Aýyldan bilim qýyp kelgen stýdent úshin basty qajettilik – jataqhana. Bir ókinishtisi, jataqhanaǵa qol jetkizý barlyq stýdentke buıyra bermeıdi. Óıtkeni stýdentter kóp, al jataqhanadaǵy oryn ádettegideı jetkiliksiz. Onyń ústine, elimizde muqtaj stýdentti baspanamen qamtamasyz etýdi mindetteıtin arnaıy zań joq. Ár joǵary oqý orny stýdentterge jataqhana berýdiń ózindik ishki erejelerine saı áreket jasaıdy. Máselen, kóptegen ýnıversıtetterde jataqhana eń aldymen memlekettik grant ıelengen 1-kýrs stýdentterine, «Altyn belgi» ıegerlerine, jetim balalarǵa, kóp balaly otbasynan shyqqan, áke-sheshesi nemese ózi múgedek stýdentterge beriledi. Ekinshi kezekte ýnıversıtettiń qoǵamdyq jumystaryna belsene aralasatyn stýdentter, stýdenttik qurylys jasaǵynyń músheleri men qabyldaý komısıasynda jumys istegen stýdentter turady. Osylaısha jataqhanaǵa muqtaj ózge stýdentter keıinge ysyrylyp qala beredi. Ýnıversıtet mamandary joǵaryda atalǵandardan keıin ǵana jalpy tizimde turǵan stýdentterdiń jataqhanamen qamtamasyz etiletindigin aıtady. Sondaı-aq, jataqhanaǵa qol jetkizý úshin jalpy tizimde turǵan stýdentterdiń kelgen jeriniń alys-jaqyndyǵy da eskeriledi eken. Qazir shet aımaqtardan Almatyǵa bilim izdep kelgen jastardyń kópshiligi jataqhanaǵa qol jetkize almaı, áýre-sarsańǵa túsip júr. Mundaı jaıt tipti, sońǵy ýaqyttarda dástúrge aınalyp ketkendeı-aq. Al aqyly oqýǵa túskenderdiń jataqhanaǵa qol jetkizýi tipten qıyn. Óıtkeni olardy jataqhanamen qamtamasyz etýdi oqý oryndary eń sońynan qarastyrady. Bul týraly Qamshy portaly Túrkistanǵa silteme jasaı otyryp habarlaıdy.
Jataqhanaǵa jaıǵasý búginde ońaı sharýa emes. Stýdentterdiń bul máselemen jyl saıyn betpe-bet keletini sondyqtan. Stýdentter qatary artqan saıyn, jataqhana máselesi kúrdelene túsýde. Onyń ústine, ýaqyt ótken saıyn joǵary kýrs stýdentteriniń jataqhanadan qaǵylýy da ádetke aınalyp barady. Áýeli 1-kýrs stýdentterin jataqhanamen qamtamasyz etýdi maqsat tutatyn joǵary oqý oryndary 4-kýrs stýdentterin kóbine tipten tizimge almaıdy. Al bitirýshi stýdentter amalsyzdan jataqhanadaǵy oryndaryn bosatyp berýge májbúr. Mamandardyń aıtýynsha, joǵary kýrs stýdentterin aldyn ala psıhologıalyq turǵydan da daıarlaıdy eken. «Joǵary kýrs stýdentteri qalany biledi, ómir súrý jaǵdaıynan habardar. Sondyqtan, páter jaldap kúneltýge múmkindik tabady» degendi jeleý etken ýnıversıtet qyzmetkerleri 4-kýrs stýdentterin jataqhanasyz qaldyrady. Mundaı jaǵdaı 2,3-kýrs stýdentteriniń de basyna túse bastaǵanǵa uqsaıdy.
Qorǵansyzdyń kúni
Byltyr jataqhanaǵa ornalasyp, bıylǵy jyly ornynan aırylyp qalǵan stýdentterdiń biri – Ásem. Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetiniń 2-kýrs stýdenti. Ásemniń aıtýynsha, jataqhana alý úshin mamyr aıynyń sońynda ótinish jazypty. Biraq ol kezde tizimge ilinbeı qalǵan. Muǵalimder «oqý jylynyń basynda qaıtadan ótinish jazyp kór, 1-kýrstan artylsa, jataqhana alyp qalarsyń» dep shyǵaryp salady. Biraq qyrkúıekte oqýǵa kelgen Ásem jataqhanaǵa áli qol jetkizgen joq.
«Ózim Ońtústik Qazaqstan oblysynan kelgenmin. Byltyr jataqhanada turdym. Biraq bıyl bermeı jatyr. Muǵalimder «jataqhanada oryn joq, bola qalsa, beremiz» dep sendirýde. Qazir týystarymnyń úıindemin. Endi jataqhana ala almasam, páter izdeýim kerek», – deıdi 2-kýrs stýdenti. Ásem kóp balaly otbasynan shyqqan, sonymen qatar, anasynyń 3-toptaǵy múgedektigin dáleldeıtin anyqtamasy da bar. Ókinishke qaraı, bul qujattar da Ásemniń jataqhanaǵa ornalasýyna septigin tıgize almaǵan. Sonda joǵary oqý oryndarynyń jataqhana eń aldymen kóp balaly otbasynan shyqqandarǵa jáne áke-sheshesi múgedek stýdentterge beriledi degen erejeleri qaıda qaldy? Olar nege erejege baǵynbaı júr? Sóıtsek, olar bul erejeni tek 1-kýrs stýdentteri úshin jaramdy dep tanıdy eken. «Men 1-kýrsta osy qujattarymdy tapsyryp, jataqhana aldym. Sol kezde maǵan kelesi jyly jataqhanaǵa qol jetkizý úshin qoǵamdyq jumystarǵa belsene aralasýym kerektigin eskertken. Men osyny eskerip, jyl boıy barlyq sharalarǵa qatystym. Eshqandaı qoǵamdyq jumystardan tys qalmadym», – dep otyr Ásem. Demek, jataqhana berýdegi erejelerdiń mańyzdylyǵy shamaly. Ásemniń aıtýynsha, áleýmettik jaǵdaıy jaqsy, tipti, qoǵamdyq jumystarǵa aralaspaǵan qatarlastary jataqhanaǵa ornalasyp alypty. Biraq, Ásem sekildi stýdentterge oryn jetkiliksiz.
Qazir QazUTÝ-da jataqhanaǵa qol jetkize almaı júrgen Ásemniń bir top qurbylary bar. Al ýnıversıtet qyzmetkerleri qazan-qarasha aılarynda jataqhana bólmelerine besinshi tósekterdi kirgizetindigin, sol kezde olarǵa oryn buıyryp qalýy múmkin ekendigin aıtyp, jubatyp júr. Ózi 4 adamǵa josparlanǵan tar bólmege 5-inshi adamdy kirgizý bıyl ǵana oryn alyp otyrǵan joq. Jyl saıyn oqý jyly bastalǵannan soń-aq jataqhanalarda osy jaıt qaıtalanady. Aıadaı tar bólmede 5 adamnyń birigip turýy qıyndaý. Biraq shalǵaıdan kelgen stýdentter úshin sol tar bólmeniń ózi han saraıyndaı. Az da bolsa jataqhanadan bir oryn buıyryp qalar dep úmittenip júrgen Ásem qazir demalys kúnderin jumys izdeýge arnapty. «Eger páterge shyǵatyn bolyp qalsam, ata-anam úshin aı saıyn páter aqysyn tóleý qıyndyq týdyrady. Sondyqtan ózim de jumys istep, ata-anama kómektesýim kerek. Bir jaǵynan sabaǵyma úlgermeı qalamyn ba dep qorqamyn. Qazir oqý baǵdarlamamyz da kúrdeli. Alaıda jumysqa ornalasýdan basqa amal joq», – deıdi qapaly qyz.
Jataqhana quny nege qymbat?
Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń sońǵy málimetterine súıensek, byltyrǵy oqý jylynyń sońyndaǵy jaǵdaı boıynsha, eldegi joǵary oqý oryndary stýdentteriniń 70 paıyzy ǵana jataqhanamen qamtamasyz etilgen. Almatyda bul kórsetkish – 66, al Astanada – 61 paıyz. Qazir elimiz boıynsha taǵy da 10 jataqhananyń qurylysy júrgizilýde. Bıylǵy oqý jylynyń sońyna deıin sonyń 8-i paıdalanýǵa berilip, stýdentterdiń jataqhana máselesi birshama sheshimin tappaq. Ázirge Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń ókilderi osyǵan sendirip otyr. «Mınıstrlik stýdentterdi jataqhanamen qamtamasyz etý máselesine qatysty tıisti sharalar qabyldaýda. Oqý jylynyń aıaǵynda eki jańa jataqhana iske qosyldy. Olar Pavlodar jáne Astana qalalarynda. Bul baǵyttaǵy jumystar ári qaraı jalǵasa beredi», – deıdi QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń ókilderi.
Jalpy, elimizdegi stýdenttik jataqhanalardyń aılyq aqysy bekitilgen buıryq boıynsha stýdent shákirtaqysynyń 15 paıyzynan aspaýy qajet. Bıylǵy shákirtaqy kólemi – 17500 teńge. Al aı saıynǵy shákirtaqynyń 15 paıyzy 2625 teńgege teń. Demek, stýdentterdiń jataqhanada 10 aı turatynyn eskersek, jyldyq aqy 26250 teńgeniń kóleminde bolýy tıis. Biraq búginde elimizdegi joǵary oqý oryndaryndaǵy jataqhana quny ártúrli. Almatydaǵy Qazaqstan menedjment ekonomıka jáne boljaý ınstıtýtynda (KIMEP) jataqhanada turý úshin árbir stýdent 1 semestrge 135 myń teńge tóleýi kerek. Al T.Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetinde jataqhananyń jyldyq baǵasy – 120 myń teńge eken. Jataqhananyń jyldyq tólemi Qazaq ulttyq agrarlyq ýnıversıtetinde – 26 myń, Q.Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetinde – 22 myń, Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde – 25 myń, Almaty energetıka jáne baılanys ýnıversıtetinde – 28 myń, Almaty tehnologıalyq ýnıversıtetinde – 50 myń, S.Asfendıarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medısınalyq ýnıversıtetinde – 36 myń, Halyqaralyq bıznes akademıasynda – 25-35 myń, Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetinde – 38-40 myń teńgeni qurap otyr. Joǵaryda kórsetilgen jataqhana baǵasyna qarap otyrsaq, mınıstrlikte bekitilgen buıryqqa elimizdegi eshqandaı joǵary oqý ornynyń asa úlken nazar aýdarmaǵandyǵy baıqalady. Tipti, bir ǵana Almaty qalasynyń ózindegi ýnıversıtetterde jataqhananyń baǵasy san qıly. 22 myńnan bastalǵan jataqhana baǵasynyń shegi 130 myńǵa deıin jetedi.
«Stýdenttik baspana» máseleni sheshe me?
Stýdentterdi jataqhanamen qamtamasyz etý maqsatynda Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Bilim jáne ǵylym mınıstrligi 2011-2015 jyldarǵa arnalǵan «Stýdenttik baspana» baǵdarlamasyn qabyldaǵan bolatyn. «Stýdenttik baspana» baǵdarlamasy boıynsha elimizde 32 jataqhana salynyp, 54 jataqhana kúrdeli jóndeýden ótkizilýi kerek. Sondaı-aq, Astana men Almaty qalalarynda stýdenttik qalashyqtar salý jospary bekitildi. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi engizgen baǵdarlama aıasynda 2010-2014 jyldar aralyǵynda elimizde 4423 oryndyq 10 stýdenttik jataqhana boı kóteripti. Olardyń ekeýi Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde, qalǵandary Qazaq memlekettik Qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti, Jáńgirhan atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq tehnıkalyq ýnıversıteti, Esenov atyndaǵy Kaspıı memlekettik tehnologıa jáne ınjınırıń ýnıversıteti, Altynsarın atyndaǵy Arqalyq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty, Ótemisov atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti, Iassaýı atyndaǵy Halyqaralyq Qazaq-Túrik ýnıversıteti, Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetinde ornalasqan.
Sondaı-aq, «Stýdenttik baspana» sheńberinde ótken jyly Qaraǵandy memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetinde 822 oryndyq, Nur-Múbárak ýnıversıtetinde 610 oryndyq, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde 274 oryndyq jataqhana ashyldy. Al bıylǵy oqý jylynda Qazaq memlekettik Qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde «Stýdenttik baspana» memlekettik baǵdarlamasynyń aıasynda 450 oryndyq jańa Stýdentter úıi paıdalanýǵa berildi.
Qazaqstanda 75 904 orynǵa eseptelgen 237 jataqhana bar. Biraq bul jataqhanalar qazaqstandyq stýdentter úshin jetkiliksiz. Bul rette Bilim jáne ǵylym mınıstrligi 2012-2015 jyldarǵa jataqhanalardyń jelilerin damytý boıynsha Keshendi jospar ázirledi. 2010-2013 jyldar aralyǵynda respýblıkada joǵary oqý ornynda bilim alý ýaqytynda 3601 stýdentti turǵyn úımen qamtamasyz etýge qabiletti jańa 9 jataqhana salynyp, paıdalanýǵa berildi. 2014 jyly respýblıkalyq búdjettiń esebinen jataqhanalardyń qurylysy boıynsha 16 ınvestısıalyq joba iske asýda. QR Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Ekonomıka jáne búdjettik josparlaý Mınıstrligine 16 jataqhananyń qurylysyna 2015-2017 jyldarǵa búdjettik tapsyrys joldady. Búdjettik tapsyrys quny 15 mln. 599 myń 030 teńge. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi atalmysh jospar boıynsha 2020 jylǵa deıin 32,6 myń stýdentke arnalǵan jataqhanalar jelisin salýdy kózdep otyr. Jospar boıynsha bıylǵy oqý jylynda oqý oryndarynyń muqtaj stýdentterin jataqhanamen qamtamasyz etýdi 80 paıyzǵa deıin jetkizý mindettelgen bolatyn.
Atalmysh memlekettik baǵdarlamanyń arqasynda birshama jumystar atqarylyp, jataqhanalar salý isi qolǵa alyna bastady. Biraq stýdentterdiń jataqhana máselesi áli de kúıip turǵan taqyryp. Jyl saıyn stýdentter qatarynyń artýy jataqhana tapshylyǵynyń qattyraq sezilýine yqpalyn tıgizip otyr. Eń bastysy, kezinde kóptegen jataqhanalar jekeshelendirilip ketti. Sol jataqhanalardyń búginde qandaı maqsatta qoldanylyp jatqanyn izdegen de, suraǵan da jan joq. Buryn jeke qoldarǵa ótken balabaqshalardyń birazy memleket menshigine qaıtaryldy. Alaıda jataqhanalar qaıtarylypty degendi estimedik. Búgingi jataqhana tapshylyǵynyń bir sebebi osynda bolsa kerek.
Kóp muńǵa bir muń qosylyp…
Kúz mezgili bastalysymen, jataqhanadan qur qalǵan stýdentter jaldaıtyn páter izdeýdi bastaıdy. Almatyda arzan baǵaǵa páter tabý da ońaı sharýa emes. Onyń ústine páter ıeleri jaldaý aqysyn dál osy kúz maýsymynda sharyqtatyp jiberedi. Qazir Almaty qalasynda bir bólmeli páterdi jalǵa alý úshin aıyna keminde 60 myń teńge tóleý kerek. Eki nemese odan da kóp bólmeli páterdiń quny 100 myń teńgeden asyp jyǵylady. Aıta keteıik, páter aqysyna komýnaldyq qyzmet aqysy kirmeıdi. Al mundaı somany aı saıyn tólep turý qarapaıym stýdent úshin múmkin emes. Sondyqtan, birneshe stýdent birigip, bir páter jaldaýǵa tyrysady. Páter ıeleri kóbinese stýdentterge páterin berýden qashqaqtaıdy. Jastarǵa senim bildirmeıtindikten bolar, bálkim. Keıbir páter ıeleri jigitterge jalǵa berýge múldem qarsy. Sondaı-aq, páter aqysyn óz ýaqytynda berý páter ıeleri qoıatyn basty talaptardyń biri. Páter aqysyn ýaqytynda tólemegen stýdentterdiń muńyn tyńdaıtyn da eshkim joq. Sol sátte-aq olardy páterden qýyp shyǵady. Bul úlken qalada kún saıyn oryn alatyn jaıt. Stýdentterdiń oqý jylynyń sońyna deıin jaldaıtyn turaqty páter taba almaýynyń basty sebebi de sol.
Jataqhanadan oryn buıyrmaǵan beıbaq stýdenttiń páter jaldaýdan ózge amaly joq. Oqý jyly bastalǵannan-aq arzan páterden úmittiler Jetim buryshty jaǵalap, ózgeleri ınternet saıttary arqyly ýaqytsha baspana tabýǵa tyrysady. Páter jaldap turatyn stýdentterdiń kópshiligi – aqyly bólimde oqıtyndar. Óıtkeni áleýmettik jaǵdaıy tómen bolmasa, olardy jataqhanamen qamtamasyz etýge kepildik berilmeıdi. Al elimizdegi oqý baǵasynyń qymbattyǵyn eskersek, balasyn 4 jyl boıy ýnıversıtette oqytý úshin ata-analar biraz shyǵyndanady. Qazirgi ýaqytta Qazaqstandaǵy joǵary oqý oryndaryndaǵy ortasha oqý aqysy 500-600 myń teńge. Oǵan aı saıyn stýdenttiń jol júrý quny, azyq-túligi, ózge de shyǵyndaryn qosqanda, qarapaıym ata-ana úshin naǵyz qıyndyq týdyratyny sózsiz.
Páterdiń aqysyn tóleý úshin stýdentterdiń kópshiligi qosymsha jumys isteýge talpynady. Óz kezeginde bul stýdentterdiń bilim alýyna keri áser etedi. Osylaısha, úlken qalaǵa bilim izdep kelgen jastar amalsyzdan oqýyn ysyryp qoıyp, óz shyǵyndaryn óteý úshin tabys tabýdy kózdeıdi. Jastardyń ata-anasyna qol ushyn berip, eń bolmaǵanda kúndelikti shyǵyndaryn óteýge tyrysatyndyqtary oryndy-aq. Biraq jastardyń bilim alýy – basty mindet emes pe?
"Qamshy "silteıdi
