. 837 myń teńge bólinse, 2014 jyly - 245 mlrd. 911 mln. 067 myń teńge jumsaldy. Bul qarajattyń 90 %-dan astamy nysanaly bolyp tabylady.
«Nurly jol» baǵdarlamasyna sáıkes, 2015 jyldan bastap jylýmen, sýmen qamtý jáne sý tartý júıelerin jańǵyrtý salasyndaǵy jobalardy qarjylandyrý negizinen búdjettik nesıeler men sýbsıdıalar, Halyqaralyq qarjy uıymdarynyń qaryzdary jáne basqa da kózderin tartý úshin Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq qorynan respýblıkalyq búdjetke nysanaly transfert aýdarý esebinen júzege asatyn bolady. Sonymen qatar, 2015 jyldyń búdjetinde salalyq jobalardy nesıemen qamtamasyz etýge 60 mlrd teńge bólý qarastyrylsa, bul 2016 jyly - 90 mlrd. teńgeni qurasa, al odan keıingi jyldary ár jyl saıyn 100 mlrd. teńgeden kem bolmaıtyn qarajat qarastyrylatyn bolady.
Jobalardy Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq qory qarajaty esebinen respýblıkalyq búdjet arqyly qarjylandyrý búdjettik nesıeleý mehanızmi arqyly júzege asady. Bul rette qaryz alýshylar jergilikti atqarýshy organdar bolsa, jobanyń túpki zaemshy-atqarýshylary TKSH salasyndaǵy kásiporyndar, al olardyń agenti «TKSH QazOrtalyq» AQ bolyp tabylady.
Tutastaı alǵanda, jobalardy qarjylandyrýdyń bundaı nusqasy ońtaıly bolyp tabylady ári birqatar tıimdi jaǵdaılardy týǵyzatyny da kútiledi. Máselen, birinshiden, oǵan jumsalǵan qarajattyń qaıtymdylyǵy qamtamasyz etiledi. Ekinshiden, tabıǵı monopolıalar sýbektileri ózderiniń aqsha qarajattaryn basqarý deńgeıin joǵarylatyp, qarjylyq saýattylyqtaryn artyrady. Úshinshiden, tabıǵı monopolıalar sýbektileri ózderiniń jumystarynda mindetti túrde sapa standarttaryna aýysyp, jobalyq basqarý tásilderin engizýlerine týra keledi. Tórtinshiden, qaıtarylǵan qarajatty týra osyndaı mehanızmmen salaǵa qaıta baǵyttaýǵa bolady.
Álemdik tájirıbege súıensek, memlekettik-jeke menshik áriptestik tetikteri turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq salasyn basqarýdyń tıimdi quraly bolyp tabylady. Osyǵan baılanysty erekshe atap óterlik jaıt, búdjettik nesıeleý aıasynda qalyptasyp jatqan jaǵdaılar TKSH salasynda memlekettik-jeke menshik áriptestik tetikterin engizýdi odan ári júzege asyrýǵa keńinen múmkindik usynatyn bolady.
